«تحريم‌هاي ايران رسما اعمال شد. اين تحريم‌ها شديدترين تحريم‌هايي است كه اعمال شده و تازه در ماه نوامبر باز هم تشديد خواهد شد. هر كس با ايران معامله كند، با امريكا معامله نخواهد كرد. من به دنبال صلح جهاني هستم و كوتاه نمي‌آيم.» /دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده
با اجرايي شدن اولين بخش از تحريم‌هاي امريكا عليه ايران، اتحاديه اروپا مقررات مسدودكننده خود را به‌روزرساني كرده كه از روز سه‌شنبه 7 آگوست به مرحله اجرا در مي‌آيد تا از تاثير اين تحريم‌ها بر منافع شركت‌هاي اروپايي كه با ايران تجارت مشروع دارند، بكاهد. / بيانيه اتحاديه اروپا
سوژه تازه‌ترين توييت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده، تحريم و تشديد فشار بر ايران است. محور بيانيه اتحاديه اروپا نيز مقابله با تحريم‌هاي ثانويه امريكا عليه تهران است. از روز سه‌شنبه همزمان با بازگرداندن رسمي تحريم‌هاي هسته‌اي (ثانويه) ايران، ايالات متحده نه تنها شكننده عهد در توافق هسته‌اي با ايران بلكه ناقض قطعنامه 2231 نيز به حساب مي‌آيد. همزمان از روز گذشته مجددا تحريم‌هاي امريكا عليه ايران كه در قالب توافق هسته‌اي برداشته شده بودند به مرحله اجرا درآمدند و روزهاي مقاومت اقتصادي ايران دوباره از سر گرفته شد. با اين وجود يك تفاوت اساسي ميان اين دوره از تحريم‌هاي ايران با دوره پيش از برجام وجود دارد: جهان جز دو كشور و يك رژيم غاصب در كنار ايران و مقابل امريكا ايستاده است. ترامپ عامدانه جهان را به انتخاب ميان يا «با من»، يا «با ايران» فرامي‌خواند و اين در حالي است كه چه كشورهاي متحد امريكا از اعضاي اتحاديه اروپا تا تركيه و هند و چه كشورهاي رقيب امريكا از روسيه تا چين مي‌گويند تمام توان خود را براي حفظ توافق با ايران به كار خواهند گرفت.
همزمان با امضاي دستور اجرايي بازگرداندن تحريم‌هاي هسته‌اي ايران توسط دونالد ترامپ، حسن روحاني رييس‌جمهور ايران نيز در مصاحبه تلويزيوني با مردم سخن گفت كه بخش قابل توجهي از سخنان وي به مساله مذاكره با امريكا اختصاص داشت. سخنان حسن روحاني درباره تناقض در گفتار و كردار امريكايي‌ها و اين مثل كه نمي‌توان با فروبردن چاقويي در بازوي فرد وي را به مذاكره تشويق كرد، بازتاب وسيعي در رسانه‌ها داشت. همچنين اظهارات روحاني مبني بر اينكه پيش شرطي براي گفت‌وگو با امريكا جز پرداخت غرامت‌هاي مالي دخالت‌هاي امريكا در امور داخلي ايران نداريم نيز در رسانه‌هاي غربي پوشش وسيعي پيدا كرد. روحاني همچنين در بخش‌هايي از سخنان خود تاكيد كرد كه ايران مي‌تواند با تكيه به چين و روسيه از عهده تحريم‌هاي نفتي و بانكي برآيد.
