نگاهي به آينده معماري و شهرسازي پس از شيوع كرونا در شهرهاي جهان
دفاتر خانگي با پنجره‌هاي باز
شهرهايي با دوچرخه‌هاي فراوان
گروه اجتماعي
دوري از فضاي عمومي شهر، ماندن در خانه، شيوع كرونا در جهان اين دو گزاره را به الزامي براي شهروندان كشورهاي مختلف بدل كرد و از خانه پناهگاهي براي شهرونداني ساخت كه شايد در روزگار پيش از همه‌گيري كرونا، جز چند ساعت خواب و استراحت، قراري در چارديواري خانه‌ها نداشتند. همان‌طوركه پيش از اين در تاريخ همه‌گيري‌ها رد خود را بر طراحي شهرها و ساختمان‌ها گذاشته‌اند، حالا با شيوع كرونا، به نظر مي‌رسد رد اين همه‌گيري در برخي از استانداردها و نگرش‌ها با ما باقي بماند. طي ماه‌هاي گذشته، بسياري از نشريه‌ها و مراكز تخصصي شهرسازي و معماري از تغييرات محتمل در آينده شهرها و خانه‌هاي ما گفته‌اند، اقبال بيشتر به داشتن دفاتر خانگي و سرمايه‌گذاري بيشتر در ساخت لاين‌هاي دوچرخه و پياده‌روها فصل مشترك بيشتر مطالبي است كه در اين حوزه منتشر شده‌اند، با وجود اين، به نظر مي‌رسد جهان پس از كرونا، تغييرات فراواني را در شهرها و ساختمان‌هاي خود خواهد ديد، از تغيير مصالح و تغيير استانداردهاي فضاي كار گرفته تا تلاش براي طراحي ساختمان‌هايي با امكان برقراري كمترين تماس فيزيكي با سطوح، اينها تنها بخشي از پيش‌بيني‌هايي هستند كه حالا منتشر مي‌شوند. اين گزارش با نگاه به چهار مقاله برگزيده در «نشريات گاردين»، «لس‌آنجلس‌تايمز»، «آرك‌ديلي» و «آركيتايزر»، مهم‌ترين پيش‌بيني‌ها و احتمالات را در حوزه معماري و شهرسازي بررسي مي‌كند؛ احتمالاتي كه مثل گسترش دوچرخه‌سواري در شهر از هم‌اكنون به واقعيت پيوسته‌اند.
تغيير طراحي محيط كار
«اوليور وين‌رايت»، منتقد و مدرس معماري در مقاله‌اي با عنوان «معماري پس از ويروس كرونا» در گاردين مي‌نويسد كه در تاريخ، طراحي شهرها و ساختمان‌ها هميشه از شيوع بيماري‌ها تاثير گرفته‌اند. به نوشته گاردين، در قرن نوزدهم، اين شيوع وبا بود كه نظم نوين خيابان‌ها را تعريف كرد. همه‌گيري‌هاي بحراني قرن نوزدهم منجر به توسعه زيرساخت‌هاي فاضلاب شهري در اروپا شد و براي احداث اين فاضلاب‌ها در زيرزمين، لازم بود تا خيابان‌ها عريض‌تر و با كمترين پيچ و خم احداث شوند. علاوه بر وبا، شيوع طاعون خياركي در ۱۸۵۵ در چين و هند كه جان12 ميليون انسان را گرفت، از نبرد جهاني عليه موش‌ها قوانين جديدي را براي معماري ساختمان‌ها به وجود آورد. براي مبارزه با نفوذ موش‌ها به درون ساختمان‌ها، شيوه‌هاي طراحي قاب‌هاي در و پنجره و حتي فونداسيون ساختمان تغيير كردند. علاوه بر طاعون، شيوع سل در اروپا در تمايل طراحان به استفاده بيشتر از نور در ساختمان بي‌تاثير نبود. استفاده بيشتر از رنگ سفيد در اتاق‌ها، به ويژه آسايشگاه‌ها و لزوم استفاده از كاشي در حمام براي سهولت ضدعفوني محيط از دستاوردهاي جامعه‌اي بود كه در مبارزه با سل ضرورت‌هاي جديدي را براي ساختمان‌هاي خود تدارك مي‌ديد. گاردين با اشاره به اين سابقه تاريخي مي‌نويسد: «فرم ساختمان هميشه همانقدر كه تابع عملكرد بوده است، به ترس از شيوع بيماري‌هاي عفوني نيز پاسخ داده است.»
