بررسي مختصات برگزاري مهم‌ترين رويداد سينمايي كشور در سال كرونا
كرونا، جشنواره و هزار چالش پيش‌رو
تينا جلالي
تاريخ برگزاري جشنواره فيلم فجر را كه ورق بزنيم، با انبوه حواشي ريز و درشتي مواجه مي‌شويم كه در هر دوره اين مهم‌ترين رويداد سينمايي كشور را تحت‌تاثير خود قرار داده، فارغ از انتقاد گسترده فيلمسازان به بي‌توجهي درك كيفيت اثرشان از سوي هيات انتخاب و داوران كه ديگر جزو لاينفك اين فستيوال سينمايي در هر دوره شده، تنها رويداد سينمايي كشور گوشه و كنار و جوانب ديگري هم دارد كه انگار با ذات آن گره خورده است و هيچ سالي از آن جدا نمي‌شود. يك‌سال با تغيير دولت بعضي فيلمسازان به كليت جشنواره روي خوش نشان نمي‌دهند و حاضر نيستند فيلم‌شان در جشنواره نمايش داده شود، يك‌سال چگونگي برگزاري فرش قرمز مساله مي‌شود، سال ديگر تغيير سياست‌هاي اجرايي اين رويداد صداي فيلمسازان را بلند مي‌كند، اصلا يادتان هست همين چند سال پيش دقيقه نود جايزه و سيمرغ برگزيدگان جابه‌جا شد؟ نمونه مهم و اخير هم پارسال بود كه عده كثيري از سينماگران متاثر از تروماي اجتماعي وقايع جامعه، نفس برگزاري جشنواره را زير سوال بردند و خيلي‌ها در مقام تحريم آن برآمدند و از اين منظر چگونگي برگزاري جشنواره براي دبير وقت (ابراهيم داروغه‌زاده) چالش بزرگي به شمار مي‌رفت.
امسال حاشيه عجيب‌تري گريبان سي‌ونهمين جشنواره فيلم فجر را گرفته و آن اينكه برگزاري جشنواره با همه‌گيري و شيوع موج سوم ويروس منحوس كرونا تلاقي پيدا كرده و شرايط كرونايي روي سطح توليدات سينما هم تاثير گذاشته است. پيش از اين بخش بين‌الملل جشنواره فجر كه قرار بود خرداد برگزار شود، ملغي شد حالا مختصات برگزاري بخش ملي با اما و اگرهاي زيادي همراه شده است. اواخر هفته گذشته حسين انتظامي رييس سازمان سينمايي، محمدمهدي طباطبايينژاد را به عنوان دبير سي‌ونهمين جشنواره ملي فيلم فجر انتخاب كرد. محمدمهدي طباطبايينژاد هم الگوپذيري از نحوه برگزاري جشنواره ونيز را مبنا قرار داد و در اين رابطه به ايسنا گفت: «تا الان قرار ما بر اين است كه جشنواره فيلم فجر به شكل محدود و كاملا رعايت شده با حداكثر پروتكل‌هاي بهداشتي برگزار شود. البته منظور از محدود اين نيست كه حجم جشنواره كوچك شود، بلكه برپايي آن را با همان رعايت پروتكل‌ها و ۵۰ درصد ظرفيت سالن‌ها مدنظر داريم.» انتخاب طباطبايينژاد در كسوت دبيري سي‌ونهمين جشنواره فيلم فجر، همچنين چگونگي برگزاري اين رويداد سينمايي در سال كرونا موضوع گزارش ما بوده كه پيش روي شماست.
