گزارش «اعتماد» از ساخت مدرسه‌اي متفاوت در روستاي «سيدبار جدگال» سيستان و بلوچستان
طعم شيرين
توسعه پايدار
امين شول‌سيرجاني
«آموزش حق همه كودكان است»؛ گزاره‌اي است كه در عمل هزار اما و اگر دارد. يكي از اين اما و اگرها اين است كه همه كودكان از امكانات استاندارد براي آموزش بهره‌‍مند نيستند. سال‌ها است كه كمبود امكانات و توسعه نامتوازن موجب شده بسياري از كودكان در گوشه و كنار اين سرزمين نتوانند در شرايط استاندارد درس بخوانند. در ايران سازمان نوسازي مدارس زيرنظر وزارت آموزش و پرورش مسووليت ساخت و تجهيز و بهسازي مدارس را بر عهده دارد اما اين سازمان هم آنقدر پول ندارد كه بتواند در همه مناطق مدرسه بسازد. عقب‌ماندگي‌هاي گسترده و ناتواني دولت‌ها در ساخت مدارس موجب شد تا در سال 1377 جامعه خيرين مدرسه ساز كشور شكل بگيرد. ساختاري غيردولتي كه نقش تامين‌كننده هزينه ساخت مدارس در مناطق كمتر برخوردار را بر عهده دارد. در طول اين سال‌ها مدارس زيادي هم در مناطق مختلف كشور ساخته شده است. با اين حال اما هنوز هم بسياري از مناطق خصوصا در استان‌هاي مرزي كشور با كمبود فضاهاي آموزشي روبه رو هستند. سه روستاي «سيدبار جدگال»، «سيدبار حسيني» و «شهداد بازار» حوالي چابهار در استان سيستان و بلوچستان از اين جمله‌اند. كودكان ساكن اين روستاها هنوز هم بايد در ساختمان نيمه كاره‌اي درس بخوانند سال‌ها در حال ساخت بوده و ساخت آن رها شده بود در طول اين سال‌ها نه براي بهسازي و تكميلش اقدامي درخوري شكل گرفته و نه اينكه جايگزيني برايش ساخته شد. مهم‌ترين اتفاق شايد تغيير نام مدرسه باشد. اوايل كاوه آهنگر نام داشت و بعدا به شهيد دستغيب تغيير نام داد: «درست خبر ندارم اما فكر كنم باز هم قرار بود اسم مدرسه تغيير كند.» اين را يكي از ساكنان روستاي سيدبار جدگال مي‌گويد. او حرف زياد براي گفتن دارد اما حوصله‌اش نمي‌گذارد: «چه بگويم قربان؟ حرفي باقي نمانده. بچه‌هاي‌مان مدرسه ندارند. خيلي سال است كه مدرسه ندارند. خيلي‌ها هم آمدند و قول دادند و رفتند و پشت سرشان را هم نگاه نكردند تا اينكه بالاخره خدا كمك‌مان كرد.»
«كمال ميهن‌دوست» يكي از معلم‌هاي مدرسه است. او از 7 سال پيش به شغل معملي مشغول است و به خوبي با كمبودهاي اين منطقه آشنا است: «ما در مدرسه 80 دانش‌آموز داريم كه در ساختماني مخروبه درس مي‌خوانند. باران كه مي‌آيد يك هفته تعطيل مي‌شود. از سقفش آب مي‌چكد. ما از چند گروه دعوت كرده بوديم براي ساخت مدرسه در اين روستا اقدام كنند. مي‌آمدند بازديد مي‌كردند. قول‌هايي مي‌دادند و مي‌رفتند. اما نيمه دوم سال 95 بود كه نمايندگان «پويش مدرسه‌سازي ايران من» از منطقه بازديد كردند و قول دادند كه براي ساخت مدرسه اقدام مي‌كنند.» قولي كه اين‌بار عملي شد و همراه با آن مسير زندگي مردم روستا را هم تغيير داد. «پويش ايران من» كه پيش از اين مدارس متعددي را در استان‌هاي كمتر توسعه يافته كشور ساخته است اين‌بار تصميم گرفته بود كه در كنار مدرسه‌سازي به توسعه پايدار جامعه محلي هم توجه كند. يكي از اين كارها توجه به بهبود معيشت جامعه محلي بود. به همين دليل چند ماه اول و قبل از شروع پروژه ساخت مدرسه، مساله اصلي شناسايي توانمندي مردم روستا بود. و چه توانمندي‌اي بهتر از هنر سوزن‌دوزي. هنري كه زنان بلوچ در آن سرآمدند اما به واسطه موانع تاريخي همچون نبود شبكه بازاريابي و تبليغات و ديگر مشكلات به اندازه كافي نتوانسته به معيشت آنان ياري برساند. اما اين‌بار ماجرا تفاوت داشت. ميهن دوست اين تفاوت را بازگو مي‌كند: «اولين كار مهمي كه اتفاق افتاد تشكيل صندوق توسعه روستا بود. در كنار اين 85 زن سوزن‌دوز آرام آرام كارشان را جدي گرفتند و شروع به كار كردند. قبلا اصلا اين كارها سابقه نداشت. از طرف پويش هم تسهيلگراني مي‌آمدند كه براي طراحي محصولات مشورت دهند.» كم‌كم كسب و كار زنان سوزن‌دوز روستاي سيدبار گرفت و برند «بانوك» متولد شد. بانوك در زبان محلي به معناي بانو و ملكه است و بانوان بلوچ از اينكه محصولات‌شان را با اين نام روانه بازار مي‌كردند، خشنود بودند. زنان سوزن‌دوز 50 درصد سود حاصل از فروش محصولات را براي خودشان بر مي‌دارند و 50 درصد ديگر را به صندوق توسعه روستا مي‌دهند. به گفته ميهن‌دوست تا حالا حدود 40 ميليون تومان از طريق صندوق براي ساخت مدرسه اختصاص پيدا كرده و علاوه بر آن هزينه خريد سطل زباله و كمك‌هاي آموزشي بچه‌هاي روستا هم از طريق همين صندوق تامين شده است.
