دلايل انزواي سياسي امريكا
مهدي ذاكريان
نشست اخير شوراي امنيت سازمان ملل متحد كه با حضور دبير كل اين سازمان و همچنين وزراي امور خارجه جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده برگزار شد، نشان داد كه وجود برجام تا چه اندازه از نظر سياسي براي كشور ما ضروري است. اگر توافق هسته‌اي وجود نمي‌داشت، قطعنامه‌هايي از جنس تمديد تحريم تسليحاتي يا وضع تحريم‌هايي جديد عليه ايران از شانس بالايي براي تصويب شدن در شوراي امنيت برخوردار بودند و اين مساله مي‌توانست مشكلات زيادي براي كشورمان ايجاد كند. آنچه توانست مانع ايالات متحده در پيشبرد اهداف ضد ايراني اين كشور شود، برجام بود چرا كه ما اگر نگاهي به صحبت‌هاي ديگر اعضاي نشست سه‌شنبه شب شوراي امنيت بيندازيم، درخواهيم يافت كه جز امريكا هر 14 عضو ديگر اين شورا برنامه جامع اقدام مشترك را حركتي مهم و چندجانبه بين‌المللي دانستند و بر ضرورت حفظ اين ثمره ديپلماسي چندجانبه گرايانه تاكيد كردند. اقدام صحيحي كه از سوي ايران در طول مذاكرات هسته‌اي انجام شد و موضوع لغو تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه كشورمان در متن توافق هسته‌اي و همچنين در قطعنامه 2231 شوراي امنيت گنجانده شد، سبب شد تا امريكا در تلاش براي تمديد تحريم تسليحات متعارف عليه ايران ناكام بماند و هيچ حمايتي از سوي ديگر اعضاي شوراي امنيت دريافت نكند. از كشورهاي اروپايي گرفته تا روسيه، چين و كشورهاي آفريقايي تصميم گرفتند به جاي حمايت از خواسته امريكا بر لزوم متعهد ماندن همه طرف‌ها به توافق هسته‌اي و قطعنامه 2231 تاكيد كنند و اين دستاوردي سياسي براي جمهوري اسلامي ايران بود. اينكه در شرايط كنوني و به رغم پيروزي سياسي آشكار ايران در شوراي امنيت در برابر امريكا، عنوان شود كه جمهوري اسلامي و وزارت امور خارجه دستاوردي ندارند، تحليلي غلط و مغرضانه است.
آقاي ظريف وزير امور خارجه در سال‌هاي اخير چه در نهادهاي بين‌المللي نظير مجمع عمومي سازمان ملل و شوراي امنيت و چه در ديدارهاي دو يا چندجانبه با ديگر كشورها عملكرد مطلوبي داشته و مذاكراتش عموما منتج به نتيجه شده است و دستاوردهاي خوبي براي ملت ايران به ارمغان آورده است. او نه فقط در دوره‌اي كه هدايت دستگاه سياست خارجي را بر عهده داشته بلكه در تمامي مذاكراتي كه از سوي ايران ماموريتي بر عهده‌اش گذاشته شده موفق عمل كرده اما گروهي در داخل كشور به سبب منافع جناحي نمي‌خواستند و نمي‌خواهند اين دستاوردها ديده شود. براي نمونه در ماجراي جنگ تحميلي تيم مذاكره‌كننده ايران با هدايت آقاي ولايتي وزير وقت امور خارجه و همچنين با حضور آقاي ظريف به عنوان يكي از اعضاي هيات مذاكره‌كننده تمام تلاش خود را به كار بست تا تمام خواسته‌هاي ايران در قطعنامه 598 شوراي امنيت گنجانده شود. در وضعيتي كه موانع بسياري در مجامع بين‌المللي بر سر راه ايران گذاشته مي‌شد، تيم مذاكره‌كننده ايراني توانست به نتايجي قابل‌قبول دست يابد. با اين وجود در داخل تبليغات زيادي عليه اين تيم و نتايج به دست آمده صورت گرفت و دستاوردهاي ايران در اين زمينه تضعيف شد.
در خصوص برجام نيز درست زماني كه دستاوردهاي اين توافق در حال نقد شدن بود، حركت‌هايي در داخل كشور صورت گرفت كه مشكوك به مغايرت با برجام بود و در راستاي تضعيف اين توافق بين‌المللي تلقي مي‌شد. به ياد مي‌آوريم زماني كه قراردادهاي نفتي مناسبي به ايران پيشنهاد شده بود، گروهي با سنگ‌اندازي در اين مسير، امضاي توافق و ورود سرمايه‌هاي خارجي با ايران را با تاخيري جدي مواجه كردند و ضربه‌اي جبران‌ناپذير بر پيكره برجام و صنعت نفت ايران وارد آوردند. اين فهم بايد در درون كشور شكل گيرد كه رقابت‌هاي سياسي نبايد مانعي بر سر راه منافع ملي ايجاد كند. در ماه‌هاي آينده رقابت‌هاي انتخاباتي در امريكا پيش رو است كه مي‌تواند بر سرنوشت نهايي برجام تاثيرگذار باشد. هم‌اكنون موقعيت ترامپ به سبب شيوع بيماري كوويد 19 تضعيف شده و او كه اكنون دستاوردهاي اقتصادي دولتش را از دست رفته مي‌بيند، در تلاش است دستاوردي براي خود مهيا كرده و امتيازي به دست آورد. اينكه عنوان مي‌شود امريكا در ماه‌هاي باقيمانده امكان دارد به استفاده از مكانيسم ماشه متوسل شود، محتمل است اما بايد توجه كرد با توجه به عدم توانايي كاخ سفيد در ارايه استدلال‌هاي حقوقي براي اين امر، توسل به مكانيسم ماشه از سوي امريكا اين كشور را نزد هم‌پيمانان خود از جمله بريتانيا، فرانسه و آلمان بي‌اعتبارتر از گذشته خواهد كرد. از همين رو بعيد است كه امريكا بخواهد گام ديگري در راستاي افزايش شكاف سياسي ميان دو سوي آتلانتيك بردارد و بر مشكلات خود در عرصه بين‌المللي بيفزايد.
در حال حاضر و با توجه به مواضعي كه 14 كشور عضو شوراي امنيت اتخاذ كردند، فرصت مناسبي براي ايران پديد آمده تا در گفت‌وگو با ديگر طرف‌ها علاوه بر تبيين مواضع خود و صحبت از امكان بازگشت ايران به تعهدات هسته‌اي در صورت انجام اقدامات متقابل از سوي طرف‌هاي ديگر، به دنبال راهي براي خارج كردن برجام از بن‌بست كنوني كه از سوي امريكا ايجاد شده باشد.