كيوان كثيريان: اصل بقاي مديريت در سازمان سينمايي
در ابتداي گزارش با كيوان كثيريان تحليلگر، منتقد و كارشناس سينما در مورد چگونگي برگزاري جشنواره فيلم فجر امسال و انتخاب محمدمهدي طباطبايينژاد در كسوت دبيري گفت‌وگو كرديم و نظرش را درباره اين مهم جويا شديم. كثيريان در ابتداي صحبتش ترجيح مي‌دهد به تغييرات مديريتي كه اواخر هفته گذشته در سازمان سينمايي رخ داد، اشاره كند و در اين باره بيان مي‌كند: «با اشخاص در انتخاب‌هاي صورت گرفته مشكلي ندارم اما براي من هميشه سوال است كه چرا يك آدم جديد به سينما در بخش مديريتي اضافه نمي‌شود؟ هر كابينه‌اي در سازمان سينمايي عوض مي‌شود يك‌سري آدم‌هاي ثابت در اين سازمان وجود دارند كه از اين صندلي به صندلي ديگر مي‌روند. اين نشان مي‌دهد يك قانون بقاي مديريت مياني در سازمان سينمايي صادق است كه نه كسي بيرون مي‌رود و نه از بيرون كسي به جمع آنها اضافه مي‌شود.» از نظر كثيريان چنين امري در‌نهايت باعث مي‌شود به جاي اينكه شاهد گردش نخبگان در ساحت سينما باشيم صرفا با گردش آدم‌هايي روبه‌رو هستيم كه كميت سابقه مديريتي آنها بيشتر اهميت دارد تا كيفيت و خلاقيت و هوش و ذكاوت‌شان. يعني تنها صندلي است كه در فرآيند تغيير و تحول جابه‌جا مي‌شود و به خوب و بد عملكرد آدم‌ها كار نداريم: «انگار نمي‌خواهيم خون تازه‌اي در رگ‌هاي سازمان سينمايي جاري شود.»او در ادامه مي‌گويد: «شما نگاه كنيد تمام اسامي كه در جريان تغيير و تحولات در سال‌هاي اخير سمت‌هاي مديريتي گرفته‌اند و مي‌گيرند همه اسامي آشنايي هستندكه پيش‌تر در حوزه‌هاي مختلف سينما فعاليت داشتند. آدمي را در سازمان سينمايي مي‌شناسيم كه در دوره جعفري‌جلوه مسووليت داشته، در دوره شمقدري مسووليت داشته، در زمان مسووليت حيدريان سمت داشته و همين‌طور در مديريت آقاي ايوبي و انتظامي هم مسووليت‌هايش ادامه پيدا كرده است. چنين چيزي چطور امكان‌پذير است؟ يا مدير ديگري عمر مديريتش در يك سمت واحد، بالاي ۳۵ سال طول كشيده و هنوز روي همان صندلي نشسته! چطور مسووليت آدمي در ادوار مختلف ادامه پيدا مي‌كند؟ همه عمر كه نبايد مسووليت مديريتي داشت. رييس‌جمهور هم كه عوض مي‌شود كابينه‌اش تغيير مي‌كند ولي در سازمان سينمايي هيچ تغييري نمي‌بينيم. تك و توك شاهد آدم‌هاي جديدي بوديم كه در زمان آقاي ايوبي يا انتظامي وارد سازمان سينمايي شدند.»كثيريان با بيان اينكه به هيچ عنوان در مورد اشخاص نظري ندارد، چراكه به‌زعم او انتخاب از ميان حلقه مديران سازمان سينمايي به سال‌هاي گذشته هم مربوط مي‌شود، در توضيح بيشتر مي‌گويد: «تعداد مديران جديد در همه دوره‌هاي مديريتي به تعداد انگشتان يك دست هم نمي‌رسد، پرسشي كه در اين زمينه به وجود مي‌آيد، اين است كه چرا با تغيير دولت‌ها و سياست‌ها و عوض شدن مديران سازمان، مديران مرتبه‌هاي بعدي عوض نمي‌شوند؟ اصل ماجرا كه كيفيت مديريت و هماهنگي با سياست‌هاي سينمايي است فدا شده و اصلا مهم نيست كه چه كسي بر اين مسند تكيه مي‌زند و قرار است چطور اوضاع سينما را مديريت كند و ارتقا دهد.»به باور كثيريان انگار قرار نيست در سازمان سينمايي شاهد تحولي باشيم وگرنه سياست‌هاي جديد به آدم‌هاي جديد نيازمند است. او مي‌گويد: «كجاست نيروهاي جوان تربيت شده براي مديريت سينما؟ كو نيروي تازه نفس؟ آخر مگر مي‌شود؟ به اسم تجربه، جوان‌گرايي را به صفر رسانده‌اند و هيچ توليد نيرويي، زايشي، رويشي از جانب مديريت سينما انجام نشده، آن وقت مي‌پرسند كه چرا اوضاع و احوال سينما اين است. در مديريت سينما با يك‌سري اسامي ثابت مواجه هستيم كه مدام در حال چرخش از اين شورا به آن شورا و از يك مسووليت به مسووليتي ديگر هستند. همين مي‌شود كه در حال حاضر با سينماي ورشكسته‌اي مواجهيم و نمي‌دانيم مثلا در شرايط بحراني كرونا بايد چه كنيم. نه از ستاد بحران در سينما خبري است و نه اتاق فكري براي حل مشكلات سينما داريم. در حال حاضر مديريت سينما هيچ ايده‌اي براي بهبود شرايط ندارد. امروز با سينمايي مواجه هستيم كه يك نفر نيست در اين اوضاع آشفته كرونا ايده‌اي داشته باشد و بگويد كه براي سينما چه كنيم.اين منتقد سينما معتقد است تا وقتي نيروي جوان خوشفكر به سينما اضافه نشود، مشكلات ادامه‌دار خواهد بود: «مديران امروز سينما ديگر فرسوده شده‌اند و خدمات خود را كرده‌اند و ديگر انگيزه براي كار كردن ندارند و ايده جديدي هم ندارند.» او همچنين درباره شرايط برگزاري جشنواره فيلم فجر با طرح اين پرسش كه چرا نبايد جشنواره فيلم فجر برگزار شود، مي‌گويد: «به هر حال بايد به اين فكر كنيم كه كرونا به اين زودي جايي نمي‌رود آيا بايد دست از زندگي كردن بكشيم و همه چيز را تعطيل كنيم، اينكه نمي‌شود. بايد به راه‌حل درست و به ايده‌هاي جديد فكر كرد. مشكل ما اين است كه فكر نمي‌كنيم يا به همان شيوه‌هاي سنتي پيش از كرونا فكر مي‌كنيم يا همان ابتدا صورت‌مساله را خط مي‌زنيم. امروز مدير سازمان سينمايي‌مان تحصيلات‌شان دكتراي مديريت استراتژيك است. اين تحصيلات و دانش ايشان در اين برهه از زمان بايد خودش را نشان دهد وگرنه در شرايط عادي كه همه پادشاه هستند. الان بايد ببينيم كه آقاي انتظامي براي نجات سينما چه مي‌كند.كثيريان معتقد است انتخاب طباطبايينژاد براي سمت دبيري جشنواره فيلم فجر از ميان مديران موجود گزينه بدي نيست. او به اين نكته اشاره مي‌كند كه طباطبايينژاد پيش‌تر سابقه مسووليت برگزاري چند دوره جشنواره فيلم مستند را داشته و با حوزه برگزاري جشنواره آشنايي كامل دارد و به نظر مي‌رسد از پس اين مسووليت بر مي‌آيد. به گفته اين منتقد با يك اتاق فكر خلاق و انتخاب يك‌سري مديران تازه و زبده مي‌توان به برگزاري درست جشنواره فيلم فجر امسال اميدوار بود و مي‌توانيم شاهد برگزاري جشنواره فيلم فجري متفاوت با ايده جديد باشيم.