فضاي اشتراكي كار يكي از مصاديق معماري است كه به نوشته گاردين، پس از شيوع همه‌گيري كرونا با اقبال كمتري مواجهه شده است. «دارن كامبر»، مدير اجرايي شركت «اسكات براونينگيز» به گاردين مي‌گويد: «پيش از اين شاهد استقبال بسياري زيادي از ايده فضاي اشتراكي كار بوديم، اما پس از شيوع كرونا باز هم شركت‌ها و دفاتر تمايل خواهند داشت كه تمام كاركنان‌شان را در كنار يكديگر و در يك اتاق جاي بدهند؟» فضاي كار اشتراكي بر پايه تعامل اجتماعي شكل گرفته بود، فضايي كه به كاركنان اجازه مي‌دادند فارغ از ديوارهاي اداره‌ها و دفاتر، با تعامل بهتر، بتوانند در ارتباطي نزديك‌تر و صميمي‌تر با يكديگر كار كنند، اما حالا كامبر به گاردين مي‌گويد كه تحت‌تاثير شيوع ويروس كرونا در جهان، قطعا فضاهاي كار به اتاقك‌هاي سلولي در دهه ۵۰ ميلادي باز نخواهد گشت، اما به تبع همه‌گيري كرونا، تراكم در فضاهاي اشتراكي كمتر خواهد شد، پلان‌هاي وسيع‌تري براي اين مراكز تعبيه خواهد شد و نورگيري و تهويه بيش از گذشته مورد توجه قرار خواهد گرفت.
«آرجان كيكير»، مدير اجرايي طراحي دفاتر اداري در شركت «نورمن فاستر» و «زاها حديد» به گاردين مي‌گويد كه پس از شيوع كرونا، راهروها و راه‌پله‌ها بيش از پيش در طراحي دفاتر اداري مورد توجه معماران قرار خواهند گرفت، او مي‌گويد: «پيش از اين همه‌چيز در طراحي فضاي كار مربوط به از بين بردن موانع فيزيكي ميان كاركنان بود، اما حالا فكر نمي‌كنم تمايل به ادغام فضاها و سرريز آنها به يكديگر به چشم بخورد.» تيم كايكر در دفتر معماري زاها حديد، حالا بر پروژه‌اي به نام «دفاتر كار آينده‌نگر» كار مي‌كنند كه اين طرح متاثر از همه‌گيري كروناست. يكي از ويژگي‌هاي اين طرح، طراحي «مسيرهاي بدون تماس» براي شركت‌ها و اداره‌هاست. طبق اين طرح، كارمندان و كاركنان به ندرت مجبور به لمس سطوح مي‌شوند، براي مثال، آنها ديگر نيازي به فشردن دكمه آسانسور ندارند و با استفاده از يك برنامه طراحي شده روي گوشي‌هاي هوشمند خود مي‌توانند از آسانسور استفاده كنند، يا اينكه كاركنان يك دفتر، با استفاده از اين طرح از لمس دستگيره‌ها بي‌نياز مي‌شوند و يك سيستم هوشمند تشخيص چهره وظيفه باز و بسته كردن درهاي اداره و دفتر كار را به عهده مي‌گيرد.
شهرها تغيير خواهند كرد
بلوارهاي وسيع شهري، سيستم دفع بهداشتي فاضلاب شهري و لوله‌كشي فاضلاب خانگي از تغييرات در طراحي شهري هستند كه به نوشته مقاله «همه‌گيري‌هاي گذشته طراحي شهرها را تغيير دادند»، در لس‌آنجلس‌تايمز، حاصل شيوع همه‌گيري‌ها در قرن نوزدهم بودند. به نوشته لس‌آنجلس تايمز، در قرن بيستم، بيماري سل، حصبه، فلج اطفال و آنفلوآنزاي اسپانيايي در شكل‌گيري برنامه‌ريزي شهري، پاكسازي زاغه‌ها، اصلاح امور اجاره‌نشيني، مديريت پسماند شهري، تفكيك مناطق صنعتي و مسكوني در شهرها و تاكيد استفاده از فولاد و شيشه، به عنوان مصالح ساختماني كه ساده‌تر تميز مي‌شوند، نقش داشتند. با توجه به اين سابقه تاريخي، اين روزنامه پيش‌بيني مي‌كند كه شيوع كرونا در جهان نيز مي‌تواند شهرسازي در جهان را متاثر كند. يكي از اين تغييرات، توجه دوباره به شهرك‌هاي حومه‌شهري و تلاش براي برقراري عدالت در تسهيلات شهري در پيرامون شهرهاي بزرگ است، زيرا در شيوع ويروس