توافق محرمانه دمشق و آنكارا عليه كردها
مترجم: هديه عابدي
برخي ادعا مي‌كنند گسترش درگيري‌ها ميان ارتش سوريه و كردها ناشي از يك توافق مخفيانه ميان آنكارا و دمشق است، اما وضعيت پيچيده‌تر از چيزي است كه به نظر مي‌رسد. در شرايطي كه پيش‌بيني مي‌شود دولت جديد امريكا حمايت خود از كردهاي سوريه را بار ديگر افزايش دهد، روابط شكننده ميان دمشق و كردهاي شمال سوريه در هفته‌هاي اخير به شكل خطرناكي به سمت تنش و درگيري حركت كرده است. هر دو طرف در هفته‌هاي اخير تلاش كرده‌اند در چندين منطقه طرف مقابل را محاصره كند و اين امر منجر به تنش‌هاي مرگبار و شايعاتي مبني بر تباني ميان سوريه و تركيه شده است. منابع كرد در گفت‌وگو با المانيتور اعلام كردند در اوايل ژانويه، نيروهاي ارتش سوريه ورود خودروهاي تجاري به مناطق كردنشين حلب از جمله شيخ مقصود و اشرفيه و شهرهاي مجاور تل رفعت و حومه ممنوع كرده است. محدوديت‌ها جلوي تامين سوخت و غذاي اين مناطق را گرفته و بر اردوگاه‌هاي پناهندگان كرد كه از شهر عفرين به آنجا پناه آورده بودند، تاثير گذاشته است.
كردها نيز با محاصره نيروهاي ارتش در حسكه و قميشلي در شرق، اقدام دولت را تلافي كردند. مظلوم كوباني، رييس نيروهاي دموكراتيك سوريه كه به دست كردها اداره مي‌شود، ارتش سوريه را متهم به حصر مناطق كردنشين و دستگيري بستگان اعضاي نيروهاي دموكراتيك سوريه و نيروهاي پليس كرد (موسوم به آسايش) كرده است. دفتر فرماندار حلب اين اتهامات را رد كرده و هر‌گونه كمبود كالاهاي اساسي در مناطق كردنشين را تكذيب كرده است.
روز 27 ژانويه، در نتيجه مداخله نيروهاي امنيتي كرد براي از هم پاشيدن تظاهرات هواداران حكومت در حسكه، يك نفر كشته و چندين تن زخمي شدند. يكي از شبه نظاميان طرفدار حكومت در واكنش به مداخله نيروهاي كرد، به يك ايستگاه پليس حمله كرد. در اين بين، هر يك از طرفين ديگري را مسوول اين ناآرامي مي‌دانند. منابع كردي در گفت‌وگو با المانيتور گفتند روس‌ها تلاش خاصي براي ميانجي‌گري در بحران نكرده‌اند و حاضر نشدند امنيت هياتي را كه كردها مي‌خواستند به دمشق بفرستند، تضمين كنند. با اين وجود، تماس‌هايي در سطح محلي برقرار شد و نيروهاي آسايش روز 2 فوريه براي نشان دادن حسن‌نيت خود موانع را از وسط جاده برداشتند. با اين حال هر دو طرف آرايش نظامي خود را حفظ كرده و بحران هنوز به طور كامل حل و فصل نشده است.
در اين بين منابع مطلع در دمشق مي‌گويند در جريان تماس‌هاي روز 2 فوريه، كردها قول دادند ظرف 48 ساعت عقب‌نشيني كنند. به گفته منابع مستقل، نيروهاي كرد در آن روز به محاصره حسكه و قميشلي پايان دادند، و دولت نيز اجازه داد كاميون‌هاي حامل سوخت و غذا به دو منطقه حلب وارد شوند. يك هيات روسي - سوري نيز وضعيت را در حلب مورد ارزيابي قرار داد.
