دستاندركاران پروژه برقرساني به روستاي بارِكدن از چگونگي شكلگيري اين ايده و مشكلات آن ميگويند
برق پاك در دورافتادهترين روستاي بلوچستان
فرناز حيدري
روستاي بارِكدن واقع در استان سيستان و بلوچستان با آخرين مسير دسترسي جادهاي حدود 18 الي 20 كيلومتر فاصله دارد. بارِكدن از نظر لغوي دو قسمت دارد؛ «بارك» به معناي لاغر و باريك و «دن» كه به معناي دشت است. منطقه در اصل دشتي، كوهستاني و خيلي هم صعبالعبور است و مسير دسترسي جادهاي مستقيمي ندارد. پروژه برقرساني خورشيدي به روستاي بكر بارِكدن كه با همت مردم خير و 3 گروه انجمن نيكورزي ايرانگرد، انجمن نذر طبيعت و آقاي مسلم باركزهي از جانب مستندهاي بلوچستانگرد انجام شده؛ يك نمونه از فعاليتهاي خيرخواهانه با هدف حفظ محيط زيست است كه در اين گزارش مروري بر چگونگي آن خواهيم داشت.
چرا روستاي بارِكدن؟
مسلم باركزهي، فعال بومي گردشگري به «اعتماد» ميگويد:«روستاي بارِكدن يك منطقه كوهستاني در شهرستان نيكشهر بخش بنت حدفاصل بنت و فنوج است. نزديكترين روستا به بارِكدن كه با ماشين ميتوان رفت، روستاي حيدربند است. روستاي حيدربند هم خانههاي خشتي و كپري دارد. از حيدربند تا بارِكدن يك دره آبرو است كه موتورها 18 كيلومتر از داخل آن ميروند تا به خود روستا برسند. نزديك روستاي بارِكدن حدود 6 تا روستاي مشابه است اما ما همه را به اسم بارِكدن ميناميم چون آنجا محوريت دارد. شغل مردم هم دامداري است و خانهها به صورت ابتدايي هستند.»
مجيد رضواني، عضو هيات مديره انجمن نذر طبيعت، طراح و مجري شبكه برق روستاي بارِكدن چگونگي شكلگيري اين ايده را اينچنين تشريح ميكند: «فلسفه شكلگيري انجمن نذرطبيعت،كمك به مناطق محروم در حوزه محيط زيست است. نذر طبيعت هميشه در پروژههاي خود به مسائل محيط زيستي توجهي ويژه دارد. مردم روستاي بارِكدن و چند روستايي كه اطراف آن هستند نيز اغلب دامدارند و براساس بررسيهايي كه ما انجام داديم، متوجه تعارضهايي جدي با حياتوحش از جمله خرس سياه و پلنگ شديم. حمله پلنگ در اين روستاها بارها اتفاق افتاده و كشتن پلنگ هم حتي در اين منطقه سابقه دارد. بارِكدن يكي از جاهايي است كه ما مجموعهاي از مشكلات را در آن ديديم و تصميم گرفتيم كه كاري انجام دهيم.»
رضواني در ادامه صحبتهايش به سيلي كه دو سال پيش در غرب بلوچستان، شهرستان نيكشهر و بخش بنت آمده، اشاره ميكند و ميگويد:«نذر طبيعت مبلغي را از طريق كمكهاي مردمي جمعآوري كرده بود. آقاي مسلم باركزهي هم كه از بوميان منطقه هستند، آن زمان مبلغي را جمعآوري كرده بودند. آقاي باركزهي با روستاي بارِكدن آشنايي داشتند و از قبل هم تصميم گرفته بودند كه كاري را در راستاي برقرساني به اين روستا انجام دهند، ايشان مساله را با انجمن نذر طبيعت مطرح كردند و تصميم گرفته شد كه مبالغ گردآوري شده براي انجام كاري مفيد در اين روستا، يك كاسه شود. اما مبالغ جمعآوري شده براي راهاندازي توربينهاي خورشيدي كفايت نميكرد و به همين دليل نذر طبيعت مجدد فراخوان داد. خوشبختانه آقاي جواد قارايي كه تهيهكننده مستندهاي ايرانگرد هستند با ما همراه شدند. ايشان خودشان پيشتر مستندي درباره روستاي بارِكدن كار كرده و مشكلات روستا را هم از نزديك ديده بودند. البته انجمن نيكورزي ايرانگرد براي حل مشكل آب اين روستا هزينهاي را تامين كرده بود كه بعدها آن هزينه را با ما يك كاسه كردند و بدين شكل بود كه هزينه برقكشي توسط اين 3 مجموعه انجمن نيكورزي ايرانگرد، انجمن نذر طبيعت و مستندهاي بلوچستانگرد تامين شد.»
