تحليل جمعيت امام علي(ع) از مشكلات زنان زلزله‌زده
مادرانه‌هاي كرمانشاه
گروه اجتماعي|چادرها در محلي كنار هم رديف شده‌اند كه زماني پارك محله بوده. محل بازي بچه‌ها و وقت‌گذراني بزرگ‌ترها كنار رودخانه شهر، حالا شده محل زندگي كساني كه خانه‌هاي‌شان ديگر جاي زندگي نيست. چهارماه پيش زلزله سرپل‌ذهاب را لرزاند و پاي چادر و كانكس را به خيابان‌هاي شهر باز كرد. حالا چهار ماه مي‌گذرد از آن شب پر هول؛ حالا آدم‌ها انگار عادت كرده‌اند به شرايط‌شان، به وعده‌هاي عملي نشده، به قول‌هايي كه از سر احساسات داده شد و تب احساسات كه خوابيد، قول‌ها هم فراموش شد. حالا مردم كرمانشاه مانده‌اند و چادرها و كانكس‌هايي كه قرار بود اقامتگاه موقت‌شان باشد، اما...
«ما از سرويس بهداشتي عمومي پارك استفاده مي‌كنيم، شما خودتان تصور كنيد كه بهداشت خانم‌ها چه وضعيتي داره» اينجا سرپل‌ذهاب است. زن با نگاه خسته و صداي صبورش از سقط جنين‌ها مي‌گويد و از زنان بارداري كه در شرايط نامناسبي در چادرها ماه‌هاي انتظارشان را سپري مي‌كنند: «گفتن به زنان باردار كانكس ميدن، خانم چادر كناري ما رفت كانكس بگيره گفتن اگه 9-8 ماهه باشي بهت كانكس ميديم، آمار سقط جنين تو اين چند ماه از دستمون دراومده.» از پزشكاني مي‌گويد كه تنها روزهاي نخست پس از زلزله مرتب به آنها سر مي‌زدند و وسايل بهداشتي كه مدتي است كه ديگر به دست آنها كه از مركز و ورودي شهر دورند، نمي‌رسد. از مشكلاتي مي‌گويد كه زنان با آن درگيرند، عفونت‌هاي زنانه كه سوغات زندگي در چادر و شرايط سختي است كه ماه‌هاست با آن دست و پنجه نرم مي‌كنند.
با مردان سرپل كه هم‌كلام مي‌شوي، نگرانند؛ نگران روزهاي گرمي كه در پيش است و چادرهايي كه از فروردين ديگر امكان زندگي در آنها نيست، مرد همسر باردارش را نشان مي‌دهد و مي‌گويد: «حرف ما اين نيست كه به ما چادر يا كانكس بدهند، كانكس راه‌حل مشكل ما نيست. اينجا منطقه گرمسيري است، چند ماه بعد ديگر نمي‌شود در چادر و كانكس نفس كشيد، همسر من باردار است، با اين شرايط واقعا نگرانش هستم، چند نفر از همسايه‌ها سقط جنين داشتند، بعضي از خانم‌ها در همين چادر زايمان مي‌كنند و جايي ندارند بروند، اينجا دچار عفونت مي‌شوند و هزار مشكل ديگر براي‌شان پيش مي‌آيد. ما بايد تا دير نشده به وضعيت خانه‌هاي‌مان رسيدگي كنيم. وامي به ما بدهند كه بتوانيم خانه‌هاي‌مان را بازسازي كنيم.» زن ديگري كه در كنار تنها منبع آب روستا ظرف مي‌شويد، مي‌گويد: «ما كه خانه هم نداريم، مستاجريم، نه وام به ما مي‌دهند نه كانكس، صاحبخانه هم پول پيش را به ما پس داده اما الان خانه‌اي در شهر نمانده كه اجاره كنيم. معلوم نيست تا كي در چادر ماندگاريم.» دستش را در هوا مي‌چرخاند از سرويس بهداشتي عمومي تا شيري كه آب كم‌فشاري از آن بيرون مي‌آيد را نشان مي‌دهد و مي‌گويد: «اينجا هوا گرم بشه عفونت و كثيفي بيداد ميكنه، آفتاب بزنه به اين چادرها ديگه اينجا نميشه نفس كشيد.»
مشكلات و مسائل مناطق زلزله‌زده تنها به توزيع مواد غذايي و چادر و كانكس و... محدود نمي‌شود، زنان در اين مناطق با مشكلات عديده‌اي روبرو هستند، مشكلاتي كه شايد كمتر كسي به آن بپردازد. مسائلي كه اين زنان در جايگاه مادر با آن روبرو هستند، نگراني‌هايي كه براي كودكان‌شان دارند، آن هم در وضعيتي كه شايد تا حدودي از بحران دور شده باشد، اما هنوز شرايط نامناسبي براي زندگي است. مادرانه‌هايي كه در ميان تمام دغدغه‌هاي ريز و درشت و مشكلات پررنگ اين مناطق مجال بيان‌شان پيش نمي‌آيد.
