بحران ليبي با اعلام جنگ ژنرال سالخورده وارد فاز جديدي شد
خوف حفتر در طرابلس
شهاب شهسواري
هشت سال بعد از مرگ معمر قذافي، ديكتاتور پيشين ليبي، همچنان دولت‌هاي خارجي كه مسير را براي هرج و مرج در ليبي هموار كردند، از تشكيل يك دولت باثبات در اين كشور ناتوان مانده‌اند. خليفه حفتر، رهبر يك گروه قدرتمند شبه‌نظامي در ليبي، عمليات گسترده خود براي تصرف پايتخت اين كشور را روز پنجشنبه آغاز كرده است و به نوشته الجزيره، مردم پايتخت به شدت نگران آغاز دور تازه‌اي از درگيري‌هاي نظامي هستند كه مي‌تواند اين كشور بحران‌زده را به بحراني عميق‌تر و طولاني‌تر مبتلا كند. اقدام نظاميان تحت رهبري خليقه حفتر در حالي صورت مي‌گيرد كه آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد براي پيشبرد فرآيند سياسي ليبي به اين كشور سفر كرده است. گوترش كه در سفرش شاهد نزديك شدن نظاميان تحت رهبري حفتر به طرابلس است، در ديدار با مقام‌هاي دولت فايز سراج در طرابلس بر توقف درگيري‌ها، خودداري از رويارويي نظامي سخن گفت و تاكيد كرد، براي گفت‌وگو با طرف‌هاي درگيري در ليبي به شهرهاي طبرق و بنغازي سفر مي‌كند. حالا 8 سال بعد از سرنگوني كودتاگر پيشين ليبي، يك ژنرال سالخورده كه از 60 سال پيش در كنار معمر قذافي، سوداي قدرت را در اين كشور در اختيار داشت، نيروهاي تحت امر خود را براي تصرف پايتخت بسيج كرده است، اقدامي كه مي‌تواند به دور تازه‌اي از خشونت در ليبي و از بين رفتن آخرين اميدها براي فرآيند سياسي و دموكراتيك در اين كشور تبديل شود. به گزارش گاردين در شرايطي كه شهروندان ليبي با نگراني تحولات و نزديك شدن گروه‌هاي شبه‌نظامي به پايتخت را دنبال مي‌كنند، نيروهاي دولت مركزي وعده داده‌اند كه از پايتخت در مقابل هجوم شبه‌نظاميان دفاع كنند، بر اساس گزارش‌ها عصر روز جمعه نيروهاي وفادار به دولت مركزي، دست‌كم 145 نيروي وابسته به ژنرال حفتر را بازداشت كردند.
ژنرال خليفه حفتر كه با تشكيل نيروي نظامي موسوم به ارتش آزادي‌بخش ليبي، مناطق شرقي اين كشور را در اختيار خود دارد، روز پنجشنبه با انتشار پيامي در شبكه‌هاي اجتماعي از جابه‌جايي نيروهاي تحت امرش براي تصرف طرابلس پايتخت ليبي خبر داد. طرابلس پايتخت ليبي اكنون تحت حاكميت فايز السراج، رييس حكومت وفاق ملي و دولت به رسميت شناحته شده از سوي جامعه بين‌المللي قرار دارد. ژنرال حفتر كه 6 دهه پيش در كودتاي معمر قذافي براي حكومت ليبي مشاركت كرده بود، بعدها به مخالف او تبديل شد و پس از فرار طولاني مدت و تلاش براي سرنگوني قذافي از خاك كشورهاي آفريقايي به ايالات متحده امريكا رفت و تحت حمايت سازمان‌هاي امنيتي اين كشور قرار گرفت. او كه بلافاصله بعد از سرنگوني قذافي به ليبي بازگشت، اكنون يكي از اصلي‌ترين مدعيان قدرت در ليبي است و قدرتمندترين نيروي نظامي اين كشور را رهبري مي‌كند. حفتر تاكنون با استفاده از نفوذ در ميان نظاميان، كمك‌هاي خارجي و در اختيار گرفتن ميدان‌هاي نفتي، بخش‌هاي عمده‌اي از مناطق شهري ليبي در شرق و جنوب اين كشور را تحت تصرف خود در آورده است و حالا قصد دارد با تصرف پايتخت و سرنگوني دولت شناخته شده بين‌المللي اين كشور، خود را به عنوان حاكم بلامنازع ليبي مطرح كند.
هر چند فرآيند سياسي براي تشكيل دولت وفاق ملي در ليبي و برقراري ثبات در اين كشور از سوي غالب كشورهاي جهان پشتيباني مي‌شود، اما قدرت‌هاي مختلف منطقه‌اي و جهاني در طول سال‌هاي گذشته همچنان به حمايت‌هاي خود از گروه‌هاي منازع در مناطق مختلف ليبي ادامه داده‌اند. ژنرال حفتر، در طول سال‌هاي گذشته توانسته است، روابط بين‌المللي خود را با كشورهايي مانند روسيه تقويت كند. او همچنين به دليل سال‌ها در اختيار داشتن تابعيت امريكايي و سال‌ها زندگي در پايتخت امريكا تحت حمايت سازمان‌هاي امنيتي اين كشور، روابط نزديكي با دولت‌ها غربي دارد. امارات متحده عربي، فرانسه و مصر از جمله ديگر حاميان ژنرال حفتر هستند كه اين كودتاچي مسن را به دليل مخالفت دايمي‌اش با اخوان‌المسلمين ليبي، يك متحد طبيعي تلقي مي‌كنند.
