برجام در وضعيت قرمز قرار گرفته است. توافق هسته‌اي كه در جولاي سال 2015 ميان ايران و 1+5 بر پايه دو سه اصل به رسميت شناخته شدن حقوق هسته‌اي ايران، برداشته شدن تحريم‌هاي هسته‌اي سازمان ملل، اتحاديه اروپا و امريكا همچنين اطمينان جامعه جهاني از صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي تهران متولد شد هر روز دستخوش تحول جديدي مي‌شود و بايد گفت كه در يك سال گذشته بيشتر اين تحولات مثبت نبوده است. محدوديت‌هاي اعمال شده بر برنامه هسته‌اي ايران همچنان با باقي ماندن ايران در برجام ادامه دارد اما امريكا به عنوان بازيگر اصلي تحريم‌هاي تهران يك سال پيش از توافق هسته‌اي با تهران كناره‌گيري كرد و البته با اعلام سياست فشار حداكثري در 365 روز گذشته سخت‌ترين تحريم‌ها را هم عليه تهران اعمال كرده است. در نتيجه گام‌هاي ضدبرجامي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا اكنون تركيب 1+4 مقابل ايران در توافق هسته‌اي نشسته است. تركيبي كه بايد تمام انتظارهاي تهران را برآورده كند. تا دو هفته ديگر كناره‌گيري امريكا از برجام يك ساله مي‌شود و همزمان تداوم رفتار كج‌دار و مريز اروپا كه گاه با حمايت از ايران به ميخ مي‌كوبند و گاه با ايستادن در كنار واشنگتن بر نعل، صبر ايران را نشانه گرفته است. اگر تهران تا چند ماه پيش با توجه به وعده‌هاي اروپا، چين و روسيه به عنوان بازماندگان در برجام، اراده سياسي آنها براي حفظ توافق را مثبت مي‌ديد امروز تطويل دوره تعلل اروپا صبر تهران را به بازي گرفته و ايراني‌ها مي‌گويند پس از وعده و وعيدها در ميدان عمل چه در چنته داريد.
تهران همچنان در انتظار پاسخ
موضع‌گيري‌هاي مقام‌هاي متفاوت در ايران به‌خصوص در 3 هفته اخير نشان از قرار گرفتن برجام روي بندي باريك را دارد. تهران به اعتراف مقام‌هاي دولت دونالد ترامپ در حال تحمل شديدترين فشارهاي اقتصادي از سوي امريكاست. هر چند كه اروپايي‌ها مي‌گويند به برجام پايبند هستند و تحريم‌هاي هسته‌اي ايران از سوي اروپا به تاريخ سپرده شده است اما آيا خروج كمپاني‌هاي بزرگ و متوسط اروپايي از ايران پس از بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي و فرامرزي امريكا معنايي جز تحريم ايران در اروپا هم مي‌تواند داشته باشد؟ مكانيسم تحريمي واشنگتن به گونه‌اي تنظيم شده كه كمپاني‌ها و موسسه‌هاي بانكي و مالي كه تن به تحريم‌هاي وزارت خزانه‌داري امريكا در برابر كشورها ندهند، مشمول جريمه‌ها و تنبيه‌هاي اقتصادي سنگين خواهند شد. زماني كه امريكا از برجام كنار كشيد، سوال ايران از بازماندگان اين بود: در باقي ماندن در اين توافق چه منفعتي براي تهران نهفته است؟ پاسخ واحد اروپا، چين و روسيه يك جمله بود: ما نبود شريك برجامي خود در توافق را جبران مي‌كنيم. اصلي‌ترين راهكاري كه اروپا براي جبران مافات پيشنهاد كرد، تعريف سازوكار مالي براي رابطه با تهران در سايه تحريم‌هاي فرامرزي امريكا بود. سازوكاري كه به اينستكس شهره شده است. يك سال پس از برجام اروپا مي‌گويد در حال به راه انداختن اين سازوكار است اما صداي اعتراض تهران بلند شده است. تازه‌ترين اعتراض روز گذشته از زبان محمدجواد ظريف، وزير خارجه شنيده شد. ظريف با اشاره به راه افتادن سازوكار متناظر اينستكس در ايران گفت: براي راه‌اندازي اين سازوكار نياز بود ما يك سازوكار متناظر در ايران راه‌اندازي كنيم كه اين سازوكار متناظر در ايران هفته گذشته راه‌اندازي شده و الان اروپايي‌ها هيچ بهانه‌اي ندارند براي اينكه كار خود را شروع كنند. راه‌اندازي اينستكس يك اقدام مقدماتي توسط اروپاست. اروپايي‌ها در ارديبهشت گذشته بعد از خروج امريكا از برجام تعهدات متعددي را مطرح كردند كه براي شروع اجراي آن تعهدات نياز بود كه اينستكس را راه بيندازند. معتقديم حالا بايد براي مدت زيادي اروپايي‌ها تلاش و فعاليت كنند تا بتوانند تعهدات‌شان را انجام دهند، بسيار عقب هستند و نبايد اينگونه تصور كنند كه جمهوري اسلامي منتظر آنها مي‌ماند. ما بحمدالله روابط بسيار خوبي با همسايگان داريم، سازوكارهاي مشابهي را با بسياري از كشورها راه‌اندازي كرديم و دارد عمل مي‌كند. من نمي‌دانم اروپايي‌ها براي يك سازوكار مقدماتي چقدر وقت نياز دارند؟
ظريف در بخش‌هاي ديگري از سخنان خود در جمع خبرنگاران با اشاره به مانع‌تراشي امريكا در مسير كمك به ايران پس از سيل اخير در نقاط مختلف گفت: ما اسنادي را جمع‌آوري كرده و به زودي منتشر خواهيم كرد كه نشان مي‌دهد، بانك‌ها و حتي بانك‌هاي اروپايي به دليل نگراني از اقدامات امريكا از پذيرش كمك‌هاي ايراني‌هايي كه در خارج از كشور حضور دارند يا مردم ساير كشورها كه مايل به كمك‌رساني هستند، سر باز مي‌زنند.
تخلف از لندن تا پاريس
انتقادهاي ظريف ار تعلل اروپا و تاثيرپذيري اقتصادي و سياسي آنها از امريكا در حالي مطرح شد كه در 72 ساعت گذشته خبر مربوط به توقف ارسال مراسلات و بسته‌ها از مقصد لندن به تهران از سوي شركت Royal Mail در رسانه‌هاي ايراني بازتاب قابل توجهي پيدا كرد و به كنار گذاشته شدن تعارف انگليسي‌ها با تهران در همراهي با امريكا در تحريم تعبير شد. به گزارش بي‌بي‌سي شركت پست بريتانيا از چند روز پيش ارسال هر گونه محموله پستي به ايران را متوقف كرده و دستورالعملي به شعبه‌هاي اداره پست رويال ميل ارسال شده و از آنان خواسته شده تا اطلاع ثانوي هيچ‌گونه بسته پستي و حتي نامه به مقصد ايران را نپذيرند. حميد بعيدي‌نژاد، سفير ايران در لندن اعلام كرده كه همچنان پيگير اين مساله تا رفع و رجوع آن است. پيش از اين خبر از انگليس، خبرهاي رسيده از فرانسه كه اخيرا ميزباني گروه 7 را برعهده داشت نيز بوي خوبي را به مشام ايران نرساند. در نشست اخير كه قريب به 10 روز پيش انجام شد، بيانيه‌اي نهايي منتشر شد كه در چند بند آن انتقادهايي از فعاليت‌هاي منطقه‌اي و آزمايش‌هاي موشكي ايران به چشم مي‌خورد و البته منفي‌ترين نكته آن هم اين بود كه هيچ اشاره‌اي به برجام و لزوم تداوم اجراي آن به عنوان تعهدي چندجانبه نشده بود. تهران به متن اين بيانيه نيز واكنش نشان داد و از فحواي كلام مقام‌هاي ايراني اين نكته قابل استنباط بود كه ديگر حناي شعار غربي‌ها مبني بر وجود اراده سياسي براي حفظ برجام نزد ايراني‌ها رنگي ندارد.
