پايداري آتش‌بس باكو وايروان
آرمين منتظري
زهراب مناتسكانيان، وزيرخارجه ارمنستان در تاريخ شانزدهم نوامبر در جريان اختلافات علني‌اش با نيكول پاشينيان، نخست وزير بر سر شرايط آتش‌بس با جمهوري آذربايجان از سمت خود استعفا كرد. از زماني كه ارمنستان توافقنامه آتش‌بس با آذربايجان را امضا كرده، 17 حزب اپوزيسيون ارمنستان و حاميان‌شان در خيابان‌هاي ايروان تظاهرات كرده و خواستار استعفاي پاشينيان و برگزاري انتخابات پارلماني زودهنگام شده‌اند. آرمن سركيسيان، رييس‌جمهوري ارمنستان كه جايگاهش در ساختار سياسي ارمنستان بيشتر تشريفاتي است نيز خواستار استعفاي پاشينيان شده و پيشنهاد كرده دوستي اتحاد ملي در ارمنستان تشكيل شود. نيروهاي امنيتي ارمنستان نيز يكي از رهبران اپوزيسيون اين كشور را در تاريخ چهاردهم نوامبر به اتهام توطئه براي ترور پاشينيان دستگير كرده‌اند. (رويترز) به نظر مي‌رسد كه بحران سياسي در ارمنستان در ميانه درخواست‌هاي گسترده براي استعفاي دولت اين كشور به دليل عملكردش در امضاي آتش‌بس با آذربايجان عميق‌تر مي‌شود.
شرايط بسيار شكننده و بحراني در ارمنستان و مناطق مورد مناقشه ميان اين كشور و آذربايجان ممكن است موجب گسترش درگيري‌هاي نژادي و نقض توافقنامه آتش‌بس ميان دو كشور شود.
در تاريخ نهم نوامبر با ميانجي‌گري روسيه توافقنامه آتش‌بسي را به امضا رساندند و به 6 هفته درگيري مسلحانه ميان خود پايان دادند. در اين توافقنامه، ارمنستان پذيرفت برخي از نواحي منطقه ناگورنو قره‌باغ و سه ناحيه اطراف آن را به آذربايجان واگذار كند. در نتيجه امضاي اين توافقنامه تعداد 2 هزار سرباز حافظ صلح روسي نيز براي مدت 5 سال در منطقه مستقر خواهند شد. (رويترز)
اين توافقنامه براي آذربايجان يك پيروزي به حساب مي‌آيد و در مقابل در ارمنستان افكار عمومي از اين توافقنامه به عنوان نوعي تسليم و سازش برداشت كرده است. چراكه براساس توافقنامه آذربايجان توانسته بسياري از نواحي سرزميني را در تحت كنترل خود بگيرد. اين نواحي دقيقا همان نواحي بود كه آذربايجان چند ده سال براي به كنترل گرفتن آنها با ارمنستان دچار مناقشه بود. البته نيكول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان از اين توافقنامه دفاع مي‌كند و معتقد است منابع نظامي ارمنستان در درگيري‌ها با آذربايجان آنقدري نبود كه بتواند دوام بياورد. پاشينيان همچنين از استعفا امتناع كرده است. در آن سو گروه‌هاي اپوزيسيون نيز در پارلمان اين كشور آنقدر اكثريت ندارند كه بتوانند او را از قدرت خلع كنند. اما اگر اعتراضات سراسري در ارمنستان بيشتر شود و برخي از اعضاي دولت ائتلافي پاشينيان از او فاصله بگيرند، احتمالا سقوط دولت او زياد است.
نتايج منطقه‌اي آتش‌بس
نگاهي به روند دست يافتن به توافقنامه آتش‌بس و مفاد آن نشان مي‌دهد كه اين توافقنامه موجب تثبيت نفوذ روسيه و تركيه در منطقه شده است و قدرت‌هاي خارجي نظير امريكا و فرانسه از اين روند كنار گذاشته شده‌اند. روس‌ها توانسته‌اند با اين توافقنامه حضور نظامي خود را در يكي از گستره‌هاي نفوذ خود تثبيت كنند. به‌علاوه اين توافق اين امكان را براي پوتين فراهم كرده كه بدون به خطر انداختن روابطش با آذربايجان، روابط خود را با ارمنستان حفظ كند. زماني كه پاشينيان به قدرت نرسيده بود و در جرگه اپوزيسيون دولت ارمنستان بود همواره از كيفيت و نزديكي روابط ارمنستان و روسيه انتقاد مي‌كرد. اما وقتي در سال 2018 قدرت را در ارمنستان در دست گرفت سعي كرده در روابطش با روسيه عملگرا باشد. حالا كه ارمنستان بعد از امضاي توافقنامه آتش‌بس در موقعيتي شكننده قرار گرفته است، ممكن است پاشينيان مجبور شود روابط اقتصادي، سياسي و امنيتي نزديك‌تري با روسيه برقرار كند تا بتواند در مقابل آذربايجان موضعي قوي‌تر اتخاذ كند. تركيه نيز از اين توافقنامه سود برده است. اين توافقنامه موجب شده تركيه بتواند روابطش با آذربايجان را تحكيم كرده و حضور نظامي‌اش در منطقه را به شكل گسترده‌تري تثبيت كند. تركيه روابط سياسي، نظامي نزديكي با آذربايجان دارد. در زمينه انرژي نيز دو كشور تبادلات گسترده‌اي با هم دارند. حمايت تركيه از آذربايجان در رويارويي اخيرش با ارمنستان اين روابط را مستحكم‌تر كرده است.
در تاريخ 12 نوامبر، ديميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين اعلام كرد توافقنامه آتش‌بسي كه مسكو مطرح كرده مانع از اين مي‌شود كه طرفين براي حل مناقشه از ابزارهايي نظير اعمال زور و عمليات نظامي استفاده كنند. تركيه نيز ادعا مي‌كند كه اين دقيقا همان چيزي بود كه مي‌خواست. (رويترز)
به احتمال زياد تركيه و روسيه طي هفته‌هاي آينده همكاري‌هاي‌شان را براي عملي كردن آتش‌بس ميان ارمنستان و آذربايجان نزديك‌تر خواهند كرد. دولت تركيه در تاريخ شانزدهم نوامبر طرحي را به پارلمان ارايه كرد كه بر مبناي آن به دولت اجازه مي‌دهد به آذربايجان نيروي نظامي اعزام كند. تركيه اعلام كرده اين اقدامش همان نقشي را بازي خواهد كرد كه نيروهاي حافظ صلح روسيه قصد دارند ايفا كنند. البته روسيه اين ادعاي تركيه را رد كرده است. پاشينيان نيز در تاريخ دوازدهم نوامبر اعلام كرد نيروهاي حافظ صلح روسيه حافظ امنيت شهروندان ارمني در مناطق مورد مناقشه خواهند بود.