آخرين ميخ بر تابوت مكانيسم

ماشه و هشداري براي ما
امريكا كه همچنان با وجود شكست در توسل به «مكانيسم ماشه»، قطعنامه‌هاي ضدايراني شوراي امنيت را احيا شده فرض مي‌كند، چهارشنبه كوشيد تا با افزودن دو بند به بودجه 2021 سازمان ملل بودجه لازم براي احياي كميته تحريم 1737 و پانل كارشناسي 1929 را تامين كند. كميته و پانل مذكور براساس قطعنامه‌هاي 1737 و 1929 ايجاد و هدف آنها نظارت بر حسن اجراي تحريم‌ها عليه ايران بود. با وجود مخالفت قاطع اعضاي شوراي امنيت با فعال شدن مكانيسم ماشه مندرج در قطعنامه 2231 در سپتامبر گذشته، امريكا طي سه ماه گذشته همچنان مدعي بوده كه با وجود خروج از برجام حق توسل به مكانيسم مذكور را داشته و در نتيجه تحريم‌ها اعاده شده‌اند. پيشنهاد امريكا در كميته 5 مجمع عمومي با 110 راي مخالف رد شد. تنها 10 كشور شامل عربستان، بحرين، جيبوتي، السالوادور، هاييتي، ميكرونزيا، مراكش، يمن، اسراييل و امريكا به اين پيشنهاد راي مثبت دادند. راي 32 كشور ممتنع بود و 40 كشور نيز در جريان راي‌گيري غايب بودند. به اين ترتيب، با توجه به عدم تامين بودجه لازم، تاسيس كميته تحريم و پانل كارشناسي و به تبع آن احياي تحريم‌هاي چندجانبه عليه ايران كه به دلايل تكنيكي-حقوقي در ابهام بود، عملا منتفي شد. قابل توجه است كه متحدان سنتي امريكا مانند كشورهاي اروپايي و كانادا و مكزيك به پيشنهاد امريكا راي منفي دادند.  

حتي كشورهاي اروپاي شرقي مانند لهستان و مجارستان كه رابطه سياسي ويژه‌اي با دولت ترامپ دارند نيز با پيشنهاد امريكا مخالفت كردند. راي شماري از كشورها مانند برزيل، كلمبيا و اوكراين نيز با وجود رابطه نزديك‌شان با دولت ترامپ ممتنع بود. چنين نتيجه‌اي براي دولت ترامپ يك شكست مفتضحانه است. شمار زيادي از اعضاي سازمان ملل از اين طريق نه تنها مخالفت خود با تلاش دولت ترامپ براي احياي تحريم‌ها را به نمايش گذاشتند، بلكه همزمان مخالفت اصولي خود را با سياست‌هاي يكجانبه و غيرمتعارف دولت ترامپ را نيز نشان دادند.  از طرفي، اگرچه نتيجه اين راي‌گيري را بايد موفقيت بزرگي براي ايران به شمار آورد، اما همزمان مي‌توان آن را هشدار قابل توجهي نيز تلقي كرد. در بين 15 همسايه زميني و دريايي ما تنها 6 كشور شامل آذربايجان، ارمنستان، تركيه، روسيه، پاكستان و قزاقستان به پيشنهاد امريكا راي منفي دادند. راي عربستان و بحرين به پيشنهاد امريكا مثبت بود و امارات، عراق، عمان، قطر و كويت به آن راي ممتنع دادند و افغانستان و تركمنستان در راي‌گيري غايب بودند. در منطقه نيز راي ممتنع مصر و گرجستان و غيبت تاجيكستان و اردن در راي‌گيري قابل توجه بود. اين‌گونه راي دادن كشورهاي همسايه و منطقه در موضوعي كه به تحريم ايران مرتبط است، جاي تاسف دارد. در شرايطي كه اعضاي شوراي امنيت با 13 راي از 15 راي عليه توسل امريكا به مكانيسم ماشه راي داده بودند و در حالي كه متحدان سنتي امريكا با پيشنهاد امريكا به نحوي قاطع مخالفت كردند، اين‌گونه راي دادن همسايگان ما و برخي از كشورهاي منطقه را بايد هشداري براي خود تلقي كنيم. در مورد چرايي اين‌گونه راي دادن نبايد مثل هميشه تصور كنيم فشار امريكا عامل تعيين‌كننده بوده است. دولت ترامپ در شرايط كنوني در وضعيتي نيست كه بتواند فشاري وارد كند و تيم بايدن نيز بايد قاعدتا از نتيجه اين راي‌گيري كه بازتاب‌دهنده انزواي دولت ترامپ و ناخشنودي بين‌المللي از سياست‌هاي او است، خشنود باشد.  احتمالا مي‌توان دليل اين‌گونه راي دادن همسايگان را در روند رو به كاهش جاذبه و قدرت بازدارندگي ايران دانست. مدت‌ها است كه كشورهاي منطقه تصور مي‌كنند كه در روند توسعه اقتصادي-اجتماعي كه اولويت اول‌شان است، ايران نفع چنداني براي آنها ندارد. نه پول زياد و اقتصادي نيرومند داريم كه از آن نفعي ببرند، نه براي تبادلات تجاري با ايران يا سرمايه‌گذاري مشترك لازم است جهدي بكنند. به خاطر تحريم‌ها يا نمي‌توانيم با آنها تبادلات تجاري عمده‌اي داشته باشيم يا براي تبادلات موجود گزينه جايگزين نداريم. به علاوه، روابط عمومي مردم با مردم و دولت با مردم آنها در سطح قابل قبولي نيست. به ويژه، روابط عمومي با مردم عراق و افغانستان با مشكلات فزاينده‌اي مواجه است. واگرايي فزاينده‌اي بين ما و مردم آسياي ميانه و قفقاز نيز مشهود است. همچنين، عوامل اقتصادي-اجتماعي هم مهم است. رشد اقتصادي مستمر در شماري از كشورهاي منطقه و عقب ماندن ما در اين مسير كه ازجمله موجب ميل فزاينده برخي ايرانيان به مهاجرت به آن كشورها شده، از وجهه ايران و ايراني كاسته است. لذا به نظر مي‌رسد كه بيش از پيش دليلي براي اينكه رعايت ما را بكنند، نمي‌يابند و اين روندي است خطرناك كه بايد فكري براي آن بكنيم.