تركيه و بازي با كارت روسيه
بهرام اميراحمديان
تلاش آنكارا براي نزديك‌تر شدن به مسكو و عزم تركيه براي افزايش همكاري‌هاي اقتصادي با روسيه، ريشه در اختلافاتي دارد كه در چند وقت اخير پيرامون خريد سامانه دفاع ضد هوايي اس-400 از سوي تركيه ميان اين كشور و غرب پديد آورده است. اتحاديه اروپا، ايالات متحده و ناتو از اين تصميم تركيه انتقاد مي‌كنند و با فشار آوردن به اين كشور مي‌كوشند تا مانع از گسترش روابط دوجانبه آنكارا - مسكو به ويژه در حوزه نظامي شوند. اين فشارها به طور طبيعي باعث مي‌شود كه تركيه به سوي روسيه سوق پيدا كند اما اگر نگاهي دقيق‌تر به اين ماجرا داشته باشيم، درخواهيم يافت كه هدف آقاي اردوغان، رييس‌جمهور تركيه از نزديك شدن به روسيه امتياز گرفتن از غرب است. جوهره حزب عدالت و توسعه حركت به سوي غرب است و با اين آگاهي كه با توجه به ساختار اقتصادي تركيه، نزديكي به غرب سود بيشتري براي اين كشور دارد از نزديكي به مسكو به عنوان ابزاري براي تحريك غرب استفاده مي‌كند. اين سياست‌ها نيز بي‌نتيجه نبوده و شاهد بوديم كه چندي قبل وزير خارجه آلمان در نشست سران كشورهاي عضو پيمان آتلانتيك شمالي(ناتو) اعلام كرد كه تركيه يكي از اعضاي مهم ناتو است و نبايد اين كشور را كنار گذاشت. نزديكي تركيه و روسيه به يكديگر از دو منظر قابل تحليل است: اول اينكه اقتصاد دو كشور با نزديك‌تر شدن به يكديگر علاوه بر ايجاد يك آلترناتيو به ابزاري براي امتيازگيري از غرب بدل مي‌شود. موضوع دوم نيز به واردات گاز از روسيه بازمي‌گردد. مسكو در شرايطي كه پس از بحران اوكراين و اتفاقات پيرامون شبه جزيره كريمه از سوي غرب تحريم شد، نياز زيادي به درآمدهاي ارزي ناشي از صادرات گاز به تركيه دارد. همچنين با توجه به آسيب‌هاي ناشي از شيوع ويروس كرونا و كاهش تقاضاي نفت در بازار اقتصاد روسيه مشكلاتي جديد را تجربه مي‌كند كه براي رفع اين مشكلات تركيه گزينه خوبي به حساب مي‌آيد. گسترش روابط تجاري در حوزه خرده‌فروشي و صادرات صنايع سبك و مواد غذايي از تركيه به روسيه نيز از ديگر مزاياي اين همكاري محسوب مي‌شود. به نظر مي‌رسد از ديگر مواردي كه انتظار مي‌رود گفت‌وگوهايي ميان وزراي خارجه روسيه و تركيه صورت گرفته باشد، مساله قره‌باغ است.
روسيه با مشاركت دادن تركيه در نظارت بر آتش‌بس قره‌باغ به نوعي در پي دلجويي از اين كشور برآمده كه پيش‌تر با حضورش در سپاه صلح موافقت نشده بود. به آن معنا كه روسيه با اينكه با حضور نظامي تركيه به عنوان نيروي حافظ صلح موافق نيست اما با حضور اين كشور در دفتر تازه تاسيس قره‌باغ و نظارت سياسي بر مساله آتش‌بس موافقت كرده است. در مقابل تركيه تلاش دارد به كريدور تعريف شده از جنوب ارمنستان دسترسي پيدا كند و نقشي در بازسازي مناطق آزاد شده داشته باشد؛ موضوعي كه بعيد به نظر مي‌رسد دست‌كم از سوي ارمنستان مورد موافقت قرار گيرد. اين درحالي است كه هيات اقتصادي كه از آذربايجان به ايران سفر كرد به موافقت‌هايي اصولي پيرامون همكاري دوجانبه براي بازسازي دست پيدا كردند؛ چراكه ايران گزينه‌اي در دسترس‌تر است و با توجه به ثبات و ارتباط مرزي و صرفه اقتصادي شرايط بهتري نسبت به تركيه دارد. آنكارا كه چشم‌انداز چندان خوبي براي سياست‌هايش در مديترانه يا ليبي متصور نيست و فكر نمي‌كند كه بتواند نيازهاي خود به ويژه در حوزه انرژي را تامين كند در پي نزديك شدن به روسيه و منطقه قفقاز است. آقاي رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه بازيگر زبردستي در عرصه سياسي است و اكنون با استفاده از روسيه اهداف متعددي را دنبال مي‌كند. يكي ديگر از اهدافي كه مي‌توان به آن اشاره كرد، بهره‌گيري از نفوذ آقاي سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه براي نزديك شدن به اسراييل است. رييس‌جمهور تركيه كه مي‌داند كشورش در پي شيوع ويروس كرونا يكي از اصلي‌ترين منابع درآمدي خود يعني گردشگري را از دست داده در پي آن است كه با گسترش روابط با بازيگران ديگر منطقه منافع خود را تامين كند. اروپا اين بازي ماهرانه و چندجانبه تركيه را به خوبي مي‌شناسد و از همين رو است كه مدت‌ها با اين كشور در خصوص پيوستن به اتحاديه اروپا بازي كرده است. پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا به معناي آن است كه وضعيت مسلمانان در اين قاره را تغيير مي‌دهد و مي‌تواند تركيب ديني قاره سبز را دچار تغيير كند. تركيه نيز كه متوجه اين بازي شده، گاهي به روسيه نزديك مي‌شود و گاهي با بازيگران ديگر همراهي مي‌كند تا منافع خود را حفظ كند. ايران نيز يكي از گزينه‌هاي خوب براي همكاري با تركيه است و امروز ضمن ابراز خشنودي از اينكه بحران اخير در روابط دو كشور طولاني نشد و روابط دو كشور وضعيت خوب خود را حفظ كرد بايد تاكيد داشت دو كشور با توجه به شرايط‌شان در عرصه بين‌المللي فرصت‌ها و مزيت‌هاي خوبي براي همكاري با يكديگر دارند.