عليرضا شجاع‌نوري: خير سينماگران درش باشد و نه سياست‌زدگان
از عليرضا شجاع‌نوري مي‌پرسيم تحليل شما درباره برگزاري جشنواره فيلم فجر امسال چيست؟ او توضيح مي‌دهد: «واقعيتش را بخواهيد در زمانه‌اي به‌سر مي‌بريم كه هيچ نقطه معلوم و مشخصي نسبت به روزهاي آينده نداريم، صبح كه از خانه بيرون مي‌رويم، نمي‌دانيم قرار است چه اتفاقي را شاهد باشيم، بالطبع همان‌طور كه همه چيز در اطراف‌مان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد چگونگي برگزاري جشنواره فيلم فجر هم در اين شرايط، حالت به مراتب ابهام‌آميزتري به خود گرفته است. حتي اگر برگزاري جشنواره فيلم فجر صرفا و فقط منوط و وابسته به كرونا بود معلوم نبود كه برگزار مي‌شود يا خير، تا چه رسد به اينكه اين رويداد بايد تابعي از هزار و يك شرط سياسي و غيرسياسي و غيرسينمايي باشد! و از اين منظر به نظرم جشنواره فيلم فجر امسال اگر باشد، بيشتر از چندين سال گذشته بلاتكليف خواهد بود. او مي‌گويد: «سال‌هاي خيلي دور تصويري كه از جشنواره فيلم فجر در ذهنم مجسم مي‌شد، تصوير صف جمعيتي بود كه زير برف مقابل سينما ايستاده بودند تا فيلم مورد علاقه خود را تماشا كنند يا در سال‌هايي كمتر دور، وقتي اسم جشنواره فيلم فجر را مي‌شنيدم، تصوير تشويق‌هاي مراسم اختتام، تصوير سالن‌هاي پر و خالي، تصوير جمعيت تماشاچي ساعت چهارصبح، ناخودآگاه به ذهنم مي‌آمد، ولي امسال اسم جشنواره هيچ تصويري را در ذهنم به وجود نمي‌آورد. به نظرم بايد صبور بود تا ببينيم در ادامه چه اتفاقي مي‌افتد، ولي دعا مي‌كنم جشنواره با موفقيت برگزار شود! موفقيتي كه خير سينماگران درش باشد و نه خير سياست‌زدگان.»
غلامرضا موسوي: امسال در برگزاري جشنواره بايد خلاق بود
در ادامه پيگيري چگونگي برگزاري جشنواره فيلم فجر با غلامرضا موسوي، رييس اتحاديه تهيه‌كنندگان سينما نيز گفت‌وگو كرديم. او درباره انتخاب محمدمهدي طباطبايينژاد معتقد است: «طباطبايينژاد سابقه برگزاري چندين دوره جشنواره سينماحقيقت را دارد و توانسته در سال‌هاي فعاليتش به جشنواره فيلم مستند سينماحقيقت اعتبار خوبي ببخشد، در ضمن او آدم فعالي است طبيعتا تمايل داشتم ايشان همچنان معاون نظارت و ارزشيابي بماند اما به دلايل حرفه‌اي او مجبور به جابه‌جايي مسووليت شد، نظرم اين است ايشان در هر سمتي خدمت كند باسواد و فعال است و نگاه جديدي دارد.»موسوي با اشاره به اينكه اگر شرايط كرونا اجازه بدهد جشنواره فيلم فجر امسال باشكوه برگزار خواهد شد، مي‌گويد: «طباطبايينژاد در زمره مديراني است كه وقتي به كاري اعتقاد داشته باشد كمتر محافظه‌كاري مي‌كند و اين ويژگي به نظرم براي مهم‌ترين رويداد سينمايي نقطه مثبت خواهد بود.»