تركيه به چالشي براي دولت جديد امريكا تبديل شده است
بي‌اعتنايي بايدن به تركيه
مترجم: هديه عابدي
روابط امريكا و تركيه در دوران رياست‌جمهوري دونالد ترامپ به اندازه كافي خراب شده بود، اما اكنون فشاري كه جو بايدن بر آنكارا وارد مي‌كند سوالاتي را در خصوص رابطه ميان واشنگتن و متحد قديمي آن در ناتو مطرح كرده است. بايدن در نخستين ماه رياست‌جمهوري‌اش تماس‌هايي را با رهبران جهان برقرار كرد، اما رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه در فهرست تماس‌هاي او نبود. امريكا و تركيه در سال‌هاي اخير بر سر موضوعات مختلف، از رقابت بر سر سوريه گرفته تا مساله خريد سامانه دفاع موشكي روسي از سوي تركيه، دچار تنش‌ها و اختلافات عميقي بوده‌اند. با اين حال اينكه بايدن با اردوغان تماس نگرفت در آنكارا سر و صداي زيادي به پا كرد. با اين حال مقامات دولت بايدن، قانونگذاران و كارشناسان در گفت‌وگو با فارن پاليسي اعلام كرده‌اند خودداري رييس‌جمهور امريكا از تماس با اردوغان نمايانگر لحن خشن‌تر امريكا در قبال تركيه است: واشنگتن قصد دارد سياست بي‌اعتنايي به تركيه را ادامه دهد، مگر اينكه آنكارا خيلي زود رفتارش را اصلاح كند.
ابيگل اسپانبرگر، نماينده دموكرات ويرجينيا كه عضو كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان امريكاست، مي‌گويد رابطه بين امريكا و تركيه با مشكلات زيادي روبروست و ما در موقعيتي نيستيم كه بتوانيم مثل گذشته به تركيه اتكا كنيم.
با اين حال بسياري معتقدند راه‌حل‌هاي اندكي وجود دارد كه به دو كشور كمك كند جلوي سقوط هر چه بيشتر اين رابطه را بگيرند. بايدن گزينه‌هاي زيادي فراتر از استمرار فشار حقوق بشري بر اردوغان پيش روي خود نمي‌بيند. آيكان اردمير، نماينده سابق مجلس تركيه كه اكنون عضو بنياد دفاع از دموكراسي است، مي‌گويد روابط امريكا و تركيه به پايين‌ترين حد خود در تاريخ رسيده است.
بايدن با اردوغان غريبه نيست. وقتي معاون اول اوباما بود، رابطه نه چندان خوب واشنگتن با آنكارا را پس از كودتاي نافرجام عليه اردوغان در سال 2016 مديريت كرد. مدت‌هاست رييس‌جمهور تركيه اين كودتا را به نوعي تقصير امريكا مي‌داند. اما اينكه بايدن اكنون به عنوان فرمانده كل قواي امريكا چه طور مي‌خواهد به سلامت از ميدان مين روابط با تركيه عبور كند، آزموني بزرگ براي او در حوزه سياست خارجي است و نشان مي‌دهد آيا او مي‌تواند هم روابط خود با متحد قديمي امريكا در ناتو را حفظ كند و هم با تمايلات ديكتاتوري اردوغان كه روز به روز هم بيشتر مي‌شود، مقابله كند.
رويكرد تهاجمي تركيه در حوزه سياست خارجي بحران بالقوه‌اي را براي دولت بايدن ايجاد مي‌كند. اردوغان پس از خريد سامانه دفاع موشكي اس-400 به مبلغ 5/2 ميليارد دلار از روسيه، اكنون تحت نفوذ و كنترل ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور اين كشور قرار دارد و در كل منطقه مديترانه، خاورميانه و شمال آفريقا با سياست خارجي امريكا مخالف است. تركيه همچنان به دليل خريد تجهيزات دفاعي از روسيه تحت تحريم امريكا قرار دارد، هر چند كه مقامات اسبق و كارشناسان امريكايي مي‌گويند اين تحريم‌ها با هدف ضربه زدن به اقتصاد تركيه طراحي نشده‌اند.