تناقض‌هاي يك توييت
يك توييت چند خطي از دونالد ترامپ كه سرشار از تناقض‌هاي بي‌شمار است. هنوز 7 روز از تاريخي كه دونالد ترامپ اعلام كرد حاضر به مذاكره مستقيم با رييس‌جمهور ايران بدون هيچ گونه پيش شرطي است، نگذشته كه وي در توييتي به زعم خود فاتحانه خبر اعمال رسمي تحريم‌هاي ايران را اعلام كرده و هشدار مي‌دهد كه تحريم‌هاي شديدتري نيز در راه است. در فضاي چنين رفتارهاي ضد و نقيضي است كه وزير خارجه ايران از رفتارهاي زيگزاكي دولت ترامپ در قبال ايران و عدم جديت در مذاكره سخن مي‌گويد و رييس‌جمهور كشورمان ايران نيز مي‌گويد دم خروس را باور كنيم يا قسم حضرت عباس را؟
دونالد ترامپ در ادامه توييت خود ادعا كرده به دنبال صلح جهاني است اين در حالي است كه همين توئيت ناقض يكي از مهم‌ترين توافق‌هاي تاريخ معاصر در حوزه صلح بين‌الملل و قوانين منع اشاعه به حساب مي‌آيد. چطور مي‌توان مدافع صلح جهاني بود اما از توافقي كه ضميمه قطعنامه مصوب شوراي امنيت شده خارج شد. چطور مي‌تواند از صلح سخن گفت اما كشوري را كه به گواه بيش از 10 گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تمام تعهدات خود پايبند بوده را مورد شديدترين تحريم‌ها قرار داد؟ چطور مي‌توان دغدغه صلح را بر زبان داشت اما با چرخش يك قلم و امضاي بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران راه خود را از اصلي‌ترين متحدان امريكا در عرصه بين‌المللي جدا كرده و بستر تنش‌آفريني بيشتر در منطقه غرب آسيا را فراهم كرد؟
عليه متحدان
ظاهر امر حاكي از تحريم ايران است اما در لابه‌لاي گزارش‌هاي تحليلي در اين باره خط تحليلي كه بيشتر چشمك مي‌زند، شكاف ميان امريكا با متحدان اروپايي‌اش است. جمله دونالد ترامپ مبني بر اينكه هركسي با ايران معامله كند از معامله با امريكا محروم خواهد شد، عملا اروپايي را كه به دنبال تنوع بخشي بر راه‌هاي حفظ توافق‌هاي تجاري با تهران است در نقطه مقابل امريكايي قرار مي‌دهد كه مي‌گويد تمامي قراردادهاي تجاري با ايران در دوره پسابرجام بايد ناديده گرفته شوند. توئيت ترامپ درباره بازگشت اعمال تحريم‌هاي هسته‌اي ايران درست چند ساعت پس از سخنان فدريكا موگريني مسوول سياسي خارجي اتحاديه اروپا درباره تشويق كمپاني‌هاي اروپايي براي افزايش تجارت با ايران نشان از فضاي متناقضي داشت كه هر روز ميان امريكا و متحدان اروپايي‌اش پررنگ‌تر مي‌شود.
اروپايي‌ها يكصدا از اقدام‌هاي ترامپ ابراز ناخرسندي مي‌كنند و چين و روسيه نيز مي‌گويند برنامه‌اي براي همكاري با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران ندارند. تايمز در گزارشي در اين باره مي‌نويسد: ترامپ در اين مدت نشان داده كه براي رسيدن به اهداف سياسي خود مايل به استفاده از ابزارهاي اقتصادي مانند وضع تعرفه يا تحريم است و اين‌بار نيز هشدار داده كه اگر كسي با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران همراه نشود، با تبعات بسياري روبه‌رو خواهد شد. همزمان با اين هشدارها مقام‌هاي نزديك به رييس‌جمهور امريكا مي‌گويند وي مايل به گفت‌وگو با ايران است اما تنها براي رسيدن به توافقي جامع‌تر كه نه فقط برنامه هسته‌اي ايران بلكه فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران را نيز شامل شود.
