محمدجواد ظريف وزير امور خارجه كشورمان كه اين‌بار به لطف كرونا از دردسرهاي اخذ ويزاي امريكا براي سفر به نيويورك خلاصي يافته عصر امروز در نشست مجازي شوراي امنيت با موضوع گزارش دبيرخانه سازمان ملل پيرامون اجراي قطعنامه ۲۲۳۱ شركت خواهد كرد. اين نشست در حالي برگزار مي‌شود كه در هفته‌هاي اخير تلاش ايالات متحده براي تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي سازمان ملل عليه جمهوري اسلامي ايران كه قرار بود براساس قطعنامه 2231 در ماه اكتبر لغو شوند، شدت يافته و امريكا در پي آن است كه با اعمال فشار بر ديگر كشورهاي عضو برجام خواسته خود را عملي كند. در همين راستا كاخ سفيد هفته گذشته پيشنويس قطعنامه تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران را به كشورهاي عضو شوراي امنيت ارايه و مذاكراتي را به منظور جلب رضايت اين كشورها براي موافقت با قطعنامه آغاز كرد. پيش‌تر دو كشور چين و روسيه مخالفت قاطع خود را در اين خصوص اعلام كرده بودند اما هنوز ترديدهايي در خصوص موضع اروپا وجود دارد. «اعتماد» براي بررسي اين موضوع با «حيدرعلي مسعودي» كارشناس مسائل امريكا و عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي به گفت‌وگو پرداخته است كه در ادامه مي‌خوانيد.
تلاش امريكا براي تصويب قطعنامه جديد تحريمي عليه ايران در حوزه تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي از چه شانسي براي پيروزي در شورا برخوردار است؟
امريكايي‌ها در هفته‌هاي اخير در حال پياده‌سازي يك سناريوي راديكال بودند تا بتوانند از طريق آن طرح تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي عليه ايران را به نتيجه برسانند. در مقابل كشورهاي ديگر نظير روسيه، چين و كشورهاي اروپايي كوشيدند تا هريك براساس راهبردهاي خود در سياست خارجي و به فراخور وضعيت روابط‌شان با امريكا با اين تصميم ايالات متحده مخالفت كنند. به نظر مي‌رسد در اين وضعيت نقش اروپايي‌ها براي يافتن يك راه‌حل ميانه و متعادل ميان آنچه امريكايي‌ها دنبال مي‌كنند يعني طرح راديكال تمديد نامحدود تحريم تسليحاتي عليه ايران و آنچه روسيه و چين مي‌خواهند يعني لغو كامل اين تحريم‌ها بسيار مهم است. به عقيده من با توجه به موقعيتي كه امروز اروپايي‌ها با آن مواجهند و سطح بالايي از بي‌اعتمادي كه در حال حاضر ميان واشنگتن، مسكو و پكن وجود دارد، شانس زيادي براي به نتيجه رسيدن طرح امريكا مبني بر تمديد تحريم تسليحاتي ايران در شوراي امنيت سازمان ملل وجود ندارد.
اگر فرض كنيم كه با توجه به فضاي موجود و مواردي كه اشاره كرديد، اين قطعنامه نتواند 9 راي كافي براي تصويب را به دست بياورد يا امريكا بداند وتوي روسيه و چين تلاش‌هايش را ناكام خواهد گذاشت، دليل پخش پيشنويس اين قطعنامه و سرمايه‌گذاري روي آن چيست؟
در يك سطح كلان مي‌توان اين موضوع را فراتر از مساله ايران و در چارچوب منازعات ديپلماتيك ميان امريكايي‌ها و قدرت‌هاي بزرگ ديگر نظير روسيه و چين ارزيابي كرد. نبايد فراموش كرد مركز ثقل سياست خارجي امريكا در سال‌هاي اخير يعني از زمان روي كار آمدن دونالد ترامپ از بحث مبارزه با تروريسم به سمت سياست قدرت‌هاي بزرگ (Great Power Competition) تغيير مسير داده است. در نتيجه مي‌توان تصريح كرد كه عملكردها و رفتارهاي سياست خارجي دولت ترامپ با اين كليدواژه و با محوريت رقابت قدرت‌هاي بزرگ قابل تحليل و بررسي است. به نظر من به پخش پيشنويس قطعنامه تمديد تحريم‌هاي تسليحاتي ايران نيز بايد از همين زاويه نگاه كرد و آن را نوعي ابزار چانه‌زني در سطح كلان سياست قدرت‌هاي بزرگ دانست. امريكا مي‌تواند از اين موضوع در مذاكرات احتمالي كه ميان ايالات متحده و چين در جريان است، استفاده و همچنين مي‌تواند در اين شرايط كرونازده اقتصاد جهاني از انعقاد قراردادهاي سودآور نظامي ميان ايران و ديگر كشورها جلوگيري كند. همه اينها در راستاي منافع كوتاه‌مدت امريكا تعريف مي‌شود و واشنگتن مي‌تواند براي پيشبرد روابط خود با قدرت‌هاي بزرگ از ابزار تحريم تسليحاتي ايران استفاده بهينه كند.