بارِكدن تجربهاي بعد از ليپار
عضو هياتمديره انجمن نذر طبيعت به «اعتماد» ميگويد:«ما در گذشته همين كار را در روستاي ليپار انجام داديم. ليپار روستاي كوچكي ديگر در استان سيستان و بلوچستان است كه تنها 5 يا 6 خانوار دارد و نزديك ساحل است. اين روستا محل تخمگذاري لاكپشتها هم هست. مردم روستاي ليپار در گذشته وقتي كه لاكپشتها در ساحل تخمريزي ميكردند، تخم آنها را از زير خاك بيرون آورده و براي تامين معيشت ميفروختند. اما با ورود محيط زيست و تعاملاتي كه با مردم صورت گرفت، قرار شد كه مشكل بيبرقي مردم اين روستا در مقابل حفاظت آنها از لاكپشتها حل شود. اين موضوع با انجمن نذر طبيعت مطرح شد و نذر طبيعت هم با همكاري اداره محيطزيست چابهار كمك كرد كه در ازاي حفاظت مردم از لاكپشتها، سيستم برقكشي خورشيدي مهيا شود.»
مجيد رضواني همچنين ميافزايد:«در روستاي بارِكدن مردم مشكلي مشابه داشتند. حدود 20 خانوار و 30 توپ(سازههاي چوبي گنبدي شكل) در اين روستا وجود دارد كه ما براي 24 تيپ برق وصل كرديم. جداي از نور براي تامين روشنايي در شب،كليد برق براي يخچال و فريز و شارژ موبايل هم تعبيه شده و الان تمام خانوارهاي مستقر در روستاي بارِكدن صاحب برق هستند.»
انتخاب بين چند گزينه
طراح و مجري شبكه برق روستاي بارِكدن دليل استفاده از پانلهاي خورشيدي را اين طور عنوان ميكند:«به دو علت تصميم گرفتيم كه از سيستم انرژي خورشيدي در روستاي بارِكدن استفاده كنيم، اول اينكه انرژي خورشيدي جزو انرژيهاي پاك و سبز است. دوم اينكه فاصله روستا با جاده زياد است و براي رسيدن به روستا بايد يك مسير صعبالعبور طي شود بنابراين هزينه برقكشي به اين روستا قطعا خيلي زياد خواهد بود. ما ميتوانستيم به جاي 60 الي 70 ميليون هزينهاي كه انجام شد، يك موتور برق بگذاريم اما موتور برق به دليل توليد آلودگي، سر و صدا و تاثيراتي كه بر محيط زيست دارد؛كل منطقه را تحتتاثير قرار ميداد. در حالي كه پانلهاي انرژي خورشيدي كه نصب كرديم 10 سال گارانتي و 25 سال ضمانت راندمان دارد. تجهيزاتي كه نصب شده همه در حد استانداردهاي روز است و از اين منظر انتظار داريم كه مشكلي ايجاد نشود.»
او در تشريح عمليات برقكشي ميگويد:«تيم ما 4 شبانهروز در روستا مستقر بود و پانلهاي برق را هم در خارج روستا و با رعايت يك فاصله 100 متري نصب كرديم.كابلكشي را از زيرزمين انجام داديم و حتي از داخل توپها (سازههاي چوبي گنبدي شكل) هم سيم برق و كليد و پريز قابل رويت نيست چون تمام تلاش خود را كردهايم كه بافت روستايي و بكر اين منطقه با يك المان بيگانه برهم نخورد.كارهاي طراحي فني و مطالعات را با كمك جمعي از دوستان انجام داديم و براساس آن تجهيزات لازم خريداري شد. اين را هم بگويم كه تجهيزات دي ماه سال 98 به چابهار ارسال شدند و بنا بود كه همان زمان به منطقه برويم و كار راهاندازي فتوسلها آغاز شود اما به دليل شيوع همهگيري كرونا كار تا زمستان سال جاري معوق ماند و الان خوشبختانه به انجام رسيده است.»