عقب‌نشيني سفير پس از توييت جنجالي
در چنين فضايي توييت سفير فرانسه در واشنگتن در حساب شخصي وي در توييتر به تير خلاص براي صبوري ايران تبديل شد. «جرارد آرو» سفير فرانسه در امريكا در توييترش تعابير جديدي از برجام و تعهدات ايران عرضه كرد! براساس ترجمه خبرگزاري فارس، آرو در اين خصوص نوشت: اينكه گفته شود، ايران بعد از انقضاي برجام مجاز به غني‌سازي اورانيوم خواهد بود، اشتباه است. [ايران] بايد به موجب «پيمان منع اشاعه» و پروتكل الحاقي و تحت نظارت‌هاي شديد ثابت كند كه فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش صلح‌آميز هستند. همان‌گونه كه سال ۲۰۰۲ گفتيم كه طبق پيمان منع اشاعه، غني‌سازي اورانيوم بدون داشتن يك برنامه غيرنظامي باورپذير در زمينه هسته‌اي غيرقانوني است، قادر خواهيم بود در سال ۲۰۲۵ هم در صورت لزوم واكنش نشان دهيم. آن موقع تحريم‌هايي اعمال شدند. تحريم‌ها مي‌توانند مجددا اعمال شوند. بعد از برجام هيچ بند «زوال‌پذيري» وجود ندارد. روسيه، اورانيوم غني شده نيروگاه هسته‌اي بوشهر را تامين مي‌كند بنابراين هيچ دليل قابل دركي وجود نخواهد داشت كه ايران بعد از برجام، اقدام به غني‌سازي وسيع اورانيوم كند.
اين اظهارات «جراد آرو» در حالي مطرح شد كه وي در يك سال گذشته تقريبا تنها سفير اروپايي در واشنگتن بوده كه در بزنگاه‌هاي متفاوت حمايت‌هاي جدي از برجام و تداوم آن كرده بود. با وجود آن سابقه، اين رشته توييت جديد آرو واكنش تند سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه را به دنبال داشت. عراقچي با اشاره به توييت‌هاي وي نوشت: اگر توييت‌هاي آقاي آرو مواضع رسمي فرانسه است، ما با يك نقض عمده هدف و مقصود برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت مواجه هستيم. پاريس بايد سريعا روشنگري كند وگرنه ما اقدام لازم را به عمل خواهيم آورد.
اين هشدار توييتري مذاكره‌كننده ارشد ايران در مذاكرات هسته‌اي پايان ماجراي به وجود آمده ميان تهران و پاريس نبود و وزارت خارجه ايران تنها چند ساعت پس از آنكه سفير فرانسه در ايران استوارنامه خود را به محمدجواد ظريف تحويل داد، او را احضار كرد. «فيليپ تيه‌بو» سفير جديد جمهوري فرانسه در تهران توسط سيدحسين سادات‌ميداني، رييس دبيرخانه ستاد پيگيري اجراي برجام به وزارت امور خارجه احضار شد. در اين جلسه طرف ايراني با اشاره به توييت‌هاي منتسب به سفير فرانسه در واشنگتن كه محتواي آنها از نظر كشورمان به هيچ عنوان قابل پذيرش نيست خواستار توضيح دولت فرانسه شده و اعلام كرد در صورتي كه اظهارات مزبور مورد تاييد دولت فرانسه بوده و بيان‌كننده مواضع رسمي اين كشور باشد، اين امر در مخالفت آشكار با اهداف و مفاد برجام خواهد بود و چنانچه به نحوي رضايت‌بخش به اين مساله رسيدگي نشده و موضوع فيصله نيابد، جمهوري اسلامي موضوع را براساس سازوكارهاي پيش‌بيني شده در برجام پيگيري كرده و حق خود براي هر گونه واكنش مقتضي را محفوظ مي‌داند.