شايد تا اينجا دو طرف به مصالحه رسيده باشند، اما در شرايطي كه كردها جايگاهي در قانون اساسي ندارند و حتي صحبتي هم در اين خصوص نمي‌شود، هر لحظه ممكن است در مناطقي كه هم اعراب و هم كردها سكونت دارند درگيري بين دو طرف بالا بگيرد. در منطقه كردنشين قميشلي، ارتش سوريه تنها بر فرودگاه، منطقه‌اي كه ساختمان‌هاي دولتي در آن واقع شده‌اند، جاده بين آن منطقه و فرودگاه، و گذرگاه مرزي با تركيه تسلط دارد. به همين ترتيب، نيروهاي كرد نيز بر بخش عمده‌اي از حسكه مسلطند و نيروهاي حكومت تنها در منطقه‌اي حضور دارند كه ادارات امنيتي و ساختمان‌هاي دولتي واقع شده‌اند.
كردها ادعا مي‌كنند حصر حلب ناشي از توافقي مخفيانه ميان آنكارا و دمشق است كه ظاهرا پس از سفر رييس سازمان اطلاعات تركيه به پايتخت سوريه منعقد شده است. بدران چيا كرد، يكي از مقامات ارشد سوريه، مي‌گويد آنكارا و دمشق در مورد مسائل مختلفي از جمله برنامه مشترك عليه دولت خودمختار كردها در شمال سوريه گفت‌وگو كرده‌اند. يك مقام كرد ديگر به نام ايلهان احمد مي‌گويد همكاري امنيتي ميان دمشق و آنكارا كسي را غافلگير نمي‌كند.
با اين حال يكي از منابع كرد در گفت‌وگو با المانيتور توصيه كرده با اين ادعاها با احتياط برخورد شود. تماس‌هاي اطلاعاتي ميان تركيه و سوريه در چارچوب خطر مشترك كردها كه هر دو طرف را تهديد مي‌كند، قابل توجيه است، اما اين منبع مي‌گويد بعيد است آنكارا و دمشق تا اين حد پيش رفته باشند. اولين و تنها تماس ميان رييس اطلاعات تركيه و اداره اطلاعات سوريه كه مقامات آن را تاييد كردند در مسكو و در ژانويه 2020 برقرار شد. در آنجا بود كه اين مقام ترك با علي مملوك، رييس اداره امنيت ملي سوريه ديدار كرد. به گفته روزنامه سوري الوطن، مقامات ارشد اطلاعاتي و نظامي تركيه در تاريخ 29 دسامبر 2020 به دمشق سفر كردند. وزراي خارجه تركيه و روسيه در ديداري كه در همان روز برگزار كردند، در مورد شهر راهبردي عين عيسي كه هفته‌ها تحت حملات خمپاره‌اي تركيه قرار داشت، با يكديگر مذاكره كردند. كردها مي‌ترسيدند اين حملات مقدمه‌اي بر حمله براي تصرف شهر باشد. روسيه براي جلوگيري از اين موضوع، مي‌خواست كردها را راضي كند شهر را به دمشق تحويل بدهند.
گسترش درگيري‌ها ميان دمشق و كردها چندين سناريو را درخصوص تغيير معادلات در پي ورود جو بايدن به كاخ سفيد مطرح مي‌كند. در شرايطي كه تحريم‌هاي اخير امريكا سوريه را فلج كرده است، همكاري كردها با امريكا در منطقه‌اي كه داراي منابع غني نفت، گاز و كشاورزي است به شدت مورد توجه منفي قرار گرفته است. اكنون به خاطر كمبود كالا در ديگر نقاط سوريه نيز كردها را مقصر مي‌دانند. كردها معتقدند دمشق قصد داشت براي وادار كردن دولت خودمختار كردها به همكاري، آنها را در حلب مجازات كند، اما با توجه به كنترل كردها بر منابع نفتي و سيلوهاي غلات در شمال نتوانست اين بازي را زياد ادامه دهد.
كردها يك احتمال ديگر نيز مي‌دهند: اينكه روس‌ها دارند از تهديد تركيه استفاده مي‌كنند تا كردها را وادار كنند اراضي تحت كنترل خود را به دولت دمشق تحويل دهند، در حالي كه حكومت بشار اسد قبيله‌هاي عرب را عليه كردها مي‌شوراند تا دولت مختار كردها را تضعيف كرده و منطقه را براي امريكايي‌ها ناامن كند. به عبارت ديگر دمشق تلاش مي‌كند همزمان با تلاش‌هاي واشنگتن براي محافظت بيشتر از كردها با ورود بايدن به كاخ سفيد تا جايي كه ممكن است عليه امريكايي‌ها نيروي بازدارنده ايجاد كند. در طرف مقابل گفته مي‌شود كردها كه از حمايت امريكا اطمينان دارند، به تنش‌ها دامن مي‌زنند تا شايد بتوانند نيروهاي باقي‌مانده حكومت را از حسكه و قميشلي بيرون كنند. يك منبع كرد با اين نظريه موافق است، اما نسخه‌اي كه او روايت مي‌كند اندكي تفاوت دارد. او مي‌گويد: اين حكومت بشار اسد بود كه حصر را آغاز كرد، اما كردها تلاش كردند از تنش‌ها براي تصرف كامل حسكه و قميشلي استفاده كنند. همچنين كردها مي‌خواستند به نوعي ميزان حمايت بايدن را بسنجند.
