محمدحسين لطف‌الهي
دونالد ترامپ حتي پيش از رسيدن به قدرت وعده داده بود كه توافق هسته‌اي با ايران را نابود خواهد كرد؛ چرا كه برجام را «بدترين توافق تاريخ» مي‌دانست و اين دستاورد دولت اوباما را خلاف منافع امريكا توصيف مي‌كرد. او سرانجام در ارديبهشت 1397 وعده خود را عملي ساخت تا شرايطي جديد در عرصه بين‌المللي پديد آمده و پس از چند سال سكون، بار ديگر روابط تهران و واشنگتن شاهد تنش‌هاي روزافزون باشد. ايران تصميم گرفت در قبال نقض توافق هسته‌اي با تكيه بر حقوق خود در برجام از تعهدات خود بكاهد و ايالات متحده نيز با تكيه بر راهبرد «فشار حداكثري» كوشيد تا ايران را وادار به آغاز مذاكراتي جديد تسليم كند. در اين ميان كشورهاي اروپايي نيز كه از يك سو به دليل هراس از تحريم‌هاي امريكا قادر به اجراي تعهدات خود در توافق هسته‌اي نبودند و از سوي ديگر نابودي برجام را اقدامي عليه امنيت و ثبات قاره سبز مي‌دانستند با اتخاذي راهي ميانه تلاش كردند تا در مقابل برخي خواسته‌هاي امريكا بايستند و از ايران بخواهند دست‌كم تا زمان برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در ايالات متحده مانع از نابودي برجام شود. اكنون در آستانه انتخابات رياست‌جمهوري امريكا، دولت ترامپ تلاش دارد از طريق شوراي امنيت آخرين ضربه را بر پيكره برجام وارد آورد و ديگر طرف‌هاي برجام مي‌كوشند تا برابر اين اقدام غيرقانوني امريكا ايستادگي كنند. «اعتماد» در گفت‌وگو با داريل كيمبال، مدير اجرايي بنياد كنترل سلاح در واشنگتن به بررسي اين موضوع پرداخته است. اين موسسه سازماني غيردولتي و مستقل براي آموزش و حمايت از اقدامات در زمينه كنترل سلاح‌هاي اتمي، شيميايي و بيولوژيك است. اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
ايالات متحده به رغم تاكيد تمامي كشورهاي عضو برجام بر عدم توانايي اين كشور براي ابقاي تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران، مدعي است كه مكانيسم ماشه را فعال كرده است كه اين اقدام مي‌تواند باعث نابودي توافق هسته‌اي شود. سوال اين است آيا شما برجام را توافقي كارآمد مي‌دانيد و اينكه چه آينده‌اي براي اين توافق متصور هستيد؟
برخلاف ادعاهاي وزير خارجه كنوني امريكا، ايالات متحده ديگر نمي‌تواند از مكانيسم بازگرداندن تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران بهره گيرد. دولت ايالات متحده در سال 2018 رسما اعلام كرد كه از توافق هسته‌اي خارج شده و بر اساس اين اقدام خود، تمامي تحريم‌هايي را كه در روز آغازين اجراي برجام در سال 2016 برداشته شده بودند، بار ديگر اعمال كرد. به همين دليل است كه در حال حاضر تقريبا تمامي اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد و همچنين تمامي طرف‌هاي باقي مانده در برجام تصريح مي‌كنند كه ايالات متحده ديگر «جايگاه قانوني» لازم را براي بازگرداندن تحريم‌هايي كه در پي تصويب قطعنامه 2231 شوراي امنيت لغو شده بودند، ندارد.