در واكنش، سفير فرانسه در تهران ضمن ابراز بي‌اطلاعي از توييت‌هاي منتسب به سفير كشورش در واشنگتن بر اراده سياسي اين دولت بر اجراي كامل مفاد برجام تاكيد و اعلام كرد، مراتب را بلافاصله به پاريس گزارش خواهد داد.
تنها چندساعت پس از احضار سفير تازه‌نفس فرانسه در تهران بود كه همكار وي در واشنگتن سه توييت خود درباره برجام را پاك كرد. اقدامي كه عقب‌نشيني علني وي از اظهارنظر درباره برجام به حساب مي‌آيد. قطعا اين حركت سفير فرانسه در واشنگتن تحت فشار پاريس صورت گرفته و مي‌توان گفت كه فشار حداكثري وزارت‌خارجه در تهران بر پاريس به عنوان عضوي از برجام و تكرار مطالبه‌گري منجر به اين واكنش شده‌است.
ترس اروپا
با وجود واكنش سريع تهران و عقب‌نشيني پاريس اما ناگفته پيداست كه برآورد تهران از مجموع رفتارهاي 3 كشور اروپايي در قبال برجام مثبت نيست. اين رفتارهاي زيگزاگي اروپا در قبال اجراي تعهدات، خاطره روزهايي را براي ايران زنده كرده كه فرانسوي‌ها به منظور متقاعد كردن دونالد ترامپ براي باقي ماندن در توافق هسته‌اي پيش از ارديبهشت 1397 به وي وعده دادند كه اگر در برجام بماند در آينده‌اي نه چندان دور با تهران براي تمديد تاريخ‌هاي انقضاي موجود در برجام دوباره مذاكره خواهند كرد. پاريس‌نشين‌ها يك بار در ارديبهشت سال گذشته شاهد بودند كه چگونه تلاش‌هاي آنها براي راضي نگاه داشتن ترامپ ره به جايي نبرد و در نهايت رييس‌جمهور امريكا با پشت كردن به تعهدي چندجانبه و با روياي مذاكره دوباره با تهران از برجام خارج شد. با وجود اين تجربه آنچه اروپا هنوز به آن واقف نشده، تبعات كناره‌گيري ايران از برجام است. هر چند كه تصميم تهران تاكنون تغيير نكرده و به اجراي تعهدات خود در برجام وفادار است اما به قول محمدجواد ظريف اين صبر هميشگي نخواهد بود. اروپا به دليل وابستگي سياسي و اقتصادي به امريكا تصور مي‌كند در كنار واشنگتن ايستادن كم هزينه‌تر خواهد بود اما آنچه از تيررس نگاه اروپايي‌ها دورمانده، اين است كه تبعات خروج ايران از برجام صرفا به از سرگيري برنامه هسته‌اي ايران محدود نخواهد شد. برجام جدا از دستاوردي فني براي نظام منع اشاعه، بستري سياسي براي همكاري‌هاي منطقه‌اي تهران و اروپا هم بود. اروپايي كه امروز با انواع و اقسام مشكلات ناشي از موج پناهندگان و بالا رفتن حجم ورود مواد مخدر به داخل اين قاره روبه‌رو است بايد بتواند براي تامين منافع بلندمدت خود فراتر از برجام را در رابطه با تهران ببيند. به نظر مي‌رسد كه اروپا براي اثبات استقلال هر چند نسبي خود از واشنگتن آن هم در روزهايي كه رييس‌جمهور امريكا اندك احترامي براي تعهدها و توافق‌هاي چندجانبه قائل نيست، وقت چنداني ندارد. نازك شدن ريسمان برجام در واقع به سقوط جايگاه بين‌اللمللي اروپا به عنوان شريكي ناتوان در مذاكره منتهي مي‌شود.
جدال ديپلماتيك
سيدعباس عراقچي: پاريس سريعا روشنگري كند وگرنه ما اقدام لازم را
به عمل خواهيم آورد.
سيدحسين سادات‌ميداني: ايران حق خودرا براي هر گونه واكنش مقتضي محفوظ مي‌داند.
فيليپ تيه‌بو: بر اراده سياسي پاريس بر اجراي كامل مفاد برجام تاكيد دارم.