آرون استين، مدير پژوهش «موسسه تحقيقات سياست خارجي» در فيلادلفيا مي‌گويد اكنون توپ در زمين آنكارا است. سفارت تركيه در واشنگتن در پاسخ به فارن پاليسي گفت آنكارا بيشترين اهميت را به روابط خود با امريكا مي‌دهد و تلاش مي‌كند روابط خود با دولت بايدن را تقويت كند. تركيه نزديك به هفت دهه متحد امريكا در ناتو بوده است. خريد اس-400 از روسيه به هيچ‌وجه نشان‌دهنده تغيير مسير راهبردي در تركيه نيست. تركيه همچنان يكي از اعضاي مسوول و قابل اطمينان ناتو باقي مي‌ماند. بيش از دو سال است كه تركيه پيشنهاد داده كارگروهي با حضور ناتو تشكيل شود تا نگراني‌ها در خصوص اس- 400 را برطرف كند.
اردوغان در سال‌هاي اخير دردسرهاي زيادي را براي واشنگتن درست كرده، اما اينكه اجازه دهد روابط دو كشور از اين هم بدتر شود، فاجعه‌آميز خواهد بود. تاكنون به نظر مي‌رسد كه دولت بايدن به دنبال رويكردي متوازن مي‌گردد، اما نمي‌خواهد اجازه دهد رفتارهاي دردسرساز تركيه بي‌پاسخ بماند. تركيه با امريكا از در آشتي وارد شده و وزير دفاع اين كشور، حلوصي آكار، مدلي را پيشنهاد كرده كه به تركيه اجازه مي‌دهد سامانه اس - 400 را انبار كند. اين نخستين حسن‌نيتي است كه آنكارا از خود نشان مي‌دهد.
البته اين مساله تا حد زيادي نشان‌دهنده آسيب‌پذيري سياسي و روزافزون اردوغان است كه تحريم‌هاي امريكا آن را تشديد مي‌كند. اقتصاد تركيه كه به لطف وام‌هاي سخاوتمندانه دولتي توانست ركود ناشي از پاندمي را پشت سر بگذارد، از تورم شديد، افت روزافزون ارزش پول و عدم رشد شغلي رنج مي‌برد. حزب عدالت و توسعه اردوغان كه در سال 2023 بايد دوباره در انتخابات راي مردم را به خود جلب كند، دو سال قبل در انتخابات محلي استانبول شكست خورد. اين بدان معناست كه اگر اردوغان اجازه برگزاري انتخابات آزاد و عادلانه را بدهد، در بخش‌هايي از كشور با ضعف سياسي روبروست.
سونر كاگاپتاي، مدير برنامه تحقيقات تركيه در موسسه سياست خاور نزديك واشنگتن، مي‌گويد اگر همين حالا انتخابات برگزار شود، اردوغان نمي‌تواند از آن پيروز بيرون بيايد. اگر تصميم بگيرد ميز بازي را به هم بزند و هر طور شده خود را پيروز انتخابات معرفي كند، بايدن به هيچ وجه كوتاه نمي‌آيد، به ويژه پس از اتفاقاتي كه در امريكا افتاد و ادعاهاي بي‌اساس تقلب در انتخابات 2020 كه از سوي دونالد ترامپ مطرح شد.
كاري كه دولت بايدن مي‌تواند با هوشمندي انجام دهد اين است كه ضمن حفظ فشار بر تركيه، از اتحاد نظامي چند دهه‌اي خود با اين كشور نيز محافظت كند. برخي مقامات سابق امريكا چندان از راهبرد دولت بايدن راضي نيستند و معتقدند تركيه ستون مهم و محكمي در بخش جنوبي ناتو است و روابطش با روسيه دوامي نخواهد داشت.
روابط دفاعي ميان امريكا و تركيه بسيار عميق است: وزارت دفاع امريكا در پايگاه هوايي اينجرليك تركيه، در فاصله 40 مايلي درياي مديترانه، سلاح‌هاي اتمي نگهداري مي‌كند. همچنين يك سيستم راداري هشدار سريع ناتو در تركيه نصب شده تا از اين كشور در برابر حملات موشكي بالستيك محافظت كند. اين كشور همچنان يكي از بازيگران مهم در منطقه درياي سياه است، جايي كه از سال 2014 و به دنبال الحاق غيرقانوني شبه‌جزيره كريمه به روسيه، تنش ميان غرب و مسكو به‌شدت افزايش يافته است.
