به اردوغان تريبون ندهيم
افشار سليماني
اظهارات جنجالي روز پنجشنبه رجب طيب اردوغان در باكو، با واكنش‌هاي زيادي مواجه شده است. اين اظهارات، از چند جهت قابل بررسي است. از يك سو متن شعري كه توسط اين مقام تركيه خوانده شد و از سوي ديگر مشكلات و گرفتاري‌هاي داخلي كه باعث اينگونه جنجال‌آفريني‌ها براي انحراف افكار عمومي مي‌شود. سراينده شعري كه رجب طيب اردوغان در رژه پيروزي جمهوري آذربايجان براي آزادسازي سرزمين‌هايش خواند، بختيار وهاب‌زاده است؛ شاعر آذربايجاني كه در مقطعي هم با شاعر ملي ايران، مرحوم سيد محمدحسين بهجت تبريزي متخلص به شهريار هم مكاتباتي داشتند. هر فرد آگاه و آشنا به تاريخي اين بيت شعر را گوش دهد، نخستين سوالي كه به ذهنش مي‌رسد اين است كه «چه كسي؟ چه زماني؟ در چه شرايطي؟» آذربايجان را جدا كرد.
من چند دوره در جمهوري آذربايجان ماموريت ديپلماتيك داشتم، هم مدتي در باكو سفير بودم، هم از زمان استقلال آذربايجان در ارتباط با مسائل كشورهاي مشترك‌المنافع اتحاد جماهير شوروي سابق سر و كار داشتم. مي‌دانم كه نگاه مردم جمهوري آذربايجان به قراردادهاي تركمنچاي ۱۸۲۸ و گلستان ۱۸۱۳ كه باعث جدايي جمهوري آذربايجان از خاك ايران شد، چه نگاهي دارند. البته قطعا نگاه‌هاي قوم‌گرايانه در ميان برخي دسته‌ها وجود دارد كه مختص به امروز نيست و ۸ دهه است كه در ميان گروه‌هايي وجود دارد.
اردوغان در حال حاضر در ميان افكار عمومي كشورش و به لحاظ سياسي در منطقه پيرامونش وضعيت خوبي ندارد. تركيه الان در ليبي درگير است، در مديترانه شرقي با يونان و قبرس درگير است، با اسراييل هم اگرچه رابطه ديپلماتيك دارد، اما پيوسته اصطكاك دارد. با امريكا و اتحاديه اروپا هم پيوسته دچار كشمكش سياسي است. در عراق با مشكل مواجه است و پيوسته دست به عمليات نظامي در خاك عراق مي‌زند و به تازگي با اعتراض تند عراقي‌ها مواجه شده است. در سوريه هم كه مدت‌هاست گرفتار شده، از يك طرف با گروه‌هاي شبه‌نظامي تحت حمايتش و از طرف ديگر از چند سال پيش با لشكركشي درون خاك سوريه. مساله اخوان‌المسلمين، قطر و حمايت‌هايش از دولت پيشين مصر هم باعث اختلافات شديدي با مصر و عربستان سعودي و امارات متحده عربي شده است. اردوغان دخالت‌هايي در نقاط مختلف انجام داده است كه الان از جمع و جور كردن آنها بازمانده است.
سواي مسائل خارجي، اردوغان با مشكلات گسترده‌اي هم در داخل كشور مواجه است. در داخل مساله كردها هنوز حل نشده باقي مانده است. گولنيست‌هايي را كه قبلا حامي‌اش بودند، اينچنين سركوب و قلع و قمع كرده است. مشكلات اقتصادي هم كه چند سالي است بر تركيه چنبره زده، حالا كرونا هم بر دامنه اين مشكلات افزوده است. همه اين مشكلات در حالي است كه سال ۲۰۲۳ قرار است انتخابات در تركيه برگزار شود. احزاب تركيه از HDP (حزب دموكراتيك خلق‌ها) گرفته تا حزب جمهوري‌خواه خلق و حزب تازه تاسيس خوب، رقباي سرسخت و پرطرفداري هستند. گولنيست‌ها هم كه روزگاري به روي كار آمدن اردوغان كمك كردند، حالا يك رقيب جدي و آسيب ديده براي او هستند. درون حزب عدالت و توسعه هم شكاف افتاده و بسياري از سران پيشين و متحدان قبلي اردوغان از اين حزب جدا شده‌اند و احزاب تازه‌اي راه‌اندازي كرده‌اند.
نهايتا به نظر مي‌رسد كه در مقابل همه اين مشكلات، اردوغان تلاش مي‌كند تا افكار عمومي كشورش را منحرف كند و آنچه مي‌گويد براي اين است كه خود را به عنوان رهبري مقتدر در ميان راي‌دهندگان تركيه معرفي كند. اظهارات اردوغان قدم در عرصه توهم گذاشته‌اند و به خيال‌پردازي نزديك شده‌اند. جالب است كه برخي درون كشور ما هم فريب اين اظهارات را مي‌خورند و ادعاهايي همچون احياي امپراتوري عثماني توسط اردوغان را مطرح مي‌كنند. اساسا از اردوغان امپراتور عثماني در نمي‌آيد، او در هيچ يك از ماجراجويي‌ها و سياست‌هايش موفق نبوده است. گهگاه جايي تعرضي كرده و سنگي در چاه انداخته، اما هيچ دستاوردي براي توسعه قدرت كشورش نداشته است. آنچه اردوغان انجام داده است فقط هزينه‌سازي براي مردم تركيه بوده است.
