بازار واكسن، بازار به نظر دور از دسترسي كه تا تابستان همين امسال شبيه به خيالي دور بود ناگهان گرم شد. برندها يك به يك از راه مي‌رسند و هركدام مثل مدل‌هاي لباس روي فرش قرمز قدم مي‌زنند: ساخت روسيه، ساخت چين، ساخت امريكا، ساخت آلمان، ساخت بريتانيا. كشورها بسته به اينكه چقدر زود دست به كار شده باشند، چقدر اين نام‌ها به جيب‌شان بخورد و البته بسته به اينكه در فضاي سياسي بين‌المللي كجا قرار مي‌گيرند از ميان اين نام‌ها انتخاب كرده‌اند و ماه‌ها است مذاكرات‌شان را پيش برده‌اند و حالا در صف خريد و دريافت و تزريق جلوتر يا عقب‌تر هستند. از اين معادله فعلا ايران را با تمام هياهويي كه در داخل و خارج بر سر خريد واكسن و چه خريدن و نخريدنش به پا شد بايد كنار بگذاريم. فارغ از اينكه ما كجاي اين داستان ايستاده‌ايم، همسايگان ما چه مي‌كنند؟ برخي از اين همسايگان به سمت شرق مي‌نگرند، برخي به سمت غرب، برخي سبد خريدشان را محدود به اين بلوك‌بندي‌هاي قديمي نكرده‌اند و همين حالا هم با آنچه خريده‌اند واكسيناسيون بخشي از جمعيت‌شان را انجام داده‌اند. يكي از همسايگان هم كه گويا اصولا مشكلي به نام كرونا نداشته و هيچ موردي از ابتلا به ثبت نرسانده است. ببينيد در بازار داغ واكسن، دور تا دور كشورمان چه مي‌گذرد.
تركيه: سينوواك بيوتك
پنجشنبه وزير بهداشت تركيه از امضاي قرارداد خريد 50 ميليون دوز واكسن كوويد 19 خبر داد. خبرگزاري آناتولي به نقل از «فاهرتين كوكا» نوشته كه همراه با اعلام اين خبر اولين محموله اين واكسن شامل 3 ميليون دوز واكسن به اين كشور وارد شده است. منظور از واكسن هم واكسن ساخت شركت سينوواك بيوتك ساخت كشور چين است كه در مرحله آزمايش‌هاي نهايي انساني آن داوطلباني از تركيه هم شركت داشتند. به گفته وزير بهداشت تركيه، كميته علوم اين كشور مذاكرات تازه‌اي را هم براي تامين واكسن‌هاي تازه آغاز كرده است و روز پنجشنبه همراه با نهايي شدن خريد 50 ميليون دوز، توافقنامه‌اي براي خريد تا سقف 30 ميليون واكسن اضافه را امضا كرده كه 4.5 ميليون دوز آن قطعي است. اما تركيه مي‌گويد قرار نيست به محموله چيني بسنده كند. آناتولي در گزارش خود آورده است كه به گفته كوكا مذاكره براي خريد واكسن‌هاي ساخت «روسيه و انگلستان» هم در جريان است.
عراق: فايزر- بايون‌تك/ آكسفورد-آسترازنكا
در آخرين روزهاي سال ميلادي گذشته، عرب‌نيوز خبر داد كه مسوولان بهداشت و درمان عراق تاييديه اضطراري براي استفاده از واكسن فايزر- بايون‌تك صادر كرده‌اند. قرارداد اوليه اين كشور شامل 1.5 ميليون دوز از واكسن ساخت مشترك شركت‌هاي فايزر و بايون‌تك مي‌شد كه فعلا قرار است 750 هزار نفر از جمعيت 40 ميليون نفري اين كشور را پوشش دهد. بنابر اين توافقنامه قرار بر اين بود كه از آغاز سال نوي ميلادي، دريافت واكسن‌ها به صورت گام به گام توسط عراق آغاز شود. پيش از اين هم حسن التميمي، وزير بهداشت عراق به رسانه‌ها گفته بود كه عراق به صورت كلي 17.5 ميليون دوز واكسن كرونا خريده است. خبرگزاري آناتولي به نقل از او نوشت: «16ميليون دوز از شركت بريتانيايي آسترازنكا (با همكاري دانشگاه آكسفورد) و 1.5 ميليون دوز از شركت امريكايي فايزر خريده است.» رييس‌جمهور عراق گفته است كه تلاش مي‌كند اين واكسن براي تمام شهروندان رايگان باشد.
