رافائل گروسي در تهران، وزراي خارجه تروييكاي اروپايي در پاريس
جنگ با زمان براي نجات برجام
سارا معصومي
توافق هسته‌اي ايران با تركيب اوليه 1+5 در حالي پنجمين سال خود را پشت سر مي‌گذارد كه فاصله برجام تا احيا و مرگ دقيقا يك گام است. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده كه تنها يك ماه از حضور او در كاخ سفيد مي‌گذرد با بمب ساعتي روبه رو شده كه جمهوري اسلامي ايران پس از دو سال صبوري براي روز 5 اسفند ماه تنظيم كرده است. هرچه ايران و بازماندگان در توافق به اين ضربالاجل زماني نزديك‌تر مي‌شوند، تلاش‌ها براي متوقف كردن تهران و وادار كردن امريكاي بايدن براي بازگشت به برجام سرعت مي‌گيرد. در حالي كه ايران هيچ نشانه‌اي از كوتاه آمدن در پايان دادن به اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي از خود بروز نداده، زنگ خطر در وين، مقر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و پايتخت كشورهاي اروپايي به صدا درآمده است.
«كاظم غريب‌آبادي» سفير و نماينده دائم جمهوري اسلامي ايران نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين و همچنين آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در چند روز گذشته در حالي كه خبرهاي مربوط به گزارش‌هاي ايران به آژانس بين‌المللي را اعلام مي‌كرد از عهده فضاسازي خوب رسانه‌اي اين امر هم برآمد و به خوبي اراده سياسي ايران براي برداشتن گام‌هاي نهايي در تاريخ 5 اسفند را به تصوير كشيد. ليستي كه غريب‌آبادي با عنوان اقداماتي كه ايران 5 اسفند انجام خواهد داد، منتشر كرد بلافاصله در فضاي رسانه‌اي غربي منتشر و مورد توجه قرار گرفت. براساس اعلام غريب‌آبادي، اقدام‌هاي ايران شامل اين موارد مي‌شود:
مفاد پروتكل الحاقي؛
كد ۳.۱ اصلاحي ترتيبات فرعي موافقتنامه پادمان (براي اظهار زودهنگام تاسيسات هسته‌اي به آژانس)؛
استفاده از فناوري‌هاي مدرن و حضور درازمدت آژانس در ايران؛
اقدامات شفاف‌ساز در رابطه با كيك زرد؛
اقدامات شفاف‌ساز در رابطه با غني‌سازي؛
دسترسي‌ها پيرو مفاد برجام؛
نظارت و راستي‌آزمايي اجراي اقدامات داوطلبانه؛
اقدامات شفاف‌ساز در رابطه با ساخت قطعات سانتريفيوژ.
ساعاتي پس از آنكه غريب‌آبادي از اين ليست رسما رونمايي كرد، خبر رسيد كه رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز شنبه سوم اسفندماه راهي تهران خواهد شد. «بهروز كمالوندي» معاون امور بين‌الملل، حقوقي و مجلس و سخنگوي سازمان انرژي اتمي دلايل اين سفر را اين‌گونه تشريح كرد: ««رافائل گروسي» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به منظور انجام گفت‌وگوهاي فني با سازمان انرژي اتمي ايران عصر شنبه دوم اسفند ماه در راس هياتي وارد تهران مي‌شود و روز يكشنبه سوم اسفند با علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران و ديگر مسوولان سازمان انرژي اتمي ديدار مي‌كند. اين سفر در ارتباط با چگونگي اجراي مفاد نامه ۲۷ بهمن ماه ايران به آژانس در راستاي اجراي ماده ۶ قانون اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها و صيانت از منافع ملت ايران و به درخواست مديركل آژانس انجام مي‌شود. مهم‌ترين محورهاي اين گفت‌وگوها موضوعات فني و ترتيبات اجرايي توقف نظارت‌هاي فراتر از پادمان و پروتكل الحاقي و اقدامات داوطلبانه فراپادماني و نحوه ادامه همكاري‌هاي دو طرف است.»