و اما اگر بخواهم پاسخ سوال شما را بدهم، بايد بگويم كه فكر مي‌كنم برنامه جامع اقدام مشترك كه طي سال‌ها مذاكره ميان ايران و كشورهاي 1+5 حاصل شد، يك توافق برد - برد براي همه طرف‌ها بود و البته هنوز هم يك توافق برد - برد است. اين توافق پيچيده و متعادل كه به سختي به دست آمده، در سال‌هاي اخير توانسته بود تنش‌ها را كاهش داده و نگراني‌ها درباره اهداف برنامه هسته‌اي ايران را از بين ببرد. ايران پي برده بود كه براي بهره‌مندي از انرژي هسته‌اي به صورت صلح‌آميز نياز به پياده‌سازي برنامه‌اي بسيار سنگين و هدف تحريم‌ها قرار گرفتن ندارد و به همين دليل تلاش مي‌كرد تا به صورت لايه‌لايه تحريم‌هاي اعمال شده طي سال‌هاي طولاني را كه اقتصاد ايران را دچار مشكل كرده و آسيب‌هاي زيادي به مردم ايران رسانده به صورت قانوني لغو و بي‌اثر كند.
متاسفانه دولت دونالد ترامپ به اين توافق و راه و روشي كه طي آن براي برقراري صلح و لغو تحريم‌ها در نظر گرفته شده بود احترام نگذاشت. با اين وجود معتقدم به رغم تلاش‌هاي دولت ترامپ براي از بين بردن برجام، اين توافق هنوز بهترين راه براي بازگرداندن صلح، ثبات براي جهان و يك اقتصاد نرمال براي ايران است. به همين دليل معتقدم اگر جو بايدن، معاون اول دولت باراك اوباما بتواند رييس‌جمهور ايالات متحده شود، بسيار مايل خواهد بود كه تحريم‌ها را برداشته و به برجام بازگردد، در صورتي كه ايران نيز بپذيرد به تعهداتي كه در برجام براي اين كشور مندرج شده بازگشته و به آنها عمل كند.
تداوم سياست‌هاي فعلي دولت ايالات متحده در قبال ايران و به خصوص پرونده هسته‌اي چه نتايجي در بر خواهد داشت؟
اگر دونالد ترامپ به هر روشي بتواند بار ديگر در انتخابات رياست‌جمهوري به پيروزي دست يابد و سياست امريكا در قبال ايران به همين شيوه فعلي ادامه يابد، اين براي كشورهاي اروپايي متحد امريكا بسيار سخت خواهد بود كه بتوانند به تعهدات خود در توافق هسته‌اي از جمله لغو تحريم‌ها عمل كنند. در مقابل در ايران نيز كساني خواهند بود كه خواستار گسترش چشمگير فعاليت‌هاي هسته‌اي شده يا حتي بدتر از دولت خواهند خواست كه از معاهده منع گسترش تسليحات هسته‌اي (NPT) خارج شود؛ معاهده‌اي كه بر اساس آن ايران متعهد شده از ساخت سلاح هسته‌اي خودداري كند. اين باعث خواهد شد كه نگراني‌ها درباره اينكه مقامات ايراني به دنبال ساخت سلاح هسته‌اي هستند افزايش يابد، باعث خواهد شد ايران بار ديگر در جهان منزوي شود و حتي ممكن است تداوم اين وضعيت به تقابل نظامي مستقيم بينجامد. به نفع همه طرف‌هاي درگير در اين توافق است كه از به وجود آمدن چنين وضعيتي جلوگيري كنند چرا كه دامنه تبعات اين اتفاق، دامن تمام آنها را مي‌گيرد.
نظرسنجي‌ها در حال حاضر از پيروزي جو بايدن در انتخابات مي‌گويند. هرچند كه نمي‌توان به‌طور كامل روي اين نظرسنجي‌ها حساب كرد اما آيا فكر مي‌كنيد با روي كار آمدن دولت دموكرات‌ها تغييري جدي در سياست امريكا در قبال ايران ايجاد خواهد شد؟
بله، من معتقدم سياست ايالات متحده در پرونده هسته‌اي ايران و برجام با روي كار آمدن دولت احتمالي جو بايدن تغيير خواهد كرد. نشانه‌هاي زيادي وجود دارد مبني بر اينكه بايدن مايل است به توافق هسته‌اي با ايران بازگردد و تحريم‌ها را لغو كند، اما به شرطي كه ايران نيز حاضر باشد به تمام تعهدات خود در برنامه جامع اقدام مشترك عمل كرده و همچنين آماده مذاكره در خصوص وضعيت پرونده هسته‌اي خود در دوره پسابرجام باشد. نگراني‌هاي متقابلي وجود دارد كه با گفت‌وگو امكان حل و فصل آن وجود دارد و دو طرف بايد آماده همكاري باشند تا پرونده هسته‌اي به سرانجام برسد.