كرونا، در خانه‌ماندن و دوري از مراكز شلوغ شهري بيش از پيش مورد نظر قرار گرفت. اين مقاله تاكيد مي‌كند كه در اين ايام، دوركاري يكي از مقتضيات در خانه ماندن و قطع زنجيره شيوع كرونا بود. همين الزام در آينده نيز مي‌تواند در برخي از شركت‌ها ادامه داشته باشد و با توجه به دستاوردهاي دوركاري، مثل كاهش ترافيك شهري و كاهش آلودگي شهري، توسعه مناطق حومه‌شهري براي كاهش شلوغي در مراكز شهرهاي بزرگ مي‌تواند مورد توجه سياست‌گذاران شهري قرار بگيرد. اين مقاله نكته مثبت شيوع كرونا را براي طراحي شهري، در احتمال شكل‌گيري توزان ميان مناطق نسبتا محروم حومه‌شهري و مركز شهرها مي‌داند و مي‌نويسد: «همه‌گيري كرونا شهرهاي بزرگ را با تراكم جمعيت در مركز شهر و ضعف زيرساخت‌هاي شهري در حومه مواجهه كرد، آينده هنوز نامشخص است اما با پايان همه‌گيري كرونا در آينده احتمالا مي‌توانيم شاهد تغيير توازن منطقه‌اي به نفع رشد تسهيلات و توسعه حاشيه‌شهرها باشيم.»
اين روزنامه در بخش ديگري از گزارش خود، مهم‌ترين تاثير شيوع كرونا در معماري را توجه مجدد به تهويه ساختمان‌ها، خصوصا ساختمان‌هاي بيمارستاني و درماني مي‌داند و مي‌نويسد كه با تجربه فعلي بيمارستان‌ها براي به‌كارگيري شيوه‌هاي مختلف تصفيه و تهويه هوا، احتمالا دستاوردهاي جديد در آينده به قوانين احداث مجتمع‌هاي درماني و بيمارستاني بدل شود، علاوه بر توجه بيشتر به تهويه، تعبيه نورگير و پنجره‌هاي بيشتر در ساختمان‌ها، شيوه انتخاب مصالح در ساخت بيمارستان‌ها و مراكز ديگر نيز به زعم اين مقاله در آينده تغيير خواهد كرد. شيوع كرونا بار ديگر يادآوري كرد كه برخي از مصالح مثل آلياژ مس و سطوح پليمري در برابر ميكروب و ويروس مقاومت بيشتري از خود نشان مي‌دهند، اين روزنامه با استناد به پژوهش‌هاي اخيري كه در ارتباط با زمان و دوام ماندگاري ويروس كرونا روي اين سطوح صورت گرفته است، مي‌نويسد كه شايد يكي از استراتژي‌هاي آينده در طراحي‌ها مكان‌هايي مثل آسايشگاه‌ها، گرم‌خانه‌ها، كارگاه‌ها و ساير مكان‌هايي كه ساكنان آن چندان گزينه‌اي براي رعايت فاصله اجتماعي ندارند، استفاده گسترده از اين مصالح در ساخت و ساز باشد.
يك همه‌گيري به نفع دوچرخه‌ها
كرونا و كاهش ترددهاي غيرضروري در شهر، بار ديگر به سياست‌گذاران شهري يادآوري كرد كه گسترش استفاده از دوچرخه مي‌تواند شهرهاي انساني و سالم‌تري را براي شهروندان به وجود بياورد. طي همه‌گيري كرونا و قرنطينه در شهرهاي جهان، بارها مقاله‌هاي مختلفي در اين مورد نوشته و منتشر شده است، نشريه تخصصي «آرك‌ديلي» در مقاله‌اي با عنوان «شهرسازي تاكتيكي: تصور دوباره شهرها پس از كوويد۱۹» با استناد به شهر لندن، به تغيير انگاره شهري پيش و پس از شيوع ويروس كرونا اشاره كرده و نوشته است كه بسياري از شهروندان لندن، در قبال زندگي در مركز شهر و دسترسي به موزه‌ها، رستوران‌ها، سالن‌هاي كنسرت و باشگاه‌هاي ورزشي، پيش از اين در آپارتمان‌هاي كوچك‌تر و گران‌تر زندگي مي‌كردند. با شيوع كرونا و اعمال محدوديت‌هاي تردد و قرنطينه شهري، اين مراكز شهري بسته شدند و در غياب مراكز پوياي شهري، در خانه‌هاي كوچك ميان حجم انبوهي از ساختمان‌ها به دام افتادند و دسترسي آنها به فضاي باز پيش از پيش احساس شد.