بر اساس پيامي كه خليفه حفتر منتشر كرده است، هدف او از جابه‌جايي نيروها به سمت غرب اين كشور «جنگ نيست ... بلكه راهپيمايي پيروزي است كه زمين را زير پاي‌دار و دسته غيرمشروع به لرزه در مي‌آورد.» جامعه جهاني با اظهار نگراني از اين اقدام خليفه حفتر، خواستار احترام او به حاكميت دولت مشروع ليبي شده است كه در طرابلس از سوي جامعه بين‌المللي به رسميت شناخته مي‌شود. نيروهاي تحت رهبري خليفه حفتر صبح جمعه تا 30 كيلومتر پايتخت ليبي پيشروي كرده‌اند، اين در حالي است كه نيروهاي وفادار به دولت شناخته شده بين‌المللي ليبي وعده داده‌اند از پيشروي ارتش آزادي‌بخش به سوي پايتخت جلوگيري كنند. روز پنجشنبه نيروهاي ژنرال حفتر، شهر غريان در 100 كيلومتر پايتخت را تصرف كرده بودند. حفتر گفته است كه به نيروهاي تحت امر خود دستور داده است تا بدون شليك گلوله‌اي وارد پايتخت شوند و تنها در صورتي اسلحه خود را مورد استفاده قرار دهند كه با بي‌عدالتي مواجه شوند يا فردي را ببينند كه دنبال دردسر و درگيري باشد.» ژنرال حفتر در پيام صوتي كه در شبكه اجتماعي فيس‌بوك منتشر كرده است، تاكيد مي‌كند: «هر كس كه اسلحه‌اش را زمين بگذارد و هر كس كه پرچم سفيد در دست بگيرد، در امان خواهد بود.»
پنج بازيگر عمده خارجي در بحران ليبي، ايالات متحده امريكا، بريتانيا، فرانسه، ايتاليا و امارات متحده عربي نيز با صدور بيانيه‌اي با صدور يك بيانيه مشترك خواستار خويشتنداري طرفين درگير شدند و تاكيد كردند كه راه‌حل نظامي براي بحران اين كشور وجود ندارد. شوراي امنيت سازمان ملل متحد هم جمعه شب جلسه‌اي ويژه براي بررسي اوضاع ليبي به درخواست دولت بريتانيا برگزار كرد. سه كشور اروپايي، امريكا و امارات در بيانيه خود تاكيد كرده‌اند: «در وضعيت حساس انتقالي كنوني ليبي، اقدامات نظامي و يك‌جانبه مي‌تواند ليبي را دوباره وارد هرج و مرج كند. ما شديدا اعتقاد داريم كه هيچ راه‌حل نظامي براي مساله ليبي وجود ندارد.»
فتحي باشاغا، وزير كشور دولت حاكم در طرابلس در گفت‌وگو با شبكه خبري الجزيره گفته است: «چرا از اسلحه استفاده كنيم و رعب و وحشت به جان مردم ليبي بيندازيم و آنها را به كام مرگ فرو ببريم؟ چرا آنها را مجبور كنيم فقط به يك چيز تن دهند و آن پذيرش حكومت ديكتاتوري نظامي باشد؟ چه چيز باعث مي‌شود كه آقاي حفتر برتر از ديگر مردم ليبي شمرده شود؟ استفاده از زور توسط هيچ طرفي يا فردي باعث ترس ما نمي‌شود. اگر هر كسي قصد استفاده از زور عليه ما را داشته باشد، آماده‌ايم تا جان‌فشاني كنيم ولي حاضر به قرباني كردن دموكراسي كه از ابتدا خواست ما بود، نخواهيم شد.»
ليبي در جريان سلسله خيزش‌هاي انقلابي موسوم به بهار عربي در كنار ديگر كشورهاي عربي شمال آفريقا و خاورميانه مانند تونس، مصر، يمن و سوريه شاهد اعتراض‌هاي مردمي به حكومت خودكامه معمر قذافي، حاكم وقت اين كشور بود. دخالت نظامي جنگنده‌هاي ناتو در ليبي به سرعت باعث فروپاشي دولت مركزي اين كشور و فرار خودكامه پيشين آن شد كه بعدها در حال فرار به قتل رسيد. از آن زمان تاكنون، نقاط مختلف ليبي توسط گروه‌هاي مختلف اداره مي‌شود و فرآيند سياسي تحت نظارت سازمان ملل متحد تنها موفق به ايجاد يك دولت ضعيف در پايتخت اين كشور شده است. تحولات اخير همزمان با سفر دبير كل سازمان ملل متحد به ليبي و چند هفته مانده به آغاز گفت‌وگوهاي برنامه‌ريزي شده گروه‌هاي درگير در شهر غدامس ليبي، نگراني‌ها از آينده بحران در اين كشور را به شدت افزايش داده است.