روايت‌هاي ميداني از كاهش فشار آب و همچنين قطعي مداوم آن در طبقات سوم به بالا در برخی مناطق تهران حكايت دارد
مصائب آب تهران
بررسي پايگاه‌هاي مرتبط با اجاره خانه در تهران نشان از این دارد که تامين پمپ و مخزن به يكي از دغدغه‌هاي شهروندان تبديل شده است
گروه اجتماعي
اينجا ساختمان گروه رسانه‌اي «اعتماد» در خيابان ستارخان در غرب تهران است و خبري از آب لوله‌كشي در طبقات آخر نيست؛ چند روزي است كه ساكنان دو طبقه آخر اين ساختمان يعني چهار و پنج، حتي به صورت قطره‌چكاني هم جريان آب در لوله‌كشي خود را نديدند و تماس و پيگيري با منابع رسمي هم تاثيري در اين روند نداشته است؛ مي‌گويند به دليل مشكلات تامين آب مجبور شده‌اند فشار آب را كم كنند و اين درحالي است كه پيش‌تر و تابستان همين امسال مديرعامل آبفاي تهران به خبرنگار «اعتماد» گفته بود كه در ساعاتي از شبانه‌روز كه مصرف پايين‌تر است فشار را كاهش مي‌دهيم. به نظر مي‌آيد كاهش فشار جريان آب شهر حالا به مرحله‌اي ديگر هم رسيده و شرايط به گونه‌اي كشيده و فشار به حدي كم شده كه در تمام ساعات شبانه‌روز طبقات بالاي ساختمان‌هاي منطقه ستارخان و برخی از مناطق پايتخت ايران دسترسي به آب با فشار کافی ندارند. ماجرا اما دقيقا چيست و چرا تامين آب براي برخی شهروندان پايتخت ايران آن‌هم در روزهاي نخستين زمستان به چنين بحراني كشيده شده است؟ وضعيت منابع آب شرب و لوله‌كشي تهران چگونه است و با توجه به ثابت‌بودن منابع و افزايش مصرف‌كنندگان تكليف سال‌هاي آتي چه خواهد شد؟
رواج استفاده از پمپ و مخزن در پايتخت ايران
به شرايط همين ساختمان گروه رسانه‌اي «اعتماد» برگرديم؛ يكي از ساكنان طبقه پنجم اين ساختمان درباره شرايط تازه وضعيت آب اين ساختمان به خبرنگار «اعتماد» مي‌گويد: «تا دو، سه روز پيش آب در طبقات مختلف حتي چهار و پنج داشتيم هرچند دو طبقه آخر فشار كمتري داشتند، اما آب وجود داشت حالا اما چند روزي است كه آب به طبقات نمي‌رسد.» او درباره پيگيري اين روند هم مي‌گويد: «به ۱۲۲ زنگ زديم و ماجرا را توضيح داديم. پرسيد طبقه چند هستيد و گفتم پنجم. گفت يك ماه است كه فشار آب ضعيف شده و من كه گفتم تا چندروز پيش آب داشتيم، اما اخيرا فشار كم شده گفت خب اثرش تازه به شما رسيده است. قبلا فشار كم بود اما قابل استفاده و زندگي بود الان اما هيچ آبي ندارد و من همين امروز بعد از ۱۰ سال مجبور شدم براي كارهاي ضروري به طبقات پايين‌تر بروم.» مشابه اين روايت را ساكنان ديگري از اين منطقه هم روايت مي‌كنند و به نظر مي‌آيد اين مساله حالا در بسياري از مناطق تهران همه‌گير شده است. يكي ديگر از ساكنان منطقه توحيد درباره شرايط تازه آب لوله‌كشي در طبقات بالا مي‌گويد: «قبلا فشار كم بود، اما الان اصلا آب نداريم و از طبقه دو به بالا اصلا آب نداريم حتي براي سرويس بهداشتي هم بايد به طبقات پايين‌تر برويم. پيگيري هم كه مي‌كنيم و زنگ مي‌زنيم، در پاسخ مي‌گويند فشار ضعيف شده و بايد برويد پمپ بخريد و منبع بگذاريد. مگر همه مي‌توانند 5۰-4۰ ميليون تومان آن هم در اين شرايط هزينه پمپ و مخزن كنند؟ اصلا اگر همه بخرند باز مشكل آب برنمي‌گردد؟» يكي از ساكنان خيابان كميل هم روايتي مشابه از شرايط آب ارايه مي‌دهد، اما مي‌گويد اين كاهش شديد فشار آب يك سال زودتر به اين منطقه رسيده است. اين شهروند در توضيح شرايط اين خيابان مي‌گويد: «در منطقه كميل ما پارسال پاييز همين مساله را داشتيم و مجبور شديم پمپ و منبع بگيريم و الان شرايط كمي مناسب شده است. خوبي‌اش اين است كه هر وقت كه آب منطقه برود، شما حدود ۴۰۰ ليتر آب ذخيره داريد.»