يك مقام سابق امريكايي در گفت‌وگو با فارن پاليسي تركيه را يك «دشمن طبيعي» روسيه و سدي بالقوه در برابر گسترش نفوذ ايران در خاورميانه مي‌خواند. دولت بايدن اصرار دارد ضمن مجازات تركيه به خاطر پشت كردن به ارزش‌هاي دموكراتيك، روابط نزديك خود با متحدش در ناتو را حفظ كند. يكي از سخنگوهاي وزارت خارجه امريكا مي‌گويد: واشنگتن و آنكارا در مقابله با تروريسم، پايان دادن به جنگ سوريه و مقابله با نفوذ مخرب در منطقه منافع مشتركي دارند. امريكا مي‌تواند ضمن محافظت از ارزش‌هاي خود از جمله حقوق بشر و حاكميت قانون، از منافع خود محافظت كند و تركيه را نيز راضي كند در مورد مسائل مهم، با اتحاد ميان اروپا و امريكا هماهنگ باشد.
رويكرد سختگيرانه واشنگتن در قبال آنكارا، به ويژه اعمال تحريم عليه اين كشور به خاطر خريد سامانه اس-400 باعث شده كار دولت جديد امريكا سخت‌تر شود. هيچ يك از كساني كه در دولت بايدن مشغول به كار شده‌اند، طرفدار تركيه نيستند و افكار موافق با اين كشور ندارند. اما اين بي‌اعتمادي دوطرفه است. اردوغان نيز مرتبا غرب را به خاطر تجهيز گروه‌هاي كرد در سوريه، به باد انتقاد گرفته است. افكار عمومي تركيه ديگر امريكا و ناتو را متحد كشور خود نمي‌دانند و بخشي از اين نگاه نيز ناشي از اين ادعاي بي‌اساس اردوغان است كه امريكا در كودتا عليه او نقش داشته است.
برخي كارشناسان تركيه به ديگر اقدامات اشتباه امريكا كه منجر به افزايش تنش با تركيه شده است، اشاره مي‌كنند: اختلاف بر سر خروج سامانه‌هاي دفاع موشكي پاتريوت ناتو در اوج تنش تركيه و روسيه در سال 2015؛ سياست‌هاي امريكا در مورد جنگ داخلي سوريه و ادامه حمايت امريكا از گروه‌هاي كرد كه تركيه آن را سازمان تروريستي مي‌داند. اردوغان ماه گذشته در سخنراني گفت: اين چه جور اتحادي است كه ما با ناتو داريم؟ مساله آنها حمايت از پناهندگان نيست. مساله آنها چيز ديگري است. آنها همچنان با تروريست‌ها مراوده دارند. ما اما جنگ خود عليه تروريسم و تروريست‌ها را در همه جا ادامه مي‌دهيم و دست‌بردار نيستيم. ما تا وقتي دوستان‌مان مثل دوست با ما رفتار كنند، قلب‌مان را برايشان مي‌گشاييم. در غير اين صورت، به همان كارهايي مي‌پردازيم كه تا كنون انجام مي‌داديم.
با وجود اين جنگ‌هاي لفظي، بسياري از كارشناسان مي‌گويند رابطه بين دو طرف از هم نمي‌پاشد. هنوز هم مثل 70 سال پيش كه تركيه به ناتو پيوست، اين كشور براي غرب اهميت ژئوپليتيكي دارد. تركيه از نظر جغرافيايي و براي آرايش نظاميان امريكا در خاورميانه بيش از حد مهم است. حتي مقامات امريكايي و اروپايي كه از رفتارهاي تركيه در ناتو گله مي‌كنند، هيچگاه تا جايي پيش نمي‌روند كه خواستار اخراج تركيه از سازمان پيمان آتلانتيك شمالي شوند.
براي آنكارا، مساله امنيت و اقتصاد است. اقتصاد تركيه به پيوندهايي با بازارها و سرمايه‌گذاري غرب نياز دارد و با وجود اوج‌گيري تنش‌ها، اردوغان حاضر نيست روابط عميق خود با غرب را به خاطر رقباي خودكامه امريكا در مسكو و پكن از دست بدهد.
برخي كارشناسان مي‌گويند عمل‌گرايي اردوغان در نهايت بر مواضع ضد غربي او فائق مي‌آيد و او اصلا گزينه ديگري به جز همكاري با امريكا ندارد. تركيه از نظر منابع انرژي مستقل نيست، اقتصاد آن در دوران شكوفايي قرار ندارد، از نظر نظامي رفته رفته مستقل مي‌شود اما مجموعه صنعت نظامي داخلي اين كشور به شدت به مجوزهاي امريكا وابسته است. تركيه به داشتن روابط خوب با اتحاديه اروپا و امريكا نياز دارد.
منبع: فارن پاليسي