جمعيت امام علي(ع) چند سالي است كه در مناطق آسيب ديده و حاشيه نشين، در قالب طرح «مادرانه» به مشكلات مادراني مي‌پردازد كه در ميان معضلات ريز و درشت زندگي در حاشيه، تمام نيازها و دردهاي‌شان را فراموش مي‌كنند و آنقدر مورد بي‌توجهي قرار مي‌گيرند كه خود نيز باور مي‌كنند كه خواسته‌اي ندارند. اين روزها اين طرح به سراغ مادران كرمانشاه رفته؛ مادراني كه در ميان تمام دردهايي كه زلزله به جان شهر انداخته، صبور و آرام پا به پاي مردان خانه ايستاده‌اند و گاهي فراموش‌شان شده كه زندگي در اين شرايط چه مشكلاتي براي‌شان ايجاد مي‌كند. در نشستي كه كارشناسان و اعضاي فعال اين جمعيت داشتند، مشكلات زنان در بحران‌هايي مثل زلزله مورد بررسي قرار گرفت. در اين نشست زهرا رحيمي‌خامنه، مديرعامل جمعيت امام علي(ع) با اشاره به اينكه بخش بزرگي از مشكلاتي كه زنان در بحران زلزله كرمانشاه با آن روبرو بودند مباحث بهداشتي، بارداري و زايمان، احساس ناامني و انجام وظايف روزمره و مديريت فرزندان در شرايط كاملا متفاوت بحراني، سوء‌تغذيه و عدم امكان مطرح كردن نيازهاي زنانه به دليل شرايط اجتماعي و فرهنگي منطقه است، گفت: «بر اساس تحقيقات ميزان اضطراب و افسردگي در اين مناطق هم از لحاظ عمق و هم كميت در بين زنان به نسبت مردان بيشتر بوده است؛ شايد به اين دليل كه مردان با تعاملات اجتماعي امكان برون‌ريزي احساسات‌شان را داشتند در حالي كه زنان از چنين امكاني بي‌بهره بودند.» در اين نشست گزارشي هم از عملكرد جمعيت در مناطق زلزله‌زده كرمانشاه ارايه شد كه طبق اين گزارش در ٣٠٠ روستاي زلزله‌زده كه اعضاي جمعيت در آن فعاليت و خدمات‌رساني داشته‌اند، ٧٠٠ زن باردار شناسايي شدند. همچنين ٨٠٠ زن و كودك هم توسط پزشكان ويزيت شدند و ٨ ميليون دارو در اين مناطق توسط اين گروه توزيع شد.
دكتر حميد حدادي، روانشناس نيز در اين نشست به طرح مسائل روان‌شناختي در مناطق زلزله‌زده پرداخت و گفت: «بزرگ‌ترين معضل زنان را مساله بارداري و اختلالات رواني ناشي از آن است؛ در جوامع توسعه‌يافته نيز بارداري دوران پرمخاطره‌اي براي زنان است و شايع‌ترين اختلالات روان‌شناختي بارداري طبق طبقه‌بندي سازمان بهداشت جهاني، اختلال افسردگي و پس از آن وسواس است. افسردگي قبل و بعد از زايمان در جهان شايع است. اين اختلال هم پايه‌هاي فيزيولوژيك و نورولوژيك دارد و هم فاكتورهاي اجتماعي و رويكردهاي حمايتي در آن دخيل است. افسردگي زنان باردار در سه‌ماهه اول بارداري در جوامع توسعه‌يافته نيز ديده مي‌شود ولي در جوامع توسعه‌نيافته اين افسردگي به واسطه نگراني از چگونگي به دنيا آوردن فرزند و نحوه پرورشش ادامه پيدا مي‌كند. مشكل بعدي زنان و كودكان در اين مناطق بيش برانگيختگي يا PTSD است به طوري كه هر لحظه گوش به زنگ و منتظر وقوع زلزله‌اي ديگر هستند و محركاتي براي‌شان تداعي‌كننده حادثه است، مثل صداي پارس سگ يا صداي برخورد قطرات باران بر سقف كانكس. مساله ديگر «سوگواري» است كه در اين مناطق به واسطه ساختار قومي و عشيره‌اي مرگ يك نفر منجر به سوگوار شدن يك طايفه يا عشيره مي‌شود و در اين بين نياز به افراد متخصص است كه در اين مناطق حضور يابند و در يكي از مراحل پنج‌گانه سوگ شامل عدم واقعيت، احساس گناه، سرزنش و تنبيه خويش به واسطه حس گناه و پرخاش و درماندگي كه در آن خطر اقدام به خودكشي به عنوان تنها راه باقي‌مانده براي فرد آسيب‌ديده مطرح مي‌شود، مداخله كنند.» حدادي در حالي در مورد گذراندن مرحله سوگ سخن مي‌گويد كه اخبار ناگواري در خصوص خودكشي در ميان زلزله‌زدگان كرمانشاه در روزهاي اخير منتشر شده است؛ اخباري كه شايد در وهله نخست تنها خبر از شيوع افسردگي در ميان زلزله‌زدگان داشته باشد، اما نشان از يك خلأ بزرگ هم دارد؛ عدم حضور نيروهاي كارشناس بحران در اين مناطق و انجام اقدامات كارشناسي لازم و تاثيرگذار در اين مناطق، در اتفاقاتي كه در اين مناطق مي‌افتد، بي‌تاثير نيست.
به گفته فعالان جمعيت امام علي(ع) كه از روزهاي نخست زلزله در مناطق زلزله‌زده كرمانشاه حضور پيدا كردند، حفر چاه‌هاي كم‌عمق و بازي كودكان در محل انباشت فاضلاب‌ها به زودي و با رسيدن فصل گرما در منطقه گرمسير سرپل‌ذهاب بحران بيماري‌هاي متعدد را همراه خواهد داشت و تهديدي براي سلامت ساكنان است. مشكل ديگر، شكل‌گيري بدون برنامه‌ريزي كمپ‌ها در روزهاي اوليه حادثه و ادامه يافتن اسكان در آن مناطق و تراكم بالاي جمعيت در آن است كه مشكلات فراواني را ازجمله نبود امنيت و رعايت حريم خصوصي براي افراد ايجاد كرده است.