افغانستان: كوواكس
نيمه دوم آذر ماه اكمل سمسور، سخنگوي وزارت صحت عامه افغانستان اعلام كرد كه واكسن كرونا تا هفت ماه ديگر وارد اين كشور خواهد شد. خبرگزاري خاورميانه به نقل از او نوشت: «با رسيدن اولين محموله، ۳ درصد از جمعيت كشور تحت پوشش واكسن كرونا قرار مي‌گيرد.» سمسور اعلام كرد كه ائتلاف بين‌المللي واكسن كرونا (كوواكس) براي ۲۰ درصد جمعيت كشور واكسن كرونا تهيه مي‌كند كه در شش مرحله و نزديك به دو سال در اختيار مردم قرار داده مي‌شود. در هيچ‌يك از گزارش‌هاي منتشرشده در مورد واكسن كرونا و افغانستان هنوز اشاره‌اي به نام شركت توليدكننده واكسن نشده و بايد ديد از سبد كوواكس چه سهمي به اين كشور تعلق خواهد گرفت.
پاكستان: سينوفارم
در آخرين روز از دسامبر سال ميلادي گذشته، خبرگزاري رويترز از اسلام‌آباد گزارش داد كه پاكستان 1.2 ميليون دوز واكسن از شركت چيني سينوفارم خواهد خريد. «چادري فواد حسين»، وزير علوم و فناوري پاكستان در توييتر خود خبر داده بود: «هيات دولت تصميم گرفته است كه 1.2 ميليون دوز از واكسن شركت چيني سينوفارم را بخرد كه براي كاركنان خط مقدم به صورت رايگان و تا سه ماهه اول سال 2021 تامين مي‌شود.» اين كشور بنا بر گزارش‌ها 150 ميليون دلار براي تامين واكسن اختصاص داده است كه برآورد مي‌شود 5 درصد از حساس‌ترين بخش‌هاي جمعيت را پوشش دهد. با توجه به جمعيت 220 ميليوني پاكستان، مقامات اسلام‌آباد در اوايل سال نوي ميلادي تصميم گرفتند مقررات مربوط به واردات و استفاده دارو را كمي آسان‌تر كنند و گفتند كه الزاما خريدشان را محدود به تنها يك شركت نخواهند كرد. فواد حسين رسما اعلام كرده بود: «اگر بخش خصوصي مي‌خواهد هر يك از واكسن‌هاي تاييد‌شده بين‌المللي را وارد كند مختار است.»چند ماه قبل‌تر اداره تنظيم مقررات دارويي پاكستان اعلام كرده بود براي تست‌هاي انساني مرحله سوم يكي از واكسن‌هاي چيني ضدكرونا به شركت سنسينو، متعلق به آكادمي نظام پزشكي چين و موسسه بيوتكنولوژي پكن مجوز داده و اميدوار است چند ميليون دوز از واكسن آينده آنها را به دست آورد.
امارات متحده عربي: فايزر- بايون‌تك/ سينوفارم
اواخر تابستان بود كه امارات اعلام كرد مجوز لازم براي استفاده اضطراري از واكسن شركت چيني سينوفارم را صادر كرده است و آن را براي واكسينه كردن كادر درمان استفاده مي‌كند. امارات خيلي زود وارد توافق با سينوفارم شده بود و بخشي از مراحل تست انساني اين واكسن هم در امارات انجام شد. از ابتداي همه‌گيري كرونا تاكنون امارات و چين همكاري‌هاي خود در حوزه سلامت و دارو را به صورت مشخص در مورد واكسن كوويد 19 افزايش داده‌اند. اين كشور اعلام كرده كه در سال جاري توليد واكسن سينوفارم را در خود امارات آغاز مي‌كند.با اين حال امارات كه اولين كشوري بود كه مجوز استفاده گسترده از واكسن سينوفارم را صادر كرد، از سبد توليدي واكسن‌هاي غربي هم غافل نماند و به سراغ واكسن فايزر- بايون تك هم رفت. از هفته اول دي‌ماه، امارات واكسيناسيون رايگان تمامي شهروندان اين كشور را (با توجه به اولويت گروه‌هاي مختلف به لحاظ آسيب‌پذيري) آغاز كرده است و به گزارش شبكه سي‌ان‌بي‌سي براي اين واكسيناسيون گسترده از واكسن فايزر- بايون‌تك استفاده مي‌كند.
