محمود فاضلي
ديپلمات پيشين و تحليلگر امور بين‌الملل
در حالي كه فاجعه زلزله 7.8 ريشتري 6 فوريه تركيه تلفات جاني و خسارات مالي سنگيني به‌بار آورد، مردم تركيه قرار است در 14 ماه مه (24 ارديبهشت 1402) در انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني به پاي صندوق‌هاي راي بروند. تمامي نظرسنجي‌ها نشان از رقابت سخت و فشرده اردوغان با ديگر رقبا دارد.
تاثيرات داخلي زلزله تركيه
به‌دنبال فاجعه مرگبار زلزله، آنكارا وضعيت اضطراري «سطح چهار» را اعلام كرد و خواستار دريافت امدادهاي بين‌المللي شد. پس از آن به سرعت كمك‌هاي بين‌المللي از جانب ده‌ها كشور، حتي رقباي منطقه‌اي تركيه به سوي تركيه سرازير شد. بسياري از خانواده‌هاي زلزله‌زده، دولت را به‌دليل ناكامي در نجات جان خانواده‌هاي خود مورد انتقاد قرار مي‌دهند. مخالفان بر اين باورند كه شمار بالاي جان‌باختگان تنها به‌دليل وقوع فاجعه‌اي طبيعي نيست بلكه اين خسارت‌ها نتيجه ساخت و ساز ضعيف و قوانين ناكارآمد است.
شواهد نشان مي‌دهد اگر اقدامات دولت تركيه در پاسخ به زلزله موفقيت‌آميز نباشد، ممكن است اردوغان در انتخابات آتي شكست بخورد. اما اگر بتواند اين بحران را به خوبي مديريت كند، جايگاه خود را قوام مي‌بخشد. واكنش موثر در اين بحران مي‌تواند جايگاه حزب عدالت و توسعه را تقويت كند. اما قطعا زلزله چالش بزرگي براي دولت اردوغان خواهد بود. او در صورت شكست ممكن است به سرنوشت «بلند اجويت» در زلزله سال 1999 دچار شود. اردوغان در حالي كه 20 سال در حاكميت است نتيجه بحران اقتصادي ناشي از زلزله 1999 و فروپاشي دولت ائتلافي حزب دموكراتيك چپ، حزب حركت ملي‌گرا و حزب مام ميهن را به خوبي به‌ياد مي‌آورد.
زلزله به موازات فشارهاي ناشي از تورم بالا و كاهش قدرت خريد مردم، كار را براي اردوغان در انتخابات پيش‌رو دشوار كرده است. راهبرد انتخاباتي اردوغان، تهييج افكارعمومي، سامان نسبي به وضعيت اقتصادي و تحركي جديد در سياست خارجي و امنيتي است. فضاي رواني زلزله بر محيط سياسي انتخابات تاثيرگذاشته و دست‌كم احزاب مخالف نمي‌خواهند شرايط پيش آمده را براي فشار بيشتر بر حزب حاكم و ناكارآمدي دولت در مهار بحران از دست بدهند. به لحاظ سياسي، اين زلزله بيش از بقيه، اردوغان رييس‌جمهوري و حاكميت حزب عدالت و توسعه را تحت تاثير قرار داد. اردوغان با روند دشواري مواجه است، از يكسو بايد هر چه سريع‌تر زخم‌هاي انساني و اقتصادي اين زلزله را التيام بخشد و از سوي ديگر براي كنترل اثرات منفي اين زخم‌ها بر انتخابات آتي تلاش كند.
ترديدهايي براي برگزاري انتخابات تركيه
در پي اعلام وضعيت فوق‌العاده در مناطق زلزله‌زده به‌مدت 3 ماه، اين موضوع از سوي مخالفين به دستاويزي براي حمله به اردوغان تبديل شده است. طبق ماده 78 قانون اساسي، اگر امكان برگزاري انتخابات به خاطر جنگ وجود نداشته باشد، پارلمان تركيه مي‌تواند انتخابات را يك سال به تعويق بيندازد. از آنجايي كه تصميم وضعيت اضطراري با اكثريت مطلق اتخاذ شده و حمايت حزب حركت ملي‌گرا از تصميم حزب عدالت و توسعه براي اين مهم كافي خواهد بود، به احتمال زياد تصميم اعلام وضعيت فوق‌العاده در مناطق زلزله‌زده حتي اگر احزاب مخالف در راي‌گيري مجلس شركت نكنند، به‌تصويب خواهد رسيد.