بررسي پايگاه فروش و اجاره مسكن در تهران هم عمومي‌شدن مساله كمبود و ضعف فشار آب را نشان مي‌دهد و به نظر مي‌آيد حالا بخشي از دغدغه شهروندان براي خريد يا اجاره مسكن همين موضوع تامين آب است؛ گويا حالا يكي از مولفه‌هايي كه براي اجاره مسكن بايد موردتوجه قرار گيرد شرايط آب و در مرحله بعد وجود پمپ در اين ساختمان است. اين شرايط البته از مدت‌ها پيش قابل پيش‌بيني بود و كارشناسان فراواني در اين سال‌ها هشدار داده‌بودند كه تهران به‌زودي از يكي از استان‌هاي خشك ايران خواهد شد و در آن صورت بيشترين و شديدترين كمبود آب را با توجه به جمعيتش تجربه خواهد كرد؛ پيش‌بيني‌اي كه حالا رنگ واقعيت به خود گرفته و روز به روز هم شديدتر مي‌شود. اين شرايط بغرنج را البته در آمار و ارقام هم مي‌توان ديد كه در ادامه بيشتر به آن پرداخته خواهد شد.
وضعيت مشتركان و ميزان مصرف آب تهراني‌ها
شرايط بغرنج فشار آب شرب و لوله‌كشي پاييز و زمستان تهران درحالي است كه انتظار مي‌رفت در اين دو فصل شرايط نامساعد تابستان تغيير كند و كمي بهتر شود؛ پاييز و زمستاني كه هشداري شديد براي تابستان پيش‌رو است مگر اين كشتي‌بان را سياستي دگر آيد.
درباره تغيير و تحول در كوتاه‌مدت اگرچه شك و شبهه فراوان وجود دارد، اما كارشناسان مي‌گويند از الان بايد به فكر بحران‌هاي شديد دهه‌هاي پيش‌رو بود. اين شرايط درحالي است كه آمارهاي رسمي مي‌گويد در تابستان امسال سرانه مصرف آب شرب در بخش خانگي استان تهران 250 ليتر در شبانه‌روز بوده است. تعداد انشعاب خانگي در شهر تهران حدود 944 هزار و 61 مورد و در بخش غير خانگي - شامل بخش‌هاي صنعتي، اداري، درماني و كارگاهي- 166 هزار و 758 مورد است. براساس پايگاه اطلاع‌رساني آبفا در تابستان امسال، تعداد انشعاب‌هاي خانگي آب شرب در كل استان تهران يك ميليون و 729 هزار و 468 مورد و ميزان انشعاب‌هاي غيرخانگي هم در همين استان 295 هزار و 276 مورد بود. اين آمار مي‌گويد سالي 2 تا 2.5درصد به تعداد مشتركان آب تهران اضافه مي‌شود، در حالي كه منابع جديدي براي تامين آب در تهران وجود ندارد. بحث اصلي هم همين است؛ اينكه روز به روز به تعداد مشتركان آب تهران اضافه مي‌شود در حالي كه منابع جديدي براي تامين آب در تهران وجود ندارد. در كنار اين وضعيت اما نه فكري به حال كنترل جمعيت مي‌شود و نه برنامه‌اي براي منابع ديگر در جريان است. به عبارتي ساده و براساس روايت‌هاي رسمي ذخاير سدهاي تامين‌كننده آب تهران نسبت به سال گذشته ۳۰ ميليون مترمكعب كاهش پيدا كرده که شرايط تامين آب براي اين استان پرجمعيت كشور را سخت‌تر كرده است؛ 75درصد آب تهران در گذشته از 5 سد اميركبير، لار، ماملو، طالقان و لتيان تامين مي‌شد، اما اكنون در فصول سرد سال 45 درصد از سدها و 55 درصد از منابع زيرزميني و در فصول گرم سال، 60 درصد از سدها و 40 درصد از منابع زيرزميني تامين مي‌شود. شايد دليل كاهش شديد فشار جريان آب در بسياري از مناطق تهران هم به همين منابع آب در فصل سرد برگردد، چرا كه در پاييز امسال بارش‌ها به شدت از حد انتظار و حتي پيش‌بيني پايين‌تر بوده است.
