تبديل مهمان‌نوازي به خشم
محمود فاضلي
يكي از مزاياي بحران پناهندگان اين است كه كشورهاي عضو اتحاديه اروپا متوجه مرزهاي خارجي خود شده‌اند. در عين حال اين بحران باعث دست و پنجه نرم كردن همين اتحاديه با ارزش‌هاي انساني شده است. چندي پيش كميسيون اروپا به يونان و كرواسي دستور داد به «بازگشت»هاي غيرقانوني كه در آن مهاجران به‌زور به آن سوي مرز رانده مي‌شوند، رسيدگي كنند. در بعضي از كشورهاي اروپايي وضعيت اضطراري اعلام شد و در اين كشورها موانع و نرده‌هاي متعددي براي جلوگيري از پناهندگان و برگرداندن آنها بر پا شد.
استفاده از پناهنده به عنوان حربه چيز جديدي نيست؛ در سال 2016 تركيه، روسيه را متهم كرد كه اين كار را با پناهندگان سوري مي‌كند، چرا كه تعداد زيادي پناهنده بعد از بمباران حلب توسط روسيه وارد تركيه شدند. در ابتداي جنگ كوزوو در سال 1999 سيلي از پناهنده‌ها به راه افتاد. خيلي زود معلوم شد كه مردم به اين سوي مرزها رانده مي‌شوند تا روشن شود كه اولين اقدام انساني ناتو شكست خورده است. پناهندگان حربه ايده‌آلي هستند؛ آنان اتحاد بين كشورهاي عضو اتحاديه اروپا و ناتو را تضعيف مي‌كنند. تصميم چندي قبل پارلمان لهستان براي بازگرداندن مهاجران رسما غيرقانوني است. طبق قانون بين‌المللي پس فرستادن پناهنده به كشوري كه در آن تحت تعقيب است، ممنوع است.
تركيه يكي از كشورهايي است كه با پديده پناهجويان درگير بوده و دولت نقشه جديدي در سياست مهاجرت تهيه كرده است. مهاجراني كه در استان‌ها و شهرستان‌هاي تركيه مجوز اقامت ندارند، تشخيص داده شده و به اردوگاه‌ها در مرزها فرستاده خواهند شد. اجازه اقامت پناهجويان به شكل جمعي در يك محله، به‌ويژه در كلانشهرها داده نخواهد شد. همچنين مانع اشتغال مهاجران غيرقانوني كه از سوي بخش‌هاي مربوطه وزارت كشور ثبت نشده‌اند، خواهند شد. اين نقشه راه به دنبال شكايت‌ها از بيكاري به دليل تامين نيروي كار ارزان از بين مهاجران سوري و افغاني تهيه مي‌شود.
در راستاي اين نقشه، ابتدا مرزها براي جلوگيري از ورود مهاجران افغاني تقويت خواهند شد. فعاليت‌هاي احداث ديوار در مرز تركيه - ايران تسريع شده و سطح نيروهاي مرزي از هنگ به تيپ ارتقا داده شد. دولت همچنين به‌منظور جلوگيري از تجمع مهاجران در مناطق مشخص يا حركت آزاد آنها، سياست‌هاي تشويقي براي انتقال مهاجراني كه مجوز اقامت و كار ندارند، به كشورهايشان يا به اردوگاه‌ها در مرز سوريه تعريف خواهد كرد. مغازه‌ها و كارفرماياني كه با منطق نيروي كار ارزان، از مهاجران استفاده مي‌كنند، كنترل بيشتري خواهند كرد و براي كساني كه مهاجران قاچاق را به‌كار گماشته‌اند، جريمه‌هاي نقدي سنگين در نظر گرفته خواهد شد. ورود پناهجويان از افغانستان به تركيه، مردم را خشمگين كرده است. از مهاجران به عنوان نيروي كار ارزان استفاده مي‌شود. نرخ بيكاري در تركيه افزايش يافته و مهمان‌نوازي به خشم تبديل شده است. طرد مهاجران به طور كامل به اجرا گذاشته مي‌شود؛ شهروندان تركيه معتقدند پذيرش مهاجران، اثرات منفي بر اقتصاد كشورشان گذاشته است.
در سال‌هاي اخير تركيه سياست عقب‌راندن مداوم مهاجران از سوي يونان - كه توسط سازمان گارد مرزي و ساحلي اتحاديه اروپا تسهيل مي‌شود - باعث شد پناهجويان راه خود را به مسير خطرناك‌تر و طولاني‌تر ايتاليا تغيير بدهند. به باور آنكارت، عقب‌راندن غيرقانوني مهاجران توسط يونان، دليل اصلي افزايش مرگ‌و‌مير آنها در درياي اژه است. تركيه مدعي است شمار مهاجران سوري با احتساب افرادي كه در تركيه ثبت نشده‌اند، به 8-7 ميليون مي‌رسد و اكثر آنها در كلانشهرها و استان‌هاي مرزي بسر مي‌برند. آمار اداره كل مهاجرت تركيه نشان مي‌دهد، شهر استانبول با پذيرايي از 530 هزار و 234 مهاجر سوري در صدر جدول قرار دارد و بعضي از شهرهاي ديگر تركيه بين 436 الي 436 هزار نفر پناهجو را در خود جاي داده‌اند. ترك‌ها همچنين بعضي از ديواركشي‌هاي مرزي را كه از سال 2017 آغاز شده بود را به پايان برده و حتي ديواركشي در مرز ايران به‌طول 242 را آغاز كرده است. آنها مدعي‌اند از سال 2016 مانع ورود 2 ميليون و 327 هزار مهاجر غيرقانوني به كشورشان شده‌اند. از آن تاريخ تا به‌حال 283 هزار و 709 نفر به كشورهايشان بازگشته‌اند. 104 هزار و 947 مهاجر غيرقانوني در انتظار اخراج به كشورشان بوده يا تحت تعقيب هستند. درياي مديترانه سال‌هاست محل عبور مهاجران و پناهجويان سفر مخاطره‌آميز براي رسيدن به اروپا بوده و در شش ماهه نخست سال 2021، دست‌كم 1140 نفر در تلاش براي رسيدن به اروپا سوار بر قايق، جان خود را از دست داده‌اند.