بعد از زلزله تركيه موضوع «انتخابات به تعويق بيفتد» از جناح حزب عدالت و توسعه به گوش رسيد. موافقين چنين نظريه‌اي معتقدند مجلس تركيه بايد كمك كند تا انتخابات به‌تعويق بيفتد و ماه نوامبر، معقول‌ترين زمان براي برگزاري انتخابات است. نه فقط به لحاظ سياسي، بلكه وضعيت فيزيكي مناطق زلزله‌زده هم براي برگزاري انتخابات آماده نيست.
ابتدا «بلنت آرينچ» رييس سابق مجلس و از موسسين حزب عدالت و توسعه براي تعويق تاريخ برگزاري انتخابات فراخوان داد و ادعا كرد فهرست اسامي راي‌دهندگان در انتخابات بي‌اعتبار شده و برگزاري انتخابات به لحاظ حقوقي و بالفعل غيرممكن شده است. پيشنهاد من اين است انتخابات رياست‌جمهوري و مجلس با انتخابات محلي سال 2024 ادغام يا به نوامبر 2023 موكول شود. به‌طور متوسط 15 ميليون شهروند از اين زلزله متاثر شدند. بايد رييس‌جمهوري راسا با رهبران احزاب سياسي حاضر در مجلس گردهم بيايد و براي حل اين موضوع ضروري با آنها رايزني كند. بايد انتخابات صرفا براي يك بار به تاخير بيفتد. در دوره‌اي كه هزينه اقتصادي زلزله بالغ بر 100 ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود، بايد كمك سه برابري خزانه‌داري به احزاب سياسي براي انتخابات در بودجه كشور، متوقف شود و اين مبلغ براي التيام زخم ناشي از زلزله به‌كار برده شود.
نگراني احزاب مخالفت از تعويق انتخابات
از ديدگاه موافقين برگزاري انتخابات، هرگونه درخواست براي به تعويق انداختن انتخابات تركيه بهانه‌اي خواهد بود براي آنكه مقامات دولتي از برگزاري انتخابات اجتناب كنند. بايد هر چه سريع‌تر تاريخ انتخابات چه در 14 مه و چه در 18 ژوئن اعلام شود. فرار از انتخابات به‌نفع هيچ‌كس نيست. ضرر آن را همه كشور متحمل مي‌شود. اين نگراني وجود دارد دولت از طريق شوراي عالي انتخابات تركيه آن را اجرايي كند. به‌عبارت ديگر، آنها مي‌خواهند مطابق منافع‌شان دست به اخذ تصميمات ويژه مقطعي بزنند.
احمد داووداوغلو رهبر حزب «آينده» در ارتباط با تعويق انتخابات، خطاب به اردوغان و دولت باغچه تاكيد دارد: «در چنين دوران دردناك، تلاش شما براي بقا در حاكميت با تعويق انتخابات، بزرگ‌ترين ظلم عليه ملت است. هر تصميمي كه با زيرپا گذاشتن قواعد قانون اساسي اتخاذ كنيد، هر گام كه با هدايت شوراي عالي انتخابات‌برداريد، ماهيت كودتاي غيرنظامي خواهد داشت.» سخنگوي حزب «دموكراسي و پيشرفت» در اعتراض به تعويق انتخابات معتقد است: «طبق قانون اساسي، در شرايط فعلي امكان به تعويق انداختن انتخابات وجود ندارد. نه شوراي عالي انتخابات و نه رييس‌جمهور نمي‌توانند انتخابات را به‌تعويق بيندازند.»