به گزارش آرك‌ديلي، لندن بيش از ۸۰۰ كيلومتر مربع مساحت سبز دارد، اما از اين حجم، فقط ۲۶ درصد آن براي عموم قابل استفاده و ۳۶ درصد آن در تملك باغ‌هاي خصوصي است. شيوع كرونا و بسته‌شدن پارك‌هاي عمومي اين تضاد را بيش از پيش به نمايش گذاشت و ضرورت بازپس‌گيري خيابان‌ها از اتومبيل‌ها به نفع پياده‌ها و دوچرخه‌سواران را بيش از پيش نشان داد. به نوشته اين گزارش، هر شهروند لندني به طور متوسط يك سال از عمر خود را در حمل‌و‌نقل شهري مي‌گذراند و بيش از ۲۲۵ هزار كيلومتر درون شهر طي مي‌كند. علاوه بر آن، ۳۵ درصد از سفرهاي لندن با حمل‌و‌نقل عمومي صورت مي‌گيرد، ۳۷ درصد با استفاده از اتومبيل شخصي، ۲۵ درصد پياده و فقط ۲.۵ درصد با دوچرخه. پس از قرنطينه لندن در شيوع كرونا، اين شهر شاهد ۸۵ درصد كاهش تردد وسايل نقليه در خيابان‌هاي خود بود، با توجه به اين تغيير، شهردار لندن با شروع برنامه «فضاي‌خيابان لندن» درصدد تحول خيابان‌هاي لندن به نفع دوچرخه‌سواران برآمده است كه با پايان همه‌گيري، از عادت جديد شهروندان خود به نفع كاهش تردد اتومبيل‌هاي در خيابان‌هاي شهر بهره بگيرد و دوچرخه‌سواري در لندن را ده برابر و پياده‌روي را پنج برابر افزايش دهد، براي اين تغيير دولت دو ميليارد پوند بودجه در نظر گرفته است، به نوشته اين گزارش، اين تغيير و تغييرهاي مشابه در آينده متاثر از همه‌گيري كرونا در شهرهاي جهان رخ خواهند داد و شهرها بيش از پيش پياده‌محور و دوچرخه‌محور خواهند شد.
خانه‌اي براي كار
معماري، علاوه بر تغييراتي كه در طراحي بيمارستان‌ها و فضاهاي كاري خواهد ديد، نگاه تازه‌اي نيز به مفهوم خانه خواهد داشت؛ خانه‌اي كه در روزهاي قرنطينه جهاني، محل كار بسياري از مردم جهان بود و هنوز هم هست. وب‌سايت تخصصي «آركيتايز» در مقاله‌اي ابعاد تغيير طراحي خانه‌ها و مجتمع‌هاي مسكوني را پس از همه‌گيري كرونا بررسي كرده است. طبق اين مقاله با عنوان «۶ تغييري كه همه‌گيري كرونا در طراحي خانه‌ها به وجود خواهد آورد»، يكي از مهم‌ترين تغييرات در طراحي خانه، بازنگري در فضاي باز شخصي در طراحي فضاهاي مسكوني خواهد بود. آركيتايزر مي‌نويسد كه پس از شيوع ويروس كرونا، به نظر مي‌رسد تقاضا براي طراحي فضاهاي بيروني خصوصي، مثل باغچه، باغ يا حياط شخصي افزايش يابد. اين تقاضا حتي مي‌تواند به طراحي بالكن‌ها و پشت‌بام‌هاي سبز نيز منتهي شود، حتي در آپارتمان‌هاي كوچك. محصور بودن در ميان ديوارهاي آپارتمان‌هاي كوچك، حالا به زعم نويسنده اين مقاله نيازي را براي داشتن فضاي باز خصوصي، حتي به اندازه دو مترمربع كه با شيشه از ساير فضاهاي خانه جدا شود، شكل داده است.
علاوه بر اين، اين مقاله پيش‌بيني مي‌كند كه پس از پايان همه‌گيري كرونا، تقاضا براي طراحي خانه‌هايي افزايش مي‌يابد كه بتوانند همزمان محل كار باشند. همان‌طوركه شيوع كرونا بسياري از ميزهاي ناهارخوري در خانه‌ها را به ميز كار تبديل كرده است، اين مقاله پيش‌بيني مي‌كند كه پس از پايان همه‌گيري، طراحان بيش از پيش خانه را محل كار و درآمدزايي بدانند و فضايي را براي دفاتر خانگي در دل فضاهاي ديگر خانه طراحي و تعريف كنند.