كويت: فايزر- بايون‌تك
پيش از به پايان رسيدن سال 2020، تصوير شيخ صباح خالد الحمد الصباح، نخست‌وزير كويت در حال تزريق واكسن كرونا منتشر شد كه به عنوان اولين شهروند كويتي واكسن فايزر- بايون‌تك را دريافت كرد و به ملت اطمينان داد: «اين واكسن امن است و توسط بسياري از كشورها تاييد شده است.» خبرگزاري فرانسه با انتشار اين عكس و نقل قول از او خبر داد كه كويت اولين محموله 150 هزار دوزي واكسن را از شركت‌هاي نام‌دار آلماني و امريكايي دريافت كرده است.
عربستان: فايزر- بايون‌تك
نيمه ماه دسامبر سال گذشته ميلادي (آذر) دو محموله اول واكسن فايزر- بايون‌تك به عربستان سعودي رسيد. شبكه الجزيره خبر داد كه در اولين روز از ثبت‌نام، 150 هزار نفر براي دريافت واكسن به ثبت رسيدند. وزير بهداشت اين كشور جزو اولين افراد دريافت‌كننده واكسن روبه‌روي دوربين‌ها بود. توفيق الربيعه همان روز به مردم اعلام كرد كه واكسن امن است و دريافت عمومي آن در عربستان آغاز شده اما زدن واكسن كاملا بسته به انتخاب افراد است و اجباري نيست. ملك سلمان، پاشاه عربستان هم روز شنبه برابر نمايندگان رسانه‌ها واكسن تزريق كرد.
قطر: فايزر- بايون‌تك/ مدرنا/
آكسفورد- آسترازنكا
از اواخر سال گذشته ميلادي قطر واكسيناسيون عمومي مردم را البته با اولويت گروه‌هاي حساس (بالاي 70 سال، افراد با مشكلات چندگانه سلامت و كاركنان بخش درمان) آغاز كرد. الجزيره همان موقع به نقل از دولت قطر نوشت كه اميد مي‌رود تا پايان سال 2021 كل جمعيت اين كشور واكسن دريافت كرده باشند. مرحله اول از واكسيناسيون در قطر با رسيدن محموله واكسن فايزر- بايون‌تك آغاز شد اما به اين شركت محدود نخواهد ماند. قطر قراردادهايي هم براي خريد واكسن‌هاي ساخت شركت مدرنا و واكسن ساخت آكسفورد-آسترازنكا امضا كرده است. الجزيره نوشته: «مقامات دولتي به ما اطمينان داده‌اند كه واكسن كافي براي پوشش تمامي جمعيت كشور وجود خواهد داشت.»
بحرين: سينوفارم/ فايزر- بايون‌تك
پيش از پايان سال ميلادي، بحرين هم به جمع كشورهايي پيوست كه واكسيناسيون گسترده را آغاز كردند. سلمان بن حمد آل‌خليفه، وليعهد اين كشور هم واكسنش را در برابر دوربين‌ها زد اما خيلي پيش‌تر از شروع واكسيناسيون در كشورش. وليعهد اين كشور در تابستان داوطلب دريافت واكسن در مرحله سوم آزمايش واكسن ساخت شركت سينوفارم چين شد.از هفته‌هاي گذشته شهروندان و ساكنان بحرين مي‌توانند اين واكسن را دريافت كنند. عرب‌نيوز به نقل از وزارت بهداشت بحرين نوشته است كه مراكز بهداشت در سراسر كشور از ساعت 8 صبح تا 6 بعدازظهر هرروز آماده تزريق واكسن رايگان به تمام متقاضيان 18 سال به بالاي واكسن هستند. نكته قابل توجه در مورد بحرين اين است كه از هفته گذشته اين كشور تبديل به اولين كشوري در جهان شد كه از طريق اپليكيشن موبايلي به شهروندانش اجازه مي‌دهد كه اگر مي‌خواهند براي دريافت واكسن‌شان هم وقت تعيين كنند و علاوه بر اين از طريق همين اپليكيشن به نام BeAware Bahrain مي‌توانند مشخص كنند كه واكسن سينوفارم را انتخاب مي‌كنند يا واكسن فايزر- بايون‌تك را. سايت عربين بيزينس نوشته است كه بحرين در نظر دارد روزانه 5 هزار نفر را واكسينه كند.