كمال كليچداراوغلو رييس حزب جمهوري خلق نيز ضمن انتقاد شديد از دولت و حزب عدالت و توسعه به درخواست دولت براي«تعويق انتخابات» نيز واكنش نشان داد و تاكيد كرد: «به صراحت مي‌گويم كه انتخابات در زمان مقرر برگزار خواهد شد، در اين مورد قانون اساسي بسيار روشن است. انتخابات را به‌دليل زلزله نمي‌توان به‌تعويق انداخت. نه در مجلس ملي تركيه و نه در شوراي عالي انتخابات مقرراتي مبني بر به‌تعويق انداختن انتخابات در صورت بروز فاجعه وجود نداشته و چنين مرجعي نيز وجود ندارد. حتي براي جنگ، مجلس تركيه تصميم مي‌گيرد. اصل 78 قانون اساسي بسيار روشن است. به هيچ‌وجه به فكر چنين چيزي نباشيد. آنها تلاش كردند تا ببينند چگونه مي‌توانند اين فاجعه را به يك پايگاه سياسي تبديل كنند. اين كشور تاكنون 20 سال به اردوغان فرصت داده اما از اين پس نه يك سال، بلكه حتي يك ساعت نيز به او فرصت نخواهد داد. از نگاه ما تعبير «فاجعه قرن» كه حزب عدالت و توسعه به‌كار مي‌برد، «جهل قرن و بي‌لياقتي قرن» نام دارد.»
نمايندگاني از احزاب «خوب»، «جمهوري خلق»، «دموكرات» و «آينده»، به اشكال مختلف معتقدند طبق قانون اساسي بايد انتخابات در زمان مقرر برگزار شود، بايد از اين ذهنيت كه به فرصت‌طلبي انتخاباتي مشغول است، به سرعت خلاص شويم. يكي از تلخ‌ترين دوران تاريخ را سپري مي‌كنيم. هر گام به‌رغم حكم صريح قانون اساسي، از نظر ما و مردم به‌شكل كودتاي غيرنظامي ارزيابي مي‌شود.
دولت از طريق ابراهيم كالين، سخنگوي رياست‌جمهوري مدعي شد «تا زماني كه در روزهاي آينده توافق سياسي برخلاف آن صورت نگيرد، روند اين است كه انتخابات در زمان مقرر برگزار شود. در حال حاضر، به‌نظر مي‌رسد تاريخ انتخابات 14 مه خواهد بود. علي‌رغم موضع فوق، تاريخ 18 ژوئن نيز همچنان بر روي ميز است.
امريكا و انتخابات تركيه
بخش تحقيقات كنگره امريكا گزارش 68 صفحه‌اي با عنوان «روابط امريكا و تركيه» منتشر كرد. در اين گزارش تمركز اصلي بر اين است كه در انتخابات چه اتفاقي خواهد افتاد. در اين خصوص دو احتمال مورد بحث قرار گرفته است. احتمال اول شكست اردوغان و احتمال دوم پيروزي اردوغان در انتخابات رياست‌جمهوري به‌رغم واگذاري اكثريت مجلس به اپوزيسيون است. پيامدهاي زلزله، سياست، جامعه و اقتصاد تركيه را متاثر كرده و ممكن است زمان و ماهيت انتخابات را نيز تحت تاثير قرار دهد. اگر در انتخابات پارلماني و رياست‌جمهوري 2023 تركيه، رييس‌جمهوري ديگري به جز اردوغان پيروز شود يا ائتلاف حزب متبوع رييس‌جمهور منتخب اكثريت پارلمان را به دست نياورد، وقوع برخي تغييرات در سياست داخلي و خارجي امكان‌پذير خواهد بود.
طبق اين گزارش، زلزله تاثير بسزايي بر مشكلات اقتصادي تركيه خواهد داشت، برجسته شدن مذهب كليچداراوغلو، رييس حزب جمهوري خلق كه احتمال مي‌رود نامزدي خود در انتخابات رياست‌جمهوري را اعلام كند، به عنوان فردي از «اقليت علوي» نكته مهمي است. در نظرسنجي‌ها «كليچداراوغلو» در مقايسه با «اكرم امام اوغلو» شهردار استانبول و «منصور ياوش» شهردار آنكارا راي كمتري دارد. در اين گزارش به رويكرد فعلي سياست خارجي تركيه و حساس‌ترين موضوع در روابط امريكا - تركيه، روسيه، يونان و عضويت سوئد و فنلاند در ناتو، موافقت كنگره براي فروش جنگنده‌هاي اف-16 به تركيه همراه با موضوع موافقت تركيه با موضوع الحاق سوئد و فنلاند اشاره شده است.