ناگفته پيداست كه تصميم ايران براي معلق كردن اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي زنگ‌هاي خطر را در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه طبق برجام، مسووليت نظارت و گزارش بر اجراي تعهدات فني تهران را برعهده دارد به صدا درآورده است. هرچند كه ايران در چند ماه اخير به دليل درز برخي اخبار و اسناد محرمانه ادعايي دراختيار آژانس درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش رابطه نه چندان آرامي را با اين نهاد ناظر فني تجربه مي‌كند اما به نظر مي‌رسد كه گروسي قصد دارد با حضور در تهران از تمام ظرفيت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي نجات توافق يا خريد زمان براي نجات آن استفاده كند. خبر سفر گروسي به تهران تنها خبر برجامي روز گذشته نبود بلكه خبر شايد مهم‌تر را وزارت خارجه فرانسه منتشر كرد. به گزارش روزنامه انگليسي «ديلي ميل» به نقل از رويترز، وزارت خارجه فرانسه روز گذشته اعلام كرد: «ژان ايو لودريان» وزير خارجه فرانسه ۱۸ فوريه در جلسه‌اي با همتايان آلماني، انگليسي و امريكايي خود درباره وضعيت ايران گفت‌وگو خواهد كرد. پيش از اين، «باراك راويد» خبرنگار صهيونيست در صفحه توييتر خود به نقل از وزارت خارجه آلمان اعلام كرد وزراي خارجه تروييكاي اروپا روز پنجشنبه در پاريس براي صحبت درباره ايران ديدار خواهند كرد و سپس در جلسه‌اي مجازي با وزير خارجه امريكا به گفت‌وگوها در اين خصوص ادامه خواهند داد. پيش‌تر پايگاه تحليلي «پالتيكو» گزارش كرد ديپلمات‌هاي اتحاديه اروپا از «آنتوني بلينكن» وزير خارجه امريكا دعوت كرده‌اند تا روز دوشنبه هفته آينده (۲۲ فوريه، چهارم اسفند ماه) در ويديوكنفرانس با وزراي امور خارجه اين اتحاديه درخصوص موضوع ايران، روسيه، چين و تركيه شركت كند.
تلاش كشورهاي اروپايي براي يافتن راهي به منظور متوقف كردن قطاري كه تهران راه انداخته در حالي صورت مي‌گيرد كه ايران از نخستين روزهاي قطعي شدن پيروزي جو بايدن در انتخابات امريكا و پس از آن در 30 روز گذشته روزانه جديت خود در معلق كردن اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي را به تصوير كشيده و محمدجواد ظريف حتي راهكار استفاده جوزپ بورل از ظرفيت خود به عنوان هماهنگ‌كننده در كميسيون مشترك برجام را هم روي ميز قرار داده بود. در حالي كه تنها 5 روز تا ضربالاجل تهران باقي مانده برخي كارشناسان ادعا مي‌كنند كه دولت بايدن از اين ضربالاجل تعيين شده از سوي تهران عبور خواهد كرد، چراكه تن دادن به آن را بروز سيگنال ضعف در مقابل ايران آن هم در نخستين روزهاي حضور در كاخ سفيد مي‌داند. با اين‌همه در شرايطي كه تهران مي‌گويد پس از لغو تحريم‌ها توسط امريكا فورا اجراي تعهدات هسته‌اي خود را ازسر مي‌گيرد اما به نظر مي‌رسد كه 1+4 و ايالات متحده امريكا به خوبي مي‌دانند كه شرايط براي بازگشت ايران به تعهداتش از صبح ششم اسفند ماه مانند گذشته نخواهد بود. حتي به گواه بسياري از كارشناسان هسته‌اي گام‌هايي كه ايران پيش از اين در حوزه تحقيق و توسعه و آزمايش و نصب سانتريفيوژهاي جديد برداشته عملا بازگشت به گذشته را غيرممكن كرده است. در چنين شرايطي جو بايدن و تيم او بر سر دو راهي اتفاقا مشخصي قرار گرفته‌اند: بايدن يا بايد مسير دونالد ترامپ را در قبال ايران ادامه داده و شاهد توسعه روزانه برنامه هسته‌اي ايران باشد يا با لغو تحريم به دغدغه متحدان اروپايي‌اش كه برجام و تعهدات فني ايران را كمكي به نظام منع اشاعه مي‌دانستند، توجه كند.