عمان: فايزر- بايون‌تك
در ميان كشورهاي حاشيه خليج فارس، عمان پس از عربستان بيشترين ميزان درگيري با شيوع كرونا را داشت. با اين حال در ميان كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس آخرين كشوري بود كه آغاز واكسيناسيون را اعلام كرد. خبرگزاري فرانسه گزارش داده است كه عمان «مانند اغلب همسايگان خود واكسن فايزر- بايون‌تك را انتخاب كرده است.» اين آخرين كشور شوراي همكاري خليج فارس هم البته سه روز مانده به پايان سال 2020 تزريق واكسن را آغاز كرد. در اولين گام افراد گروه‌هاي حساس در اين كشور واكسينه خواهند شد.
تركمنستان: ادعاي «كشور عاري از كرونا»
روي نقشه سازمان جهاني بهداشت از ميان موارد ثبت‌شده ابتلا به كرونا و مرگ در اثر اين بيماري، به تركمنستان كه رسيد عدد صفر ثبت شده است. اين كشور كه مدت‌ها است خود را كشور عاري از كرونا ناميده است تاكنون هيچ مورد ثبت‌شده‌اي از كرونا ارايه نكرده است. اين كشور بارها توسط رسانه‌ها بابت «پنهان‌كاري» در مورد كرونا مورد نقد قرار گرفته است اما به نظر مي‌رسد بحث كرونا چنان جزو خطوط قرمز اين كشور است كه حتي سفير بريتانيا در اين كشور هم كه چندي پيش دچار كرونا شده بود، در توييتر خود نوشت كه به «ويروسي كه در «دنياي فيزيكي» در حال گردش است.» دچار شده.» البته حرف از خريد واكسن در اين كشور مطرح شده. چندي پيش سايت خبري اورينت در تركمنستان نوشته بود كه اين خريد قطعا انجام مي‌شود و از ژانويه 2021 (ماه جاري) خريد و دريافت آن آغاز مي‌شود. در اين مطلب اسمي از شركت يا شركت‌هاي احتمالي نيامده بود اما 10 دي‌ماه خبرگزاري فارس در خبر كوتاهي در مورد ديدار الكساندرا درونوا، معاون وزير بهداشت روسيه با بردي نياز مياتيف، معاون وزير خارجه تركمنستان نوشت: «معاون وزير خارجه تركمنستان براي خريد واكسن روسي ضدويروس كرونا با نام Sputnik V ابراز تمايل كرد.»
ارمنستان: كوواكس
پاييز بود كه ارمنستان اعلام كرد روسيه چند نمونه از واكسن توليدي‌اش يعني اسپوتنيك وي را به ارمنستان ارسال كرده است. اما از آن زمان تا كنون خبر موثقي در مورد احتمال خريد اين واكسن از روسيه از سوي ارمنستان منتشر نشده است. ارمنستان اعلام كرده كه با داشتن 300 هزار نفر جمعيت در معرض خطر و آسيب‌پذير در برابر كرونا براي دريافت 600 هزار دوز واكسن ثبت‌نام كرده كه آن را از طريق كوواكس دريافت خواهد كرد. گايان ساهاكيان، معاون مركز كنترل و پيشگيري از بيماري‌ها ارمنستان به راديو اروپاي آزاد گفته است كه انتظار مي‌رود اولين محموله كوواكس تا ماه فوريه (ماه آينده) به ارمنستان برسد. او گفته است: «اولين واكسني كه كوواكس در اختيار كشورهاي عضو قرار مي‌دهد، واكسن توليدي شركت بريتانيايي آسترازنكا است. ما مي‌توانيم از هر توليدكننده ديگري هم واكسن تهيه كنيم اما هزينه بسيار زيادي دارد. آيا از پس اين هزينه برمي‌آييم؟ معلوم است كه نه. براي همين است كه بيشتر اميدمان را بر امكانات كوواكس متمركز كرده‌ايم.»
