پايان ماموريت هندرسن
محمود فاضلي
لويي هندرسن سفير امريكا در 19 شهريور سال 1330 و در دوره نخست‌وزيري مصدق جانشين هنري گريدي سفير سابق امريكا در ايران كه از ملي شدن صنعت نفت در ايران حمايت مي‌كرد، شد. او يكي از كارآمدترين سفيران واشنگتن بود كه در اروپا و خاورميانه و هندوستان خدمت كرده بود.
هندرسن، اتحاد جماهير شوروي را بزرگ‌ترين تهديد براي دولت‌هاي هم مرز جنوبي‌اش مي‌دانست و هدف خود را در ايران، جلوگيري از توسعه كمونيسم به طرف خليج‌فارس با منابع غني نفتي‌اش به هر وسيله ممكن قرار داده بود. بهار 1331 به دنبال بروز بحران‌هاي مختلف، امريكاييان سرانجام پذيرفتند كه مصدق ديگر تحمل‌ناپذير است.
زماني كه مناسبات مصدق و شاه رو به وخامت گذاشت، هندرسن اميدش را به اينكه بحران نفت در زمان نخست‌وزيري مصدق حل و فصل شود از دست داده بود. او ابتدا به مصدق به عنوان يك نيروي ثبات مي‌نگريست اما هنگامي كه جبهه ملي از درون پاشيد، فعاليت حزب توده افزايش يافت و اختلافات نخست‌وزير با شاه عميق‌تر شد، هندرسن مصدق را تهديدي براي نظم و ثبات به حساب آورد.
اواسط خرداد 1332 كه هندرسن آماده مي‌شد براي مشورت به ميهنش برگردد با تسليم پيام حمايت چرچيل به شاه در مورد شكل دولت آينده به رياست به شاه گفت هم ايالات متحده و هم بريتانيا مادامي كه زاهدي مورد حمايت شاه باشد از او پشتيباني خواهند كرد.
او روز 26 مرداد يعني فرداي كودتاي شكست‌خورده اول پس از چند هفته غيبت به تهران بازگشت و روز بعد با مصدق ملاقات كرد. مصدق با سردي و ترشرويي هندرسن را پذيرفت و فريادكنان به او گفت: «شما امريكايي‌ها از اين مملكت چه مي‌خواهيد و چه مي‌گوييد؟ چرا از ما انتقاد مي‌كنيد و بر ضدمان اقدام مي‌كنيد؟»
كرمليت روزولت از طراحان كودتاي 28 مرداد درباره ديدارش با هندرسن در 25 مرداد 1332 نوشته است: «لويي، سخت عصبي و نگران شده بود. پس از شنيدن نطق مصدق خطاب به مردم و اطلاع از خارج شدن شاه از ايران درنگ نكرد و با يك هواپيماي اختصاصي سفارت از بيروت به تهران آمد.»
او از كساني است كه در طرح توطئه عليه دولت ايران با انگلستان همگام بود و در براندازي دولت مصدق نقش بسيار مهمي ايفا كرد.
آنتوني ايدن، وزير خارجه انگليس هندرسن را به عنوان يك دوست «خوب» بريتانيا و يك ديپلمات ورزيده و لايق معرفي و اعتراف كرد كه بدون كوشش‌هاي او، قرارداد كنسرسيوم به نتيجه نمي‌رسيد.
كرمليت روزولت نيز هندرسن را يكي از عوامل اصلي تهيه و اجراي طرح كودتا دانسته و مي‌گويد: «لويي كليد اصلي كار بود. او از محل ماموريتش در تهران براي عنوان كردن نظريات خود به واشنگتن آمده بود. هر چند تصميم‌گيرنده، جان فوستر دالس بود اما هندرسن نيز متنفذترين فرد در اين تصميم‌گيري بود.»
هندرسن كاملا به اين واقعيت آگاه بود كه هم كودتاي اول و دوم توسط سيا و اينتليجنس سرويس طراحي شده بود. او مي‌دانست كه چگونه كودتاي دوم به كمك روزولت و شبكه‌هاي هم‌دستان ايراني‌شان عملي شده بود. او بنا بر «مصالح مملكتي» بايد به مردم دروغ بگويد. به دليل وفاداري به كشورش در كتمان مسائل كوشيد و به سبب سمتي كه برعهده داشت، محكوم به تحريف تاريخ بود.
به دنبال تصويب قرارداد كنسرسيوم نفت، هندرسن به خاطر تلاش‌هايش مورد ستايش واشنگتن قرار گرفت. سفير كودتاچي كه از دوستان نزديك شاه بود در ازاي خدماتش يك ميليون دلار پاداش گرفت. هندرسن سال 1957 بازنشسته و 1986 در 94 سالگي در خانه سالمندان درگذشت.