برخي منابع مي‌گويند كه اين احتمال وجود دارد كه اروپايي‌ها به تمديد محدود تحريم تسليحاتي ايران مثلا براي يك بازه زماني يكساله ديگر راي بدهند. با توجه به آنكه لغو تحريم‌هاي تسليحاتي ايران در برجام كه ضميمه قطعنامه 2231 هم شده آمده است، احتمال تحقق اين سناريو چقدر است و آيا اين حركت اقدام در راستاي تضعيف قطعنامه‌هاي مصوب شوراي امنيت نيست؟
من احتمال تحقق آن را بعيد مي‌دانم. در حال حاضر رويكردي كه از سوي چين و روسيه دنبال مي‌شود رويكرد صبر و انتظار است. به هرحال انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده در ماه‌هاي آينده مطرح است و با توجه به خوش‌بيني‌هاي حداقلي كه در خصوص پيروزي جو بايدن، معاون اول آقاي اوباما وجود دارد، اين انتخابات مي‌تواند نقطه عطفي در مناسبات بين‌المللي از جمله در موضوع برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) باشد. با توجه به اين موضوع به نظر مي‌رسد كه چين و روسيه احتمالا نخواهند پذيرفت كه تحريم تسليحاتي ايران يك سال ديگر تمديد شود چرا كه اساسا ممكن است بعد از انتخابات ماه نوامبر شاهد تغييراتي جدي در شرايط پرونده هسته‌اي ايران باشيم. به همين دليل فكر مي‌كنم حتي اگر كشورهاي اروپايي چنين طرحي را داشته باشند، نمي‌توانند كشورهاي چين و روسيه را راضي كنند تا از مخالفت با آن خودداري كنند. اگر اروپا چنين طرحي را مطرح مي‌كرد و موفق مي‌شد موافقت ديگر قدرت‌ها را جلب كند، آن زمان مي‌شد گفت گامي در راستاي تضعيف قطعنامه‌هاي شوراي امنيت از سوي كشورهاي اروپايي برداشته شده است اما در حال حاضر با توجه به آگاهي اروپايي‌ها از مخالفت چين و روسيه بعيد است آنها در تلاش براي تصويب چنين طرحي برآيند و موضع سياسي خود را تضعيف كنند.
دولت ترامپ تهديد كرده كه اگر قطعنامه تمديد تحريم تسليحاتي ايران راي نياورد از راه ديگر كه ادعاي عضويت در قطعنامه 2231 و استفاده از مكانيسم ماشه است استفاده خواهد كرد. احتمال تحقق اين مساله را تا چه اندازه مي‌دانيد؟
اين موضوع با مخالفت قاطع روسيه، چين و اتحاديه اروپا روبرو شده است و بنابراين احتمال اينكه امريكا به هدفش برسد بسيار ضعيف است. آقاي بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا بارها اعلام كرده كه امريكا به عنوان مشاركت‌كننده در توافق هسته‌اي محسوب نمي‌شود و از همين رو نمي‌تواند از مكانيسم‌هاي داخلي برجام استفاده كند. در طول دو سال گذشته علاوه بر فرمان اجرايي رييس‌جمهور امريكا مبني بر پايان مشاركت امريكا در توافق هسته‌اي با ايران، حداقل يك بار آقاي برايان هوك در پاسخ به سوالي مبني بر «امكان يا عدم امكان استفاده از مكانيسم ماشه از سوي امريكا» گفت كه ما نمي‌توانيم اين كار را بكنيم و اين كشورهاي اروپايي هستند كه براي اين منظور بايد اقدام كنند. هرچند او موضع خود را تغيير داد و امروز مرتبا ايران را تهديد به استفاده از اسنپ بك مي‌كند اما به‌طور كلي فكر مي‌كنم ايالات متحده قادر نخواهد بود تا استدلال‌هاي حقوقي لازم به منظور پيشبرد هدف خود را فراهم كند.