آخرين سناريو به تركيه مربوط مي‌شود. براساس اين سناريو، پس از پيروزي بايدن، احتمال آغاز حمله نظامي جديد از سوي تركيه يا گسترش عمليات «بهار صلح» در كرانه شرقي رود فرات كاهش يافته است. تركيه فشار را بر عين عيسي افزايش داده بود تا پيش از ورود بايدن به كاخ سفيد شهر را تصرف كند. سقوط عين عيسي مي‌توانست به تركيه اجازه دهد كنترل خود بر بزرگراه مهم ام4 را گسترش دهد، راهي براي دسترسي به رقه پيدا كند، منبج را از شرق محاصره كند و ارتباط شهر مرزي كوباني را با ديگر مناطق كردنشين در شرق قطع كند. اين تصور وجود داشت كه تركيه به منطقه مرزي دريك نيز كه نيروهاي امريكايي از آن به عنوان مسيري براي انتقال ذخاير خود از عراق به سوريه استفاده مي‌كنند، چشم دارد. با اين حال واقعيت جديد آنكارا را مجبور كرده اين برنامه‌ها را كنار بگذارد و به جاي تلاش براي سركوب دولت خودمختار كردها، به همكاري با دمشق بينديشد.
از نقطه نظر حكومت سوريه، هر توافقي با آنكارا درخصوص كردها بايد مشروط به پاكسازي ادلب از گروه‌هاي افراط‌گرا و پايان حضور نظامي تركيه در اين استان باشد. مشوق ديگري كه براي همكاري با آنكارا وجود دارد، فرصت پايان دادن به حضور نظامي امريكا در سوريه است. اگرچه خيلي سخت مي‌توان منافع تركيه و سوريه را به هم نزديك كرد، اما ناظران احتمال درك متقابل اين دو كشور و همكاري آنها عليه مناطق كردنشين شرق فرات را رد نمي‌كنند. بي‌ثباتي در شمال شرق سوريه باعث مي‌شود انگيزه امريكايي‌ها براي ماندن در منطقه كاهش يابد، مساله‌اي كه هم به نفع سوريه و هم به نفع تركيه است.
به نظر مي‌رسد گسترش درگيري‌ها ميان دمشق و كردها برنده‌اي نداشته باشد. اگر واشنگتن دولت خودمختار كردها در شمال سوريه را از نظر سياسي به رسميت بشناسد و به آن ضمانت محافظتي قطعي بدهد، شايد اوضاع تغيير كند، اما در شرايط حاضر دوطرف هر تلاشي عليه ديگري انجام دهند، دودش به چشم هر دوي‌شان مي‌رود. به نظر مي‌رسد درگيري‌هاي اخير موضع كردها را ضعيف‌تر كرده است. قبيله‌هاي عرب به اندازه كافي به خاطر كنترل كردها بر ميدان‌هاي نفتي و ناآرامي‌هاي پياپي ناشي از عمليات «ضد تروريستي» نيروهاي دموكراتيك كرد عصباني بودند. حصر حسكه و قميشلي بهانه‌اي به دست كساني داده كه مي‌خواهند كردها را بي‌اعتبار كرده و مجرم جلوه دهند. كردها از طريق همكاري با امريكا به دنبال دستيابي به اهداف بزرگي بوده‌اند، اما در عين حال تلاش كرده‌اند به حلقه مخالفان و مردم كل سوريه نيز نزديك شوند. اتفاقاتي كه اخيرا رخ داد به اين تلاش‌ها آسيب وارد كرد.
منبع: المانيتور