محمدجواد ظريف و سرگئي لاوروف در مسكو ديدار كردند
نمايش همكاري از افغانستان تا يمن، از برجام تا خليج‌فارس
گروه ديپلماسي
روسيه براي چندمين بار در يك سال گذشته به‌رغم وجود كرونا ميزبان هيات ايراني به رياست محمدجواد ظريف بود. در حالي كه شكل و شمايل اين سفر وزير خارجه نگاه را معطوف به بحران قره‌باغ و بازيگران فعال در آن كرده، ديدارهاي ظريف در مسكو بيشتر رنگ و بوي دوجانبه داشت. در حوزه مسائل دوجانبه ميان تهران و مسكو نيز بيش از همه پرونده توافق هسته‌اي است كه نگاه‌ها را به سمت خود جلب كرده است. سفر ظريف به روسيه نخستين سفر او پس از جابه‌جايي قدرت در ايالات متحده امريكا و وداع دونالد ترامپ با كاخ سفيد است. روسيه در چهار سال گذشته در حمايت از توافق هسته‌اي كنار ايران ايستاده و اكنون بايد ديد كه حضور چهره‌اي متفاوت در كاخ سفيد تا چه اندازه بر مواضع مسكو در اين باره تفاوت ايجاد مي‌كند. در حالي كه تيم جو بايدن مي‌گويد حاضر به بازگشت به برجام است چند و چون اين بازگشت چه از سوي ايران و چه از سوي ساير اعضاي توافق از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. در حالي كه اروپايي‌ها از هم‌اكنون سازناكوك خود را با تيم بايدن براي توسعه دامنه توافق هسته‌اي مي‌زنند، موضع روسيه و چين براي ايران اهميت قابل توجهي خواهد داشت. نگاهي به محتواي سخنان جواد ظريف و سرگئي لاوروف هم نشان از متاثر شدن اين ديدار از تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي به خصوص انتخابات ايالات متحده دارد. وزير خارجه روسيه در نشست خبري با همتاي ايراني به شكل بي‌سابقه‌اي از اشتياق روسيه براي توسعه دامنه همكاري‌ها سخن گفت و البته محمد جواد ظريف نيز در ادامه چندين بار از عنصر مزاحمي سخن گفت كه نمي‌گذارد رابطه اقتصادي ايران و روسيه طبق روال پيش برود.
پوشه قطور مذاكراتي ظريف در مسكو
وزير خارجه ايران كه تور منطقه‌اي را از آذربايجان شروع كرده و در ادامه روز سه‌شنبه وارد مسكو پايتخت روسيه شد در بدو ورود به خبرنگاران گفت: روابط ايران و روسيه اقتضا مي‌كند تماس‌ها به صورت مرتب و مستمر ادامه داشته باشد و همه‌گيري كرونا هم باعث نمي‌شود اين تماس‌ها را متوقف كنيم. يكي از اهداف اين سفر روابط دوجانبه است. روابط ما با روسيه راهبردي است و نياز است به آن بپردازيم و نقاطي كه در روابط هست را حل و فصل كنيم. بعد از بحران قره‌باغ و جنگي كه در منطقه و همسايگي و در كنار مرزهاي ما اتفاق افتاد، با تلاش فدراسيون روسيه و آقاي پوتين اين جنگ ختم شده و توافق‌هايي انجام شده كه به نظر ما اجراي اين توافق‌ها براي ايجاد منافع مشترك بين كشورهاي منطقه به خصوص در حوزه ترانزيت و مشاركت و همكاري براي پيشرفت مهم است. در اين زمينه گفت‌وگوهاي خوبي با آقاي علي‌اف و ديگر دوستان در جمهوري آذربايجان داشتيم و ان‌شاءالله در مسكو ادامه ميدهيم و بعد در بخش‌هاي بعدي سفر به كشورهاي ديگر قفقاز ارمنستان و گرجستان و بعد هم به تركيه سفر مي‌كنيم و پيشنهادهايي كه در اين زمينه براي همكاري ۶جانبه در منطقه مطرح است را پيگيري مي‌كنيم. شرايط بين‌المللي، بحث برجام و ضرورت اجراي تعهدات همه طرف‌ها، موضع مشترك ما با روسيه است و درباره آن هم بحث مي‌كنيم. شرايط ديگر منطقه مثل افغانستان، سوريه و يمن و بحث‌هاي ديگر منطقه هميشه در دستوركار مذاكرات ما است و اميدواريم امروز فرصت كنيم درباره همه اين موضوعات صحبت كنيم.
وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران همچنين در پاسخ به پرسشي مبني بر اينكه برخي كارشناسان عنوان مي‌كنند به رغم سفرهاي متعدد شما به روسيه اين سفر متفاوت خواهد بود؟ گفت: هميشه در شرايط مختلف ما بحث‌هاي مهمي با دوستان روس داريم. اين سفر به خاطر اينكه بحث قره‌باغ و بحث همكاري شش‌جانبه يا پنج جانبه بحث مهمي خواهد بود يك ويژگي جديدي دارد كه منطقه قفقاز را در اين سفر به صورت مشخص پيگيري مي‌كنيم و شرايط بين‌المللي هم با رفتن ترامپ شرايط ويژه‌اي است كه نياز است با روسيه مواضع خود را در اين خصوص هماهنگ كنيم.
به گزارش خبرگزاري فارس، ظريف در ديدار با الهام علي‌اف رييس‌جمهور آذربايجان از طرح پيشنهادي رييس‌جمهور آذربايجان تحت عنوان ابتكار همكاري‌هاي منطقه‌اي ۶جانبه استقبال و آمادگي جمهوري اسلامي ايران براي كمك و همكاري در همه زمينه‌هايي كه به برقراري صلح، ثبات و آرامش در منطقه كمك كند را اعلام كرد.
لاوروف از نجات فوري برجام سخن گفت
محمدجواد ظريف ساعتي پس از رسيدن به مسكو با سرگئي لاوروف، همتاي روس خود ديدار و گفت‌وگو كرد. به گزاش اسپوتنيك، سرگئي لاوروف در ديدار با همتاي ايراني خود اعلام كرد: «نجات دادن توافق هسته‌اي ايران (برجام)، در حال حاضر يكي از مسائل فوري است. هم ما و هم ايران به‌شدت علاقه‌مند به بازگشت كامل كشورهاي امضاكننده (برجام) به اجراي تعهداتشان طبق توافق هستيم». لاوروف در ديدار با همتاي ايراني خود همچنين تاكيد كرد كه دو كشور همچنين حامي برقراري گفت‌وگو ميان كشورهاي حاشيه خليج فارس و همچنين حل بحران در افغانستان هستند.
در ابتداي اين نشست لاوروف با اشاره به روابط خوب تهران و مسكو گفت: در اين نشست به موضوعات كليدي از جمله وضعيت منطقه قره‌باغ، برجام، حل و فصل مساله سوريه، افغانستان و اوضاع منطقه خليج فارس و ساير مسائل خواهيم پرداخت.
ظريف نيز ضمن تشكر از ولاديمير پوتين رييس‌جمهوري روسيه به دليل برقراري صلح قره‌باغ گفت: بحران قره‌باغ نگراني مشترك تهران و مسكو بود كه با ميانجيگري روسيه حل شده و اكنون به يك فرصت براي صلح و دوستي در منطقه تبديل شده است. بررسي مسائل منطقه‌اي، موضوع برجام كه امريكا به‌طور يكجانبه از آن خارج شد و گسترش روابط دوجانبه را در اين جلسه بررسي خواهيم كرد.