در سال جاري ميلادي آلمان، اندونزي، نيجر، روسيه و آفريقاي جنوبي به ترتيب رياست دوره‌اي شوراي امنيت را بر عهده خواهند داشت. روساي دوره‌اي شوراي امنيت چه تاثيري روي اين مساله مي‌توانند داشته باشند؟
شوراي امنيت محل منازعه قدرت‌هاي بزرگ است، يعني عموما اين 5 كشور عضو دايم شوراي امنيت هستند كه جهت‌گيري‌ها و ريل‌گذاري حقوقي را در شورا انجام مي‌دهند. اينكه رييس دوره‌اي شوراي امنيت متمايل به كدام قدرت‌هاي بزرگ باشد، مي‌تواند تسهيلگر كار آن قدرت‌ها در رسيدن به اهداف باشد اما نمي‌توان نقشي بيش از تسهيل‌گري براي آن قائل شد. براي نمونه اگر كشوري نظير روسيه كه مخالف سياست‌هاي امريكا در موضوع برجام است رياست دوره‌اي را بر عهده بگيرد، نمي‌تواند پيشبرد سياست‌هاي امريكا را ناممكن كند. كار براي امريكا به لحاظ رويه‌هاي حقوقي كمي سخت خواهد شد اما به هر صورت رييس دوره‌اي شوراي امنيت را نه مي‌توان مانع جدي بر سر راه امريكا دانست و نه مي‌توان آن را خطر جدي براي ايران ارزيابي كرد. به‌طور معمول اين 5 عضو دايم شوراي امنيت هستند كه بيشترين تاثيرگذاري را در روند حقوقي يك پرونده دارند.
چرا امريكا در آستانه اجلاس شوراي امنيت به سراغ كشورهاي همسايه ايران رفته و با آنها در خصوص موضوع تمديد تحريم تسليحاتي به گفت‌وگو مي‌پردازد؟ كشوري نظير امارات چه نقشي در اين زمينه مي‌تواند ايفا كند؟
در سال‌هاي اخير امريكا توانسته از برخي كشورهاي منطقه براي افزايش فشار بر ايران بهره ببرد. طي حدود يك سال گذشته در مورد امارات تغييراتي در اين زمينه اتفاق افتاده و اين كشور كه پيش‌تر يكي از اضلاع فشار منطقه‌اي بر ايران بود، ديدارهايي را به صورت پنهاني با مقامات ايراني برگزار كرده است. طي اين ديدارها روزنه‌هايي براي افزايش همكاري ميان ايران و امارات به وجود آمده و آقاي برايان هوك تلاش دارد تا مانع از ايجاد خلل و روزنه در كمپين فشار حداكثري شود تا امريكا در آينده بتواند از اين ابزارها براي كشاندن ايران پاي ميز مذاكره بهره ببرد.
آيا مي‌توان گفت دولت ترامپ دستاوردي انتخاباتي را در پروسه تلاش براي تمديد تحريم تسليحاتي ايران جست‌وجو مي‌كند؟
نه فقط براي موضوع تلاش براي تمديد تحريم تسليحاتي عليه ايران كه براي اغلب رفتارهاي دولت ترامپ در عرصه سياست خارجي مي‌توان اين موضوع را عنوان كرد. عمده رويكردهاي دولت دونالد ترامپ در عرصه بين‌المللي رويكردهايي است كه ناظر بر رويكردهاي انتخاباتي آقاي ترامپ بوده و با توجه به اينكه رييس‌جمهور امريكا در حوزه سياست خارجي دستاوردي براي ارايه به حاميانش ندارد، به‌شدت در پي آن است كه دستاوردي براي خود مهيا كند. ما در موضوع تبادل زندانيان ميان ايران و امريكا شاهد بوديم كه ترامپ چگونه اشتياق خود براي مذاكره و رسيدن به توافق با ايران را نشان داد. به نظر مي‌رسد موضوع تمديد تحريم تسليحاتي را نيز در همين راستا ارزيابي كرد و آن را مهم دانست چرا كه موعد لغو تحريم‌ها در ماه اكتبر است و لغو آنها دقيقا پيش از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده مي‌تواند به عنوان يك شكست ديگر براي دولت ترامپ در عرصه سياست خارجي تلقي شود.
روسيه و چين با طرح‌هايي نظير تمديد يكساله تحريم تسليحاتي موافقت نمي‌كنند
اروپا نمي‌تواند در يافتن يك راه‌حل ميانه موفق باشد
امريكا قادر به ارايه استدلال حقوقي براي استفاده از مكانيسم ماشه نيست
تحريم تسليحاتي ايران ابزار چانه‌زني امريكا با قدرت‌هاي بزرگ است