من به صورت مرتب اخبار و اطلاعات مربوط به تركيه را دنبال مي‌كنم. درست مانند مردم ايران كه اين اندازه از سوءمديريت‌ها و اشتباهات مديران دولتي ناراضي هستند، در تركيه هم مردم نگران نان شب و معيشت و اقتصاد خودشان هستند. در تركيه روز به روز مشكلات افزون مي‌شود. اردوغان تلاش مي‌كند كه با بزرگ‌نمايي، ادعا كند كه خيلي قدرت دارد و با قدرتش تلاش مي‌كند تا منافع مردم تركيه را در گوشه‌گوشه جهان تامين كند. اظهارات خصمانه عليه ايران هم در همين دسته از اقدامات مي‌گنجد. اردوغان مي‌خواهد حواس مردم كشورش كه روز به روز از سياست‌هاي غلط او ناراضي‌تر مي‌شوند، به مسائل انحرافي پرت شود. به اعتقاد من نبايد اين فرصت در اختيار اردوغان قرار داده شود تا بتواند اينگونه افكار عمومي را از شكست‌هاي خودش منحرف كند و به او اجازه دهد تا در جبهه جديدي به خودنمايي دست بزند.
اساسا اينكه ادعا شود تركيه قصد دارد باعث جدايي آذربايجان از ايران شود، محلي از اعراب ندارد. تركيه در حل مسائل جاري خودش هم مانده است، چه برسد كه بخواهد با قدرتي مانند ايران درگير شود. مي‌گويند كه اردوغان قصد دارد اتحادي از ترك‌زبانان ايجاد كند. اين ادعاها زياد مطرح شده است، اردوغان يك روز مدعي رهبري جهان اسلام است، يك روز رهبري ترك‌زبان‌ها، يك روز يك قدرت عضو ناتو، يك روز يك كشور اروپايي. اردوغان به هر دري مي‌زند كه خود را صاحب قدرت نشان دهد، از دين و مذهب و مليت و ترك‌گرايي و اسلامي‌گرايي مايه مي‌گذارد تا به جايي برسد و هنوز هم به هيچ جا نرسيده است.
درست است كه جمهوري آذربايجان از كمك تركيه براي آزادي سرزمين‌هاي اشغالي‌اش در جنگ اخير قره‌باغ استفاده كرد، اما اينگونه نيست كه آماده باشند يكسره دل در گروه اردوغان بسپارند. بله، در باكو عده‌اي افراد و گروه‌هايي ترك‌گرا هستند كه از همان ابتداي استقلال جمهوري آذربايجان، پيشنهاد تشكيل كنفدراسيون و تشكيل ائتلاف با تركيه را مطرح مي‌كردند. مقام‌هاي رسمي جمهوري آذربايجان، اساسا اظهاراتي اينچنيني بيان نمي‌كنند، دليلش هم مشخص است، آنها منفعت مردم جمهوري آذربايجان را در همكاري و روابط صميمانه با ايران مي‌بينند و البته نگران اين هستند كه اگر ادعايي سرزميني در مورد تماميت ارضي ايران مطرح كنند، با واكنشي تند و محكم مواجه شوند. حتي در روزهاي بعد از آزادي سرزمين‌هاي جمهوري آذربايجان از اشغال ارمنستان هم ديديم كه الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان وقتي از آزادي سرزمين‌هاي مرزي با ايران سخن مي‌گفت اين منطقه را مرز دوستي و برادري ناميد. همين اخيرا هم كه يكي از نمايندگان پارلمان آذربايجان، گزافه‌گويي در مورد مواضع رهبر جمهوري اسلامي ايران كرده‌بود، از سوي بقيه نمايندگان و نهاد پارلمان جمهوري آذربايجان رسما توبيخ شد.
درست است كه جمهوري آذربايجان از كمك تركيه براي آزادي سرزمين‌هاي اشغالي‌اش در جنگ اخير قره‌باغ استفاده كرد، اما اينگونه نيست كه آماده باشند يكسره دل در گروه اردوغان بسپارند. بله، در باكو عده‌اي افراد و گروه‌هايي ترك‌گرا هستند كه از همان ابتداي استقلال جمهوري آذربايجان، پيشنهاد تشكيل كنفدراسيون و تشكيل ائتلاف با تركيه را مطرح مي‌كردند. مقام‌هاي رسمي جمهوري آذربايجان، اساسا اظهاراتي اينچنيني بيان نمي‌كنند، دليلش هم مشخص است، آنها منفعت مردم جمهوري آذربايجان را در همكاري و روابط صميمانه با ايران مي‌بينند.