ابراز تمايل بي‌سابقه مسكو براي توسعه همه‌جانبه رابطه با تهران
برگزاري نشست خبري يكي از سنت‌هاي وزراي خارجه ايران و روسيه در سفرهاي جواد ظريف به مسكو است. در نشست خبري روز گذشته در مسكو، دو وزير به تفصيل درباره برجام، همكاري‌هاي دوجانبه و پرونده‌هاي منطقه‌اي چندجانبه صحبت كردند. به گزارش خبرگزاري فارس، لاوروف در بخش مقدماتي سخنان خود با اشاره به مساله برجام كه در گفت‌وگو با ظريف به آن پرداخته شده، گفت: «ما (ايران و روسيه) موضع مشتركي در خصوص برجام داريم و به حفظ كامل اين توافق علاقه‌مند هستيم و معتقديم كه تنها مسير حفظ برجام از طريق اجراي كامل برجام توسط تمامي طرف‌هاي اين توافق و در تطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت است. بازگشت ايالات متحده به برجام اساس و زمينه براي بازگشت ايران به اجراي كامل برجام را فراهم مي‌آورد. اظهاراتي از سوي تيم رييس‌جمهور جديد امريكا درباره طرح‌هاي سياست خارجي بايدن شنيده‌ايم. در ميان اين طرح‌هاي مطرح شده، قصد وي براي بازگشت به برجام بوده است كه ما از وقوع چنين چيزي استقبال مي‌كنيم».
لاوروف با تأكيد بر پيامدهاي مثبت اجراي كامل برجام بر روابط روسيه و جمهوري اسلامي ايران ادامه داد: «اگر تمامي اعضاي برجام به تعهدات خود پايبند باشند و چنين چيزي رخ داد و ما اميدواريم كه به چنين نتيجه‌اي برسيم، سپس قطعا روابط ميان ايران و فدراسيون روسيه از اين امر بهره خواهند برد زيرا در آن شرايط از تحريم‌هاي غيرقانوني و غيرمشروع و يكجانبه ايالات متحده و شمار ديگري از كشورها رهايي مي‌يابند. ما اميدواريم كه تلاش‌هاي فعلي ما نتيجه‌بخش باشد و به حفظ برجام منجر شود و ايالات متحده به اجراي كامل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل بازگردد و همين امر زمينه‌اي را براي پايبندي كامل ايران به تعهداتش ذيل برجام به وجود آورد».
اين ديپلمات روس در ادامه تصريح كرد كه مسكو از كاهش تعهدات ايران ذيل برجام نگران است اما ريشه اين مساله به ايالات متحده بازمي‌گردد. وزير خارجه روسيه همچنين اعلام كرد كه با همتاي ايراني خود همچنين درباره ساخت واحدهاي جديد در نيروگاه هسته‌اي بوشهر گفت‌وگو كرده است. لاوروف گفت: ما به‌طور خاص درباره همكاري در زمينه ساخت واحدهاي جديد نيروگاه هسته‌اي بوشهر در ايران گفت‌وگو كرديم و به‌طور كلي از تعهد همه همكاران خود در بخش‌هاي اقتصادي و تجاري فدراسيون روسيه و ايران براي توسعه همه‌جانبه يك مشاركت چندوجهي استقبال مي‌كنيم».
لاوروف همچنين در بخش بعدي، با غيرقانوني توصيف كردن تحريم‌هاي ايالات متحده به دليل تعامل با جمهوري اسلامي ايران گفت: «روابط روسيه و ايران مستقل از هوي و هوس امريكا است كه تحريم‌هاي غيرقانوني وضع مي‌كند».
وي با اشاره به تلاش‌هاي ايالات متحده براي مانع‌تراشي در مسير پيشرفت روابط تهران و مسكو گفت كه برخي بازيگران بين‌المللي در تلاش هستند تا به شيوه‌هاي غيرقانوني و سوءاستفاده از تحريم‌هاي يكجانبه كه در تضاد با قوانين بين‌المللي است، همكاري دوجانبه ميان مسكو و تهران را محدود كنند. وي با تأكيد بر اينكه روابط ميان دو كشور ايران و روسيه بر پايه منافع دو كشور است، گفت: «روابط ما با توجه به منافع دو كشور و دو ملت در حال توسعه است و ما بدون در نظر گرفتن هرشخص ثالثي، در حال پيشبرد و ساخت برنامه‌هاي خود هستيم».
سرگئي لاوروف در بخش بعدي به مساله حل موضوع سوريه در قالب نشست «آستانه» اشاره كرد و گفت: «نشست بعدي در قالب آستانه با موضوع سوريه قرار است ماه فوريه (ماه آينده ميلادي) در سوچي برگزار شود. اقدامات ما در خصوص سوريه كارساز بوده است و ما درباره آماده شدن براي نشست بعدي (سوريه) در قالب آستانه گفت‌وگو كرديم كه قرار است ماه فوريه امسال در سوچي برگزار شود».