آينده تهران چه مي‌شود؟
تابستان همين امسال و در ۲۲ مرداد، «اعتماد» در گزارشي با تيتر «زندگي در ميان بحران» به مسائل آب در پايتخت ايران پرداخته و در بخشي از گزارش هشدار داده بود كه روزهاي سختي در راه است و بايد چاره انديشيده شود.
در همان گزارش «مسعود مجرب»، پژوهشگر مخاطرات زمين‌شناختي در پاسخ به اين پرسش «اعتماد» كه «تداوم شرايط فعلي سياست‌هاي آبي چه نتيجه‌اي دارد؟» گفته بود: «تداوم اين شرايط پديده فرونشست را هم شديدتر خواهد كرد و فرونشست كه روزبه‌روز بيشتر مي‌شود چند نتيجه دارد: يكي از نتايج آن، اين است كه ديگر آبخواني نخواهيم داشت. ممكن است به صورت منطقه‌اي آبي نداشته باشيد كه به مناطق جنوبي تهران برسانيد. چاه‌هايي كه از آنها برداشت صورت مي‌گيرد هم عميق‌تر مي‌شوند و در نتيجه فرونشست بيشتر مي‌شود. هرقدر فرونشست افزايش پيدا كند، حجم آبي كه با سيستم غلط براي كشاورزي استفاده مي‌شود، بيشتر مي‌شود؛ مثلا زميني در ورامين قرار است با يك متراژ مشخص آبياري شود، به دليل وجود ترك‌ها ديگر با آن مقدار آب سيراب نمي‌شود؛ چون اين ترك‌ها باعث مي‌شوند ارتباط زمين با ساير نقاط قطع شود و آب‌ها فرار كنند. در اين صورت آب‌ها ديگر مستقيم به آبخوان برنمي‌گردد و بخشي از آن در لايه‌هاي سطحي مي‌ماند و تبخير مي‌شود. به همين دليل بايد به سمت سيستم آبياري نوين برويم.» او دراين باره و در تشريح ادامه اين وضعيت گفته بود: «ممكن است مخزن يا همان آب استراتژيك خود را از دست بدهيم؛ يعني ميزان آبي كه هر شهر براي بقاي خود استفاده مي‌كند. اين خشكسالي‌ها باعث مي‌شوند ترك‌هايي ناشي از فرونشست در ساختمان‌ها پيدا شود. خانه‌هاي زيادي وجود دارد كه بابت همين موضوع قيمت‌شان دچار افت شده و زمين‌هاي زيادي تغيير قيمت داده‌اند كه در طولاني مدت منجر به مهاجرت اجباري مي‌شود كه توازن شهرها را به هم مي‌زند. اين هم در شرايطي است كه ما هنوز موج بزرگ را نديده‌ايم.»
در يك جمع‌بندي ساده شايد بتوان گفت كه شرايط كنوني نتيجه چندين دهه سياست‌هاي چالش‌برانگيز آبي است و اگر از همين امروز تحولي در تصميم‌ها و سياست‌ها ايجاد نشود، اين بحران و شدت آن خيلي زود غيرقابل كنترل و مديريت خواهد بود؛ اگرچه پيش‌تر چندان به هشدارها توجه نشد، اما دست‌كم شايد در شرايط پرتنش كنوني و باورپذيرشدن هشدارهاي پيشين، شايد گوشي براي شنيدن صداي كارشناسان پيدا شود.