شعارهاي انتخاباتي
زلزله تركيه بر كمپين انتخاباتي احزاب نيز تاثير گذاشت. حزب عدالت و توسعه كه از تابستان گذشته مانيفست انتخاباتي خود را با چشم‌انداز «قرن تركيه» و با شعار «تازه شروع مي‌كنيم» شكل داده بود، پس از زلزله براي ايجاد تغييراتي در مانيفست و تبليغات انتخاباتي حزب تصميم گرفت. اين حزب به جاي شعار انتخاباتي قبلي خود مبني بر اينكه: «ديگر بس است، تصميم به ملت تعلق دارد»، بر رويكرد: «روند ساخت تركيه بزرگ: همبستگي قرن در تركيه» متمركز خواهد شد و بر اين اساس شعار: «همين الان» را به‌كار خواهد برد. عناوين تبليغاتي حزب عدالت و توسعه عبارتند از:
- بازسازي فيزيكي منطقه زلزله
- بهبود وضعيت معيشتي زلزله‌زدگان
- اقداماتي كه بايد در برابر زلزله‌هاي احتمالي يا ساير بلاياي طبيعي در آينده انجام شود.
اردوغان، رييس‌جمهور تركيه نيز در جريان كمپين انتخاباتي حزب عدالت و توسعه به جاي ميتينگ و تجمعات بزرگ در مناطق زلزله‌زده از چادرها و كانتينرها بازديد خواهد كرد و تشكيلات حزبي در اين مناطق نيز كمپين انتخاباتي را به‌شكل بي‌سر و صدا اجرا خواهند كرد. پيش‌بيني مي‌شود مهاجرت‌هاي اجباري از استان‌هاي زلزله‌زده آغاز خواهد شد.
حزب عدالت و توسعه قصد دارد با ايجاد سريع شهرك‌هاي كانتينري در مناطق زلزله‌زده، مهاجرت معكوس و بازگشت زلزله‌زدگان به مناطق آنها را تامين كند. با شروع سريع بازسازي منطقه، زلزله‌زدگان به استان‌هاي خود بازخواهند گشت و اين وضعيت از ساختار قبلي راي‌دهندگان در استان‌هاي زلزله‌زده حفاظت خواهد كرد. بر اين اساس راي‌دهندگان مناطق زلزله‌زده در صندوق‌هايي كه در استان آنها داير خواهد شد راي داده و بدين‌ترتيب تعداد نمايندگان اين استان‌ها تغيير نخواهد كرد.
ابهام در نامزد اپوزيسيون
بلوك اصلي اپوزيسيون متشكل از 6 حزب، هنوز نامزد خود در انتخابات رياست‌جمهوري را تعيين نكرده است. كمال كليچداراوغلو رييس حزب جمهوري خلق، اكرم امام اوغلو شهردار كلان‌شهر استانبول، منصور ياواش شهردار كلان‌شهر آنكارا به عنوان نامزدهاي احتمالي ميز شش‌گانه در انتخابات رياست‌جمهوري نام برده شده است. نامزدهاي احتمالي ميز شش‌گانه از شانس جدي در برابر رييس‌جمهور اردوغان برخور بوده و بسياري، به‌دليل نارضايتي از وضعيت اقتصادي كنوني ممكن است به نامزد مخالفان راي دهند. قبل از فاجعه زلزله، آرای ائتلاف جمهور و ميز 6گانه به يكديگر نزديك بود و مشخص بود كه بدون تاثير حزب دموكراتيك خلق‌ها، هيچ‌كدام از دو ائتلاف نمي‌توانند 1+50 درصد راي لازم براي انتخاب رييس‌جمهوري را به دست بياورند.