وزير خارجه روسيه همچنين به بخشي از گفت‌وگوهاي خود با وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران درباره مساله «قره‌باغ كوهستاني» اشاره كرد و گفت: «با توجه به نقش كشورهاي ما در منطقه اطرافمان، ما به افزايش گفت‌وگوها درباره موضوعاتي چون امنيت خليج‌فارس، حل مساله افغانستان و قطعا اوضاع قره‌باغ بعد از توافقاتي كه ميان رهبران روسيه، جمهوري آذربايجان و ارمنستان امضا شد، علاقه‌منديم».
برجام، سوريه، يمن، افغانستان و خليج‌فارس سوژه‌هاي همكاري ايران با روسيه
سخنان محمدجواد ظريف در اين نشست خبري نيز در مقايسه با نشست‌هاي مشابه در گذشته مفصل‌تر بود. ظريف ضمن ابراز خرسندي از حضور در مسكو گفت: در رايزني‌ها مسائل مختلفي را مطرح كرديم و خوشحالم به اطلاع شما برسانم واكسن اسپوتنيك ديروز توسط مسوولان بهداشتي در ايران تاييد شد و در آينده نزديك اميدواريم بتوانيم خريد و توليد مشترك را بين موسسات مشابه در ايران و روسيه انجام دهيم. در حوزه دوجانبه با توجه به اهميت رهبران دو كشور به روابط دوجانبه امروز درباره روش مستحكم‌تر كردن روابط دوجانبه در حوزه‌هاي مختلف در حوزه انرژي، حمل و نقل و ساير حوزه‌ها و همچنين درباره همكاري بسيار مفيد و سازنده دو كشور در حوزه انرژي هسته‌اي و نحوه تقويت آن گفت‌وگو كرديم. در مورد درياي خزر و همكاري در اين حوزه بين ايران و روسيه گفت‌وگو كرديم.
وزير خارجه ايران به مسائل منطقه اشاره و خاطرنشان كرد: لازم است به آقاي پوتين و فدراسيون روسيه تبريك بگويم كه توانستند بحران در منطقه كه به از دست دادن جان تعداد زيادي از نظاميان و به خصوص غيرنظاميان در قره‌باغ انجاميد پايان دهند. امروز ما مي‌توانيم در آستانه ورود به يك مرحله جديد باشيم كه اختلافات را به همكاري تبديل كند و بتوانيم با يك همكاري منطقه‌اي به سمت ايجاد هم‌افزايي در اين منطقه برويم و راه‌هايي كه براي سه دهه بسته شده بود را مجددا باز كنيم و باعث پيشرفت و توسعه اقتصادي كل منطقه بشويم كه بهترين ضامن صلح بين جمهوري آذربايجان و ارمنستان و كل منطقه هم‌افزايي اقتصادي است و درباره پيشنهادات مختلفي كه در اين زمينه مطرح شده در سفر منطقه‌اي كه دارم صحبت كردم و صحبت‌هاي بسيار خوبي داشتيم.
جواد ظريف در مورد سوريه با بيان اينكه نظرات ايران و روسيه در مورد سوريه كاملا مشابه هم است، گفت: نياز داريم روند قانون اساسي با همكاري همه طرف‌ها پيش برود. همزمان ضرورت دارد وضعيت انساني در سوريه و شرايط انساني مورد توجه قرار بگيرد و جامعه بين‌المللي مساله انساني را فداي اهداف سياسي برخي قرار ندهد.درباره افغانستان مشورت خوبي داشتيم براي اينكه حاكميت قانون و همراهي همه گروه‌ها منجمله طالبان كه از روز سه‌شنبه هيأتي از طالبان در ايران هست و با همكاران من مشغول گفت‌وگو هستند، يك جامعه فراگير و هماهنگ در افغانستان را شاهد باشيم. ايران و روسيه در اين زمينه ديدگاه‌هاي مشابهي دارند.