تعارض مردم روستا با حيات وحش
مجيد رضواني، عضو هياتمديره انجمن نذر طبيعت درباره معضل شكار ميگويد:«محليها به ما گفتند كه امسال در اين منطقه حدود 30 يا 40 بره قوچ و ميش توسط شكارچيها صيد و فروخته شده اما هدف ما از روز اول مشخص بود و در گفتوگوهايي هم كه با مردم بومي داشتيم، عنوان ميكرديم كه هدف ما ارايه خدمت به مردم بومي است اما در مقابل اين خدمات توقعاتي داريم و آن هم اين است كه حيات وحش حفاظت شود. اين منطقه مسير دسترسي و ماشينرو ندارد و در مقابل نيروي محيطباني هم ندارد كه بخواهند از حيات وحش حفاظت كنند. در نتيجه حفظ شرايط زيستگاهي و كاهش تعارضات با راهكارهايي كه كارشناسان انجمن نذر طبيعت ارايه كردند و قرار است كه در آينده هم ادامهدار باشد ازجمله اقدامات ما بود.»
او در ادامه صحبتهايش به موضوع حمله پلنگ به دامها هم اشاره ميكند:«يكي از دلايل حمله پلنگ به دامها در اين منطقه، تاريكي شب است. آقاي دكتر آريا شفاييپور در صحبتهايي كه داشتيم به ما گفتند كه در منطقه هرمزگان هم اين معضل وجود داشته و آنجا در يكي از آغلها از لامپهاي خورشيدي استفاده كرده و اتفاقا جواب گرفتهاند چون پلنگ به دليل نوري كه در شب ايجاد شده از حمله به دامها خودداري كرده است. طرح در هرمزگان جواب داده بود پس ما هم همين طرح را در بارِكدن اجرا كرديم. البته رفتار حيوان وحشي بسته به زيستگاه فرق ميكند اما دوستان كارشناس نذر طبيعت چون شباهتهايي را با هرمزگان ديدند، تصميم بر الگوبرداري گرفتند. يكي ديگر از روستاهايي كه ما در راه برگشت با كمك دوستان اداره امور عشايري بازديد كرديم، روستاي باروكان بود كه در غرب سيستان و بلوچستان واقع است. اين مجموعه روستايي هم مشكل حمله پلنگ در شب را دارد، ايده استفاده از انرژي خورشيدي براي روشنايي در شب آنجا هم مطرح شد و قرار است كه در آينده به محض تامين هزينه مالي پيگيري شود.»
مسلم باركزهي، فعال بومي گردشگري اما ميگويد كه تعارض با خرس سياه و پلنگ مختص اين منطقه نيست و كل شهرستان نيكشهر، سرباز و قصرقند كه كوهستاني هستند؛ زيستگاه حيوانات وحشي هستند. او معتقد است كه جادهكشي در اين منطقه ارتباطي به تعارض حيوانات وحشي با انسان ندارد چون بالاخره يك ضرورت است ضمن اينكه تا زماني كه فرهنگسازي نشود، ممكن است مردم اين حيوانات وحشي را ببينند و به دليل احساس خطر جاني بزنند. باركزهي ميگويد:«نظر من اين است كه اگر كسي ميخواهد براي حفاظت حياتوحش در اين منطقه كاري كند، اول به نيازهاي مردم مثل جادهسازي توجه كند. الان بودجه طرحهاي آموزشي و بهداشتي مصوب شده اما به دليل نبود راه امكان انجام ندارند. اين روستاها در حال حاضر كمي شناخته شده هستند و به نظر من به شرط فرهنگسازي ميتوان كارهاي خوبي براي مردم منطقه انجام داد.»