در حالي كه اروپا تلاش مي‌كند برخلاف چهار سال گذشته با امريكاي بايدن در مسير يكساني در برجام قرار بگيرد، رايزني‌ها با تهران نيز از سوي بازيگران متفاوت شدت گرفته است. بازيگراني كه تلاش مي‌كنند با پيشنهاد ميانجي‌گري ميان ايران و امريكا يا تلاش براي كم كردن از اختلاف‌هاي منطقه‌اي ايران و عربستان سعودي فضا را از بن‌بست فعلي خارج كنند. تنها در 10 روز گذشته تهران ميزان نخست‌وزير عراق و وزير خارجه قطر بوده و تماس‌هاي تلفني 72 ساعت اخير حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران با رييس‌جمهور سوييس و آنگلا مركل، صدراعظم آلمان هم نشان از سرعت گرفتن همين تلاش‌ها دارد. در حالي كه تيم بايدن ادعا مي‌كند اين ايران است كه بايد گام‌هاي هسته‌اي برداشته شده خود را به عقب بازگرداند اما با نزديك شدن به ضرب الاجل زماني 5 اسفند، آنچه از زبان ناظران پرونده ايران در رسانه‌هاي بين‌المللي به گوش مي‌رسد اين است كه تيم بايدن ميراث‌دار اشتباهي است كه دونالد ترامپ در خروج از برجام كرد و اكنون نيز بايد براي جبران اين اشتباه از تبديل شدن اختلاف هسته‌اي با ايران به بحراني جديد جلوگيري كند.
با اين وجود به نظر مي‌رسد كه تيم بايدن همچنان قصد دارد از زمان براي سنجش بيشتر فضا استفاده كند. «جرالدين گريفيت» سخنگوي منطقه‌اي وزارت خارجه امريكا، عصر روز گذشته در گفت‌وگو با شبكه سعودي «العربيه» به موضوع هسته‌اي ايران پرداخت. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، واشنگتن مجددا اعلام كرد كه پيش از منصرف شدن ايران از آنچه اقدامات ناقض خوانده شده، به توافق باز نخواهد گشت. اين سخنگوي وزارت خارجه امريكا همچنين با ادعاي اينكه منطقه نگران پرونده هسته‌اي ايران است، گفت: «تمام گزينه‌ها براي تعامل با [موضوع] هسته‌اي ايران در دولت «بايدن» مطرح است.» گريفيت در ادامه با ادعاي اينكه واشنگتن به طور كلي گزينه ديپلماسي را ترجيح مي‌دهد، اعلام كرد: «ما به دنبال يك توافق هسته‌اي جديد هستيم كه فعاليت‌هاي ايران در منطقه دربر بگيرد.» او همچنين ادعا كرد كه افزون بر جلوگيري ايران براي دراختيار گرفتن آنچه سلاح هسته‌اي خوانده شده، امنيت منطقه نيز براي امريكا اولويت دارد. سخنگوي وزارت خارجه امريكا در پايان اعلام كرد: «با هم‌پيمانان خود براي پيشبرد روند ديپلماتيك درباره پرونده هسته‌اي ايران همكاري مي‌كنيم.»
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه عمده پيش‌بيني‌ها حاكي از آن است كه جو بايدن تا روز دوشنبه هفته آينده تحريم‌هاي وضع شده توسط ترامپ عليه ايران را لغو نخواهد كرد و ايران نيز اجراي داوطلبانه پروتكل را متوقف مي‌كند، هنوز اميدواري به نجات برجام ادامه دارد. رايزني‌هاي سه كشور اروپايي در پاريس و پس از آن مشورت با آنتوني بلينكن مي‌تواند بر چند و چون رايزني‌هاي گروسي در ايران در روز شنبه تاثيرگذار باشد. آنچه مشخص است اين كه توپ در زمين ايالات متحده و كشورهايي است كه با فرصت‌سوزي در چند هفته گذشته ريسمان نازك برجام را در آستانه قطع كامل قرار دادند.