رييس دستگاه ديپلماسي درباره خليج فارس عنوان كرد: در اين باره گفت‌وگوي خوبي داشتيم با توجه به ضرورت گفت‌وگو و همكاري بين كشورهاي خليج فارس، از تلاش‌هاي روسيه در اين زمينه قدرداني و استقبال مي‌كنيم و اميدواريم كشورهاي عربي خليج فارس هم به آغوش گشوده جمهوري اسلامي براي گفت‌وگو پاسخ مثبت بدهند و به جاي اميد بستن به كساني كه هيچ فايده‌اي براي آنها نداشتند، به منطقه خودشان رو بياورند.
او به اوضاع يمن نيز اشاره كرد و گفت: اميدواريم با همكاري بين‌المللي اين معضل انساني و بزرگ‌ترين شرايط دردناك انساني در قرن حاضر به پايان برسد و شاهد آتش‌بس و گفت‌وگو بين گروه‌هاي يمني باشيم و از نقش مثبت روسيه استقبال كرديم و ايران حاضر است با «گريفيتس» نماينده ويژه سازمان ملل در امور يمن و ديگران همكاري كند كه گروه‌هاي مختلف يمني را به پاي ميز مذاكره بياورند و به يك حكومت مشترك بين همه يمني‌ها براساس همكاري و همراهي به جاي جنگ و خونريزي بينجامد. منطقه ما و همكاري‌هاي ايران و روسيه در جهت صلح و ثبات در اين منطقه است و آمادگي داريم با روسيه چه در مورد منطقه قفقاز و چه در مورد خليج فارس، افغانستان و سوريه و در جامعه بين‌المللي همكاري‌مان را ادامه دهيم. رييس دستگاه ديپلماسي ضمن ابراز خرسندي از امضاي موافقت‌نامه بين ايران و روسيه در حوزه سايبري اظهار داشت: اميدواريم بتوانيم در آينده نزديك توافق فرهنگي بين ايران و روسيه كه مراحل نهايي را طي كرده امضا كنيم كه روابط همه‌جانبه ايران و روسيه در حوزه فرهنگ نيز گسترش يابد.
روابط ايران و روسيه واكنش به روابط با ديگران نيست
محمد جواد ظريف در پاسخ به سوالي درباره تحولات جديد در جهان و روي كار آمدن دولت جديد در امريكا و ارزيابي از روابط تهران و مسكو نيز گفت: روابط ايران و روسيه اصيل است و اين روابط واكنش به روابط ما با ديگران نيست. ايران و روسيه دو كشور همسايه هستند و دو كشور هستند كه ديدگاه‌هاي مشترك در سطح بين‌المللي دارند و دو كشور هستند كه در حوزه منطقه براي صلح و امنيت در منطقه تلاش كردند و ديدگاه‌هاي ما درباره حل و فصل بحران‌هاي سوريه، يمن، مشكلات افغانستان و بحران قفقاز بسيار نزديك به هم است و از نزديك با هم همكاري كرديم. اين روابط كه اصيل است و سابقه روابط ما از كل حيات ايالات متحده بيشتر است و دوران بيشتري داراي رابطه دوجانبه با روسيه بوديم، اين روابط وابسته به كسي نيست. بيشترين اميدي كه داريم اين است امريكا در روابط ما و ديگر كشورها و روابط ما با روسيه خلل ايجاد نكند و از مزاحمت براي روابط ما و روسيه دست بردارد و از اقدامات غيرقانوني كه در گذشته انجام داده و مانع شده شركت‌هاي ايراني و روسي و دولت ايران و روسيه آنگونه كه مي‌خواستند روابط را ادامه دهند، از اين موانع دست بردارد. وي گفت: آنچه از دولت جديد امريكا شنيديم بيشتر در حد صحبت و اعلام موضع بوده است. ما به عمل پاسخ خواهيم داد. گفته‌ايم هر زمان امريكا تحريم‌هاي غيرقانوني برخلاف برجام و تعهداتش در قطعنامه ۲۲۳۱ عليه ايران اعمال كرده و كشورهاي قانونمندار دنيا را با تحريم‌هاي فرامرزي مجازات كرده هر زمان اين اقدام را متوقف كند ايران هم آمادگي دارد به نحو مناسب پاسخ دهد. اما تنها نتيجه‌اي كه اين شرايط مي‌تواند داشته باشد موانعي كه امروز توسط امريكا براي روابط ما با روسيه و چين و ديگر كشورها ايجاد شده، رفع شود.