اين تهيه‌كننده سينما شرايط و نحوه برگزاري جشنواره فيلم فجر امسال را بسيار خاص‌تر از سال‌هاي ديگر مي‌داند و نظرش بر اين است كه وضعيت كرونايي بهمن‌ماه متفاوت از شرايط كنوني است و از اين جهت و با شرايط پيش‌رو نمي‌توانيم جشنواره را به صورت ميداني همچون سال‌هاي گذشته برگزار كنيم؛ از طرفي شكل فضاي مجازي و آنلاين هم براي نمايش فيلم‌هاي سينماي ايران غيرممكن است چون فيلم بلافاصله به سرقت مي‌رود لذا نياز به ترفندهاي جديد هستيم، بايد تيم برگزاري جشنواره فجر خلاقيت و راه‌هاي جديد به كار بگيرد تا هم جشنواره از شور و هيجان هميشگي برخوردار باشد، هم مردم از آن استقبال كنند و هم فيلم‌هاي سينماي ايران دچار معضل سرقت نشوند، چون به محض اينكه فيلمي لو برود تمام سرمايه‌اي كه براي آن صرف شده هدر مي‌رود.موسوي در انتها مي‌گويد: «درنظر بگيريم به دليل شرايط جوي سردي كه در بهمن ماه حاكم است از سالن‌هاي روباز نمي‌توان براي نمايش فيلم استفاده كرد، چون اگر فصل تابستان بود باز اين مشكل تا حدودي برطرف مي‌شد به هر جهت بايد ببينيم در ادامه تصميم برگزاركنندگان و در راس آن آقاي طباطبايينژاد چه خواهد بود، اما آنچه مسلم است بايد به فكر خلاقيت و راه جديد باشيم.»
سام كلانتري: طباطبايينژاد به سينما تسلط دارد
از آنجايي كه طباطبايينژاد سال‌هاي زيادي در مركز گسترش سينماي مستند و تجربي فعاليت داشته و دبير جشنواره فيلم مستند سينما حقيقت بوده براي بررسي بيشتر فعاليت‌هاي او بد نديديم سراغ يكي از مستندسازان برويم تا درباره عملكرد اين مدير سابق براي‌مان بگويد؛ سام كلانتري كه سال گذشته سيمرغ بلورين بهترين فيلم مستند «جايي براي فرشته‌ها نيست» را از جشنواره فيلم فجر دريافت كرد، معتقد است طباطبايينژاد يكي از بهترين مديران لايق سينماي ايران است كه تقريبا در تمام اركان مختلف سينما مديريت و مسووليت داشته و از اين حيث با حيطه سينما به خوبي آشناست و به آن اشراف كامل دارد. كلانتري در توضيح صحبتش مي‌گويد: «تسلط آقاي طباطبايينژاد در بخش‌هاي مختلف سينما از اين جهت است كه او سال‌ها مديرعامل مركز گسترش بوده و همان‌طور كه مي‌دانيم مركز گسترش سينماي مستند و تجربي زيرشاخه‌هاي مختلفي سينمايي اعم از فيلم كوتاه، مستند، انيميشن و حتي فيلم اول سينمايي دارد، از اين جهت به نظرم مي‌رسد دانش ايشان در همه حوزه‌هاي سينمايي در چگونگي برگزاري مطلوب جشنواره كمك‌كننده باشد؛ اگرچه ممكن است عده‌اي از اهالي سينما با سليقه او موافق و همراه نباشند، ولي آنچه مسلم است او در زمره مديراني است كه تا آخر پاي هر حرفي كه مي‌زند، مي‌ماند. او شجاع است و اصلا اهل محافظه‌كاري نيست ضمن اينكه آدم كينه‌توز و كينه‌ورزي هم نيست.
براي من هميشه سوال است كه چرا يك آدم جديد به سينما در بخش مديريتي اضافه نمي‌شود؟
دعا مي‌كنم جشنواره با موفقيت برگزار شود! موفقيتي كه خير سينماگران درش باشد و نه خير سياست‌زدگان.
بايد تيم برگزاري جشنواره خلاقيت به كار بگيرد تا جشنواره از شور و هيجان هميشگي برخوردار باشد.
طباطبايينژاد تقريبا در تمام اركان مختلف سينما مديريت و مسووليت داشته و از اين حيث با سينما به خوبي آشناست.