گردشگري به شرط مديريت مقصد
مسلم باركزهي، فعال بومي گردشگري به «اعتماد» ميگويد:«تاكنون هيچ فعاليتي در راستاي ظرفيتسازي براي گردشگري در روستاي بارِكدن انجام نشده، دوستاني هم كه چند سال پيش آمده بودند و قولهايي دادند هنوز وعدههايشان را عملي نكردهاند. مردم روستاي بارِكدن الان بيش از هر چيزي به يك مسير دسترسي جادهاي نياز دارند حتي اگر اين مسير براي تردد موتور هم باشد خوب است. شما تصور كنيد كه اتفاقي براي يكي از روستاييها رخ دهد و مجبور شوند براي درمان آن فرد اقدام كنند، مردم روستا يك مسير دسترسي براي تردد ندارند. جاده موجود با هر سيل كه ميآيد خراب ميشود و تصور من اين است كه جاده اولويت مردم آن روستاست. البته از سازمان راهداري پيگيريهايي شده و خوشبختانه قولهايي دادهاند. با پيگيريهايي كه كرديم، وزير راه شخصا پيگير حل مشكل راه شدند و هماهنگيهاي لازم جهت تامين اعتبار را ايشان انجام دادند. با رفتن جاده نهايتا فقط يك يا دو روستا شروع به تغيير بافت ميكنند و روستاهاي ديگر همچنان بافت اصلي را كه دغدغه برخي از روستاييان است، حفظ خواهند كرد.»
مجيد رضواني در ادامه صحبتهايش به يك موضوع قابل تعمق ديگر هم اشاره ميكند:«بر اساس آنچه كه ما در منطقه ديديم هنوز ظرفيت و پتانسيل پذيرش گردشگر وجود ندارد. اگر قرار است كه گردشگر به آن منطقه برود حتما بايد ابتدا مديريت مقصد گردشگري صورت بگيرد. اگر مديريت مقصد صورت نگيرد و آموزشهاي لازم به مردم محلي داده نشود، اول خود روستاييهاي آن منطقه آسيب ميبينند و بعد از آن گردشگرها متضرر خواهند شد. مردم روستاي بارِكدن به شدت به روستاي خود وابسته هستند و با وجود سرمايه ناچيز تمايلي ندارند كه آن را ترك كنند و به شهر بروند. توصيه اكيد ما در نذر طبيعت اين است كه اين منطقه و اين روستا بدون مديريت صحيح از جانب فعالان حوزه گردشگري و ارايه آموزشهاي لازم نبايد به عنوان مقصد گردشگري معرفي شود. اين روستا قابليت ثبت جهاني دارد و بسيار بكر است اما اين جذابيت نبايد به نحوي تبليغ شود كه ناگهان سيل عظيمي از گردشگر بدون برنامه و بدون ضابطه به آن وارد شوند. متاسفانه در ميانكاله، ساحل درك و ساير مقاصد گردشگري ما تجربههاي خيلي تلخي را از هجوم بيضابطه گردشگرها شاهد بودهايم و تمام تلاش ما اين است كه اين اتفاق حداقل در بارِكدن رخ ندهد.»
عضو هياتمديره انجمن نذر طبيعت به «اعتماد» ميگويد:«ما در گذشته همين كار را در روستاي ليپار انجام داديم. ليپار روستاي كوچكي ديگر در استان سيستان و بلوچستان است كه تنها 5 يا 6 خانوار دارد و نزديك ساحل است. اين روستا محل تخمگذاري لاكپشتها هم هست. مردم روستاي ليپار در گذشته وقتي كه لاكپشتها در ساحل تخمريزي ميكردند، تخم آنها را از زير خاك بيرون آورده و براي تامين معيشت ميفروختند. اما با ورود محيط زيست و تعاملاتي كه با مردم صورت گرفت، قرار شد كه مشكل بيبرقي مردم اين روستا در مقابل حفاظت آنها از لاكپشتها حل شود. اين موضوع با انجمن نذر طبيعت مطرح شد و نذر طبيعت هم با همكاري اداره محيطزيست چابهار كمك كرد كه در ازاي حفاظت مردم از لاكپشتها سيستم برقكشي خورشيدي مهيا شود.»
طراح و مجري شبكه برق روستاي بارِكدن دليل استفاده از پانلهاي خورشيدي را اين طور عنوان ميكند:«به دو علت تصميم گرفتيم كه از سيستم انرژي خورشيدي در روستاي بارِكدن استفاده كنيم، اول اينكه انرژي خورشيدي جزو انرژيهاي پاك و سبز است. دوم اينكه فاصله روستا با جاده زياد است و براي رسيدن به روستا بايد يك مسير صعبالعبور طي شود بنابراين هزينه برقكشي به اين روستا قطعا خيلي زياد خواهد بود.