ظريف سفر به مسكو را پردستاورد خواند
محمدجواد ظريف پس از پايان رايزني‌هايش با سرگئي لاوروف در مسكو و در جمع خبرنگاران درباره احتمال انتخاب «رابرت مالي» به عنوان نماينده ويژه دولت امريكا در امور ايران و تاثير آن بر كاهش تنش‌ها بين تهران و واشنگتن عنوان كرد: آنچه براي ما مهم است افراد نيستند، آقاي مالي در مذاكرات هسته‌اي حضور داشته مثل بسياري ديگر از اعضاي تيم آقاي بايدن. آنچه براي ما اهميت دارد و به آن توجه خواهيم كرد رفتار دولت بايدن در حذف عملي تحريم‌هايي است كه در دوران ترامپ بر جمهوري اسلامي تحميل شده و وقتي اين رفتار را ببينيم حتما در برابر آن عكس‌العمل نشان خواهيم داد.
رييس دستگاه ديپلماسي درباره امضاي موافقت‌نامه همكاري ايران و روسيه در حوزه امنيت اطلاعات نيز بيان كرد: همكاران من و آقاي لاوروف در دو وزارت خارجه چندين ماه شايد بيش از يك سال درباره همكاري‌هاي بين‌المللي درباره امنيت سايبري گفت‌وگو كرده بودند. ما در ايران يك مجموعه‌اي از همه دستگاه‌هاي ذي‌ربط از داخل دولت و خارج دولت داشتيم، با همكاري وزارت ارتباطات و ساير دستگاه‌ها براي اين حوزه كه يكي از حوزه‌هاي مهم همكاري‌هاي بين‌المللي است.سند مدتي است نهايي شده و مجوزها را گرفته بوديم كه امروز اين سند امضا شد و ان‌شاءالله سند همكاري‌هاي فرهنگي بين ايران و روسيه مراحل نهايي خود را طي كرده و در اولين فرصتي كه همكاران همديگر را ببينيد قابل امضا است و اين هم به يكي از حوزه‌هاي همكاري بين دو كشور كمك مي‌كند.
ظريف درباره سفرش به مسكو نيز اظهار داشت: در خصوص كارهايي كه مي‌شود در حوزه قفقاز انجام داد و بحث تحولات بين‌المللي و ضرورت همكاري بين ايران و روسيه در چارچوب 1+4 براي بازگرداندن امريكا به اجراي برجام و مسائل منطقه‌اي بحث كرديم. بحث‌هاي دوجانبه در حوزه‌هاي مختلف پيگيري شد و كارهاي خوبي كه دو كشور انجام مي‌دهند را مورد بحث مشترك قرار ميدهيم. مجموعا سفر پردستاوردي از جهت همكاري‌هاي دوجانبه و چندجانبه منطقه‌اي ما به ويژه در حوزه قفقاز بود.
برش
همكاري ايران و روسيه در حوزه امنيت اطلاعات
در جريان ديدار محمد جواد ظريف از مسكو، موافقت‌نامه همكاري جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه در حوزه امنيت اطلاعات به امضاي وزراي امور خارجه دو كشور رسيد. به موجب موافقت‌نامه امضا شده، جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه در حوزه‌هاي تقويت امنيت اطلاعات، مبارزه با جرايم ارتكاب يافته با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات، كمك‌هاي فني و فناوري، همكاري بين‌المللي شامل شناسايي، هماهنگي و انجام همكاري لازم در مجامع منطقه‌اي و بين‌المللي براي تضمين امنيت ملي و بين‌المللي همكاري خواهند كرد. امضاي اين موافقت‌نامه نقطه عطفي در حوزه همكاري‌هاي دو كشور در امنيت سايبري محسوب مي‌شود.