«مدرسه توسعه پايدار» روستاي سيدبار بر اساس برآوردهاي اوليه كه پيش از گراني‌هاي امسال انجام شده حدود 500 ميليون تومان هزينه دارد. عددي كه حالا با اين گراني قدري بيشتر مي‌شود. اما به هر حال صد ميليون از اين هزينه به صورت نقدي و خدمات غيرنقدي از طرف اهالي روستا قرار است كه تامين شود. نكته‌اي كه به گفته ميهن دوست موجب افزايش اعتماد به نفس و خودباوري مردم شده است. بقيه هزينه اما از طرف پويش ايران من تامين خواهد شد. اين مدرسه از نظر معماري و طراحي با مدارس ديگر تفاوت دارد. مينا كامران، تسهيلگر توسعه در پويش ايران من درباره تصميم اين پويش براي طراحي چنين مدرسه‌اي توضيح مي‌دهد: «ما هميشه فهرست مدارس مورد نياز را از سازمان نوسازي مدارس مي‌گرفتيم و بر اساس معيارهاي مورد نظرمان مناطق را انتخاب مي‌كرديم. يكي از اين معيارها نزديكي به مرز بود. در اين شيوه سازمان نوسازي كار ساخت مدارس را به پيمانكار مي‌سپرد و مدارس ساخته مي‌شوند. اين خيلي كار راحتي است كه فقط خيرين مدرسه‌ساز پول بدهند اما ديديم كه مردم در اين شيوه عملا از فرآيند ساخت حذف مي‌شوند و به آن سازه هم احساس تعلق خاطر نمي‌كنند. نگاه ما اين بود كه مدرسه بايد به عنوان يك فضاي اجتماعي موجب رشد همه‌جانبه روستا شود و تنها محلي براي برپايي كلاس‌هاي درس نباشد.» به گفته كامران بر اساس همين نگاه مدرسه‌اي طراحي شده كه با فرهنگ و اقليم و معماري بومي منطقه تطبيق داشته باشد. اين روستاها فضاي اجتماعي خاصي ندارند و در طراحي ساختمان مدرسه اين خدمات هم لحاظ شده است. كامران درباره پيشرفت پروژه هم توضيح مي‌دهد: «ساخت مدرسه 40 درصد پيشرفت داشته و مردم روستا در اين مدت همكاري فوق‌العاده‌اي داشته‌اند. بسياري از ساخت و سازها به عهده اهالي است. گراني مصالح قدري مشكل‌ساز شده اما تلاش مي‌كنيم با همكاري كارآفرينان كار ساخت مدرسه را تا قبل از عيد نوروز تمام كنيم.» بنا به توضيحات كامران در اين پروژه توجه به نيازهاي ديگر مانند برگزاري كلاس‌هاي چند پايه، اقامتگاه بومگردي، كتابخانه و محل تجمعات محلي هم پيش‌بيني شده است. «تسهيلگر توسعه پويش ايران من» مي‌گويد مدرسه توسعه پايدار روستاي سيدبار يك طرح آزمايشي است و در آن تمام استانداردهاي احداث مدارس مورد توجه قرار گرفته است. موفقيت‌آميز بودن اين تجربه موجب خواهد شد تا ساخت مدارس توسعه پايدار در بقيه استان‌ها از جمله در غرب كشور هم ادامه يابد. مردم روستاي 500 نفري سيدبار حالا علاوه بر مشاركت در ساخت مدرسه تجربه جديدي از كسب درآمد پايدار دارند و اين‌گونه است كه خودباوري ديگر براي آنها يك شعار تو‌خالي و غيرقابل لمس نيست.
«مدرسه توسعه پايدار» روستاي سيدبار بر اساس برآوردهاي اوليه كه پيش از گراني‌هاي امسال انجام شده حدود 500 ميليون تومان هزينه دارد. عددي كه حالا با اين گراني قدري بيشتر مي‌شود. اما به هر حال صد ميليون از اين هزينه به صورت نقدي و خدمات غيرنقدي از طرف اهالي روستا قرار است كه تامين شود. نكته‌اي كه به گفته ميهن دوست موجب افزايش اعتماد به نفس و خودباوري مردم شده است. بقيه هزينه اما از طرف پويش ايران من تامين خواهد شد. اين مدرسه از نظر معماري و طراحي با مدارس ديگر تفاوت دارد.