«درآمدي بر تاريخ كرونا و بيماري‌هاي همه‌گير»
مورخان و كوويد 19
كاوه رهنما| «درآمدي بر تاريخ كرونا و بيماري‌هاي همه‌گير» عنوان كتابي است كه داريوش رحمانيان و زهرا حاتمي، دو عضو هيات علمي گروه تاريخ دانشگاه تهران گردآوري كرده‌اند. اين كتاب مجموعه گفتارهايي درباره اين موضوع به قلم و زبان استادان و پژوهشگران رشته‌هاي مختلف علوم