آذربايجان: نامشخص
از همان زماني كه واكسن اسپوتنيك وي، ساخت روسيه رونمايي شد، زمزمه استفاده كشورهاي حوزه درياي خزر از اين واكسن همسايه هم آغاز شد. ماه گذشته دولت آذربايجان اعلام كرد كه استراتژي تهيه و توزيع واكسن و دسته‌بندي گروه‌هاي دريافت‌كننده را آغاز كرده اما يك سايت خبري به نام JAM در باكو نوشت كه دولت هنوز نگفته است كه اين استراتژي را بر پايه چه واكسني بنا كرده. كمي بعد و پيش از پايان گرفتن سال 2020 الهام علي‌اف، رييس‌جمهوري اين كشور در يك نشست مجازي گفت كه كشورش مدت‌ها است كه وارد مذاكرات خريد واكسن شده و اسم تقريبا تمامي شركت‌هاي توليدكننده‌اي كه به ذهنش رسيد را به زبان آورد. كاسپين‌نيوز به نقل از او نوشت: «مذاكراتي با توليدكنندگان برجسته واكسن مانند اسپوتنيك وي، آسترازنكا، سينوفارم، سينوواك، مدرنا، فايزر- بايون‌تك انجام شده است.» و در عين حال هيچ اشاره‌اي به اينكه نتيجه اين مذاكرات چه بوده نكرد. آذربايجان هم البته از اعضاي كوواكس است.
قزاقستان: اسپوتنيك وي/ فايزر- بايون‌تك
قزاقستان ماه گذشته به فاصله چند روز هم خبر از استفاده از واكسن روسي داد و هم استفاده از واكسن امريكايي- آلماني. يك ماه قبل راديو اروپاي آزاد از قزاقستان خبر داد كه توليد واكسن روسي اسپوتنيك وي در اين كشور آغاز شده است و اين مقدمه‌اي است براي آغاز واكسيناسيون گسترده در قزاقستان. خط توليد اين واكسن هم در شهر قراغندي با حضور عسكر مامين، نخست‌وزير اين كشور افتتاح شد. به گفته اين رسانه به نقل از مقامات قزاق، برنامه واكسيناسيون شهروندان از ماه آينده (فوريه) آغاز خواهد شد. چند روز بعد، دو سه روز پيش از پايان گرفتن سال 2020 سايت خبري New Europe خبر داد كه قزاقستان قراردادي با شركت امريكايي فايزر امضا كرده است. روز 28 دسامبر اين سايت به نقل از مرات شورانف، معاون وزير بهداشت قزاقستان نوشت: «امروز ما قراردادي با شركت فايزر امضا كرديم و آماده‌ايم با صدور اسناد ويژه اين واكسن‌ها را به قزاقستان بياوريم.» او توضيح داده بود كه قيمت اين واكسن دو برابر نمونه روسي‌اش بوده اما در مورد زمان ورود اين محموله يا تعداد دوزهاي خريداري‌شده توضيحي نداد.
برخي از اين همسايگان به سمت شرق مي‌نگرند، برخي به سمت غرب، برخي سبد خريدشان را محدود به اين بلوك‌بندي‌هاي قديمي نكرده‌اند و همين حالا هم با آنچه خريده‌اند واكسيناسيون بخشي از جمعيت‌شان را انجام داده‌اند. يكي از همسايگان هم كه گويا اصولا مشكلي به نام كرونا نداشته و هيچ موردي از ابتلا به ثبت نرسانده است. ببينيد در بازار داغ واكسن، دور تا دور كشورمان چه مي‌گذرد.
شرط انتقال تكنولوژي
گروه اجتماعي| ايران كه سابقه‌اي 100 ساله در توليد و ساخت واكسن در انستيتوي پاستور و 96 ساله در مركز تحقيقات واكسن و سرم‌سازي رازي دارد اينك در حال آزمايش‌هاي انساني واكسن كوويد19 است و بحث بر سر خريد واكسن از كشورهاي خارجي هم داغ است. در اين ميان سخن از آن شد كه توليد مشترك واكسن با برخي كشورها از جمله كوبا مستلزم همكاري براي تست‌هاي انساني است.
آنچه مسوولان ارشد كشور بر آن تاكيد كرده‌اند اين است كه در هيچ يك از مدل‌هاي خريد خارجي قرار نيست مردم جزيي از مراحل آزمايش باشند. بنابراين بايد هنگام بحث توجه داشته باشيم كه ايران خواستار توليد مشترك و انتقال فناوري است و در صورتي مي‌پذيرد كه مطالعه باليني هم صورت گيرد كه انتقال تكنولوژي و فناوري هم انجام شود. با اين وضع كوبا تا اين لحظه پذيرفته كه كارآزمايي باليني مرحله اول و دوم با نظارت ايران در كوبا انجام شود و فاز سوم در ايران به مرحله توليد مشترك انتقال فناوري صورت گيرد.