بر اساس گزارش‌هايي كه اخيرا منتشر شده، دولت ايالات متحده با همراهي برخي متحدان خود تصميم گرفته بود از طريق خرابكاري برنامه هسته‌اي ايران را متوقف كند. آيا اين سياست مي‌تواند امريكا را به هدف خود برساند؟
در گذشته امريكا و اسراييل تلاش كردند تا در نبود يك توافق جامع منع گسترش تسليحات هسته‌اي نظير برجام، اقدام به متوقف كردن برنامه هسته‌اي ايران از طريق خرابكاري كرده و احتمال اينكه بار ديگر اين سياست را در پيش گرفته باشند، وجود دارد. اما واقعيت‌هاي فني به ما مي‌گويند اين نوع اقدامات نهايتا مي‌تواند برنامه هسته‌اي ايران را براي مدتي به تاخير بيندازند. آنها قادر نخواهد بود با استفاده از اين روش، رويكردي مناسب براي رفع نگراني‌ها درباره احتمال دستيابي ايران به بمب هسته‌اي را رفع كنند.
ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اختلافات بر سر نحوه تعامل با يكديگر و به خصوص ارايه دسترسي داشتند اما در حال حاضر آنها در راه‌حل اين مساله قدم برداشته‌اند. ارزيابي شما از اين شرايط چيست؟
ما بسيار خوشحال شديم كه ديديم كه رافائل ماريانو گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از ايران بازديد كرده و اعلام كرده است كه توافقي در مورد مسير پيش رو براي صدور اجازه دسترسي به آژانس حاصل شده است. اين توافق بسيار حياتي و اعتمادساز است چرا كه به آژانس اجازه مي‌دهد در راستاي اجراي وظايف خود گام بردارد و نشان مي‌دهد دو طرف مايل هستند تا برمبناي توافق پادماني عمل كنند.
پيشنهاد شما براي عبور از بن‌بست كنوني ميان ايران و امريكا در خصوص پرونده هسته‌اي ايران چيست؟
بسيار اهميت دارد كه در مقطع زماني فعلي هيچ كدام از طرفين تقابل يا بحراني جديد ايجاد نكنند تا مشخص شود آيا سياست امريكا در قبال ايران، پس از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در اين كشور تغيير خواهد كرد يا نه. اين تغيير اگر ايجاد شود راهي براي ايالات متحده و ايران خواهد گشود كه به تعهدات خود در ذيل توافق هسته‌اي بازگردند. بازگشت دو طرف به تعهدات ذيل برجام، اولين گام مهم در جهت بازگرداندن ثبات و جلوگيري از بحران هسته‌اي جديد در منطقه است. بازگشت به توافق هسته‌اي زمينه‌اي را آماده خواهد كرد كه طي آن امكان مذاكرات طولاني مدت با ايران براي رفع نگراني‌ها در خصوص برنامه هسته‌اي اين كشور فراهم خواهد شد. در نتيجه اين امر اولا ايران از زير بار فشارهاي اقتصادي وحشتناك خلاصي خواهد يافت و در ثاني اين امكان به وجود خواهد آمد كه با تهران گفت‌وگوهايي براي رفع نگراني در ديگر زمينه‌ها از جمله فعاليت‌هاي منطقه‌اي و مساله موشك‌هاي بالستيك شكل گيرد.
برخلاف ادعاهاي وزير خارجه كنوني امريكا، ايالات متحده ديگر نمي‌تواند از مكانيسم بازگرداندن تحريم‌هاي بين‌المللي عليه ايران بهره گيرد.
اگر سياست امريكا در قبال ايران به همين شيوه فعلي ادامه يابد، اين براي كشورهاي اروپايي متحد امريكا بسيار سخت خواهد بود كه بتوانند به تعهدات خود در توافق هسته‌اي از جمله لغو تحريم‌ها عمل كنند.