سي‌ان‌ان نيز در تحليلي در اين باره نوشت: مخاطب هشدار توئيتري ترامپ همزمان با بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران، اتحاديه اروپا به عنوان متحد قديمي امريكا بود. ترامپ هم به شكل يك‌جانبه از توافق با ايران خارج شد و هم‌اكنون نيز از اروپايي‌ها مي‌خواهد كه به تحريم‌هاي يك‌جانبه امريكا عليه ايران لبيك بگويند. در حالي كه كشورهاي اروپايي در قالب بيانيه‌اي حمايت خود از برجام را اعلام كرده‌اند اما برخي كمپاني‌هاي بزرگ اروپايي يك به يك روند خروج از برجام را كليد زده‌اند و همين مساله بر ابهام‌هاي پيرامون حيات برجام بدون امريكا افزوده است. درحالي كه رييس‌جمهور و وزير خارجه ايران مي‌گويند پيشنهاد مذاكره امريكا تلاشي براي ايجاد التهاب رواني در ايران است اما جان بولتون، مشاور امنيت ملي دونالد ترامپ مي‌گويد: اگر ايراني‌ها واقعا آماده هستند تا درباره تمام رفتارهاي خود در منطقه گفت‌وگو كنند، رييس‌جمهور ما نيز پذيراي اين ديدار است.
در حال حاضر بازگشت تحريم‌هاي ايران تازه است و مشكلات پيش روي اجرايي شدن آن براي امريكا و البته دردسرهاي آن براي ايران در گذر زمان مشخص خواهد شد. آنچه هويداست، اين است كه امريكا نمي‌تواند اجماع مدنظر خود را براي تحت فشار حداكثري قرار دادن ايران جلب كند و همزمان عبور از سد تحريم‌هاي ثانويه امريكا نيز براي ايران آسان نخواهد بود. با اين وجود يورو آبزرور از زاويه ديگري به اين تحريم‌ها نگاه كرده و نوشته است كه كمپاني‌هاي اروپايي ميان احترام به قوانين اتحاديه و كرنش در برابر تحريم‌هاي فرامرزي گرفتار شده‌اند. كمپاني‌هاي اروپايي كه طرف امريكايي را انتخاب كنند در معرض تعقيب قضايي از سوي اتحاديه اروپا قرار خواهند گرفت. دليل اين مساله نيز احياي قوانين مسدودكننده است كه از روز سه‌شنبه به مرحله اجرا درآمده است. سخنگوي كميسيون اتحاديه اروپا در اين باره مي‌گويد: براساس قوانين مسدودكننده، افراد حقيقي و حقوقي نمي‌توانند از تحريم‌هاي امريكا عليه ايران تبعيت كنند مگر آنكه به كميسيون مراجعه و دليلي موجه براي اين همراهي خود ارايه دهند.
به گفته اين مقام اتحاديه اروپا معافيت از اجراي قوانين مسدودكننده براي افراد حقيقي و حقوقي تنها در شرايطي صادر خواهد شد كه فرد / كمپاني مربوطه بتواند، اثبات كند كه عدم همراهي با تحريم‌هاي فرامرزي امريكا به منافع او يا اتحاديه اروپا ضربه جدي وارد مي‌كند. هرچند كه احياي قوانين مسدودكننده به اين معناست كه كمپاني‌هاي اروپايي نمي‌توانند بدون تبعات داخلي با تحريم‌هاي فرامرزي امريكا همراه شوند اما اگر بتوانند اثبات كنند دليل ترك بازار ايران، چيزي جز احترام گذاشتن به تحريم‌هاي فرامرزي امريكا بوده باز هم از جريمه درخواهند رفت. اگر دلايل كمپاني‌ها نتواند كميسيون را متقاعد كند، فرد حقيقي يا حقوقي بايد دست از همراهي با تحريم‌هاي امريكا بردارد كه اگر اين كار را نكند با جريمه‌هايي كه هر يك از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا وضع مي‌كنند، روبه‌رو خواهد شد. جريمه‌هايي كه براي نقض قوانين مسدودكننده از سوي كشورهاي مختلف عضو اتحاديه اروپا وضع شده با يكديگر متفاوت است.
واكنش‌ها
فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا: ما تلاش خود را مي‌كنيم تا ايران را در توافق (برجام) نگه داريم و ايران را از منافعي اقتصادي كه توافق براي مردم ايران فراهم مي‌كند، بهره‌مند كنيم چرا كه ما معتقديم اين (اقدام) منافع امنيتي براي منطقه ما و جهان دارد. اگر توافقي بين‌المللي درباره عدم اشاعه اتمي وجود داشته باشد، بايد حفظ شود. اتحاديه اروپا و نيوزيلند لازم مي‌دانند كه برجام حفظ و در مقابل خروج امريكا مقاومت شود. مشاغل كوچك و متوسط براي تجارت با ايران تشويق مي‌شود و تجارت ميان ايران و اتحاديه اروپا يك جنبه اساسي از حقوق ايرانيان براي بهره اقتصادي به ازاي تعهدات هسته‌اي است كه تاكنون انجام داده‌اند.
«اليستر برت»، معاون آفريقا و غرب آسياي وزير خارجه انگليس: انگليس با تحريم‌هاي امريكا عليه ايران همراهي نمي‌كند. تحريم امريكا عليه ايران بعد از خروج اين كشور از برجام، اقدام درستي نبود. شركت‌هاي اروپايي از تحريم‌هاي امريكا عليه ايران حفظ مي‌شوند اما ادامه همكاري آنان با ايران بستگي به خود آنها دارد.
«هايكو ماس»، وزير خارجه آلمان: به شركت‌هاي اروپايي كه در ايران فعال هستند در زمينه حمايت در برابر اعمال مجدد تحريم‌هاي امريكا عليه ايران و پيامدهايي كه متوجه اين شركت‌هاست، اطمينان‌خاطر داده مي‌شود. ما مصمم هستيم كه از شركت‌هاي اروپايي كه به شيوه‌اي قانوني در ايران كار مي‌كنند، حمايت كنيم و سخت كوشش مي‌كنيم تا رابطه تجاري و رابطه اقتصادي امكان‌پذير باشد. اين اقدام ارتباطي به سود ندارد بلكه به مردم ايران مربوط مي‌شود كه بايد از توافق هسته‌اي با ايران منافعي كسب كنند. در مقابل اروپايي‌ها هم از ايران انتظار دارند كه همچنان به تمامي تعهدات خود در توافق هسته‌اي پايبند باشد.
فواد معصوم، رييس‌جمهور عراق: شرايط فعلي عراق و طبيعت روابط پر منفعت آن با ايران باعث مي‌شود كه پايبندي بغداد به تحريم‌هاي امريكا عليه تهران را سخت كند. عراق در درگيري‌هاي فعلي نبايد با يك طرف عليه طرف ديگري باشد و فشار زياد بر ايران ممكن است، نتايجي به دنبال داشته باشد كه بر وضعيت داخلي عراق و ديگر كشورها تاثير مي‌گذارد.
«گونتر اوتينگر» كميسيونر اروپايي در زمينه بودجه و منابع انساني: موسسات اروپايي مي‌توانند با ايران رابطه بازرگاني داشته باشند. شعب «فولكس‌بانك» مي‌توانند با ايران همكاري بازرگاني برقرار كنند. موسساتي كه ارتباط نزديكي با امريكا ندارند، مي‌توانند در اين زمينه اقدام كنند.
بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم صهيونيستي: من از ترامپ و دولت امريكا براي بازگرداندن تحريم‌ها عليه ايران قدرداني مي‌كنم. اين يك لحظه مهم براي اسراييل، براي امريكا و همه جهان است و باعث مي‌شود ايران رفتارهاي تهاجمي در منطقه و تسليح كردن خود را متوقف كند. من از كشورهاي اروپايي نيز مي‌خواهم به اين حركت بپيوندند، اكنون زمان آن است كه مذاكره را متوقف كنند. اكنون زمان عمل است. اين دقيقا كاري است كه امريكا انجام داده است و دقيقا كاري است كه اتحاديه اروپا بايد انجام دهد.
نتيجه وارونه
علي واعظ، تحليلگر ارشد گروه بين‌المللي بحران در بلژيك و رييس پروژه ايران اين انديشكده، در توييتي نوشت: «اولين روز ازسرگيري خودكار تحريم‌هاي امريكا: ريال ايران ارزش خود را در برابر دلار بهبود داد و قيمت‌هاي نفت افزايش يافت. به نظر نمي‌رسد شروع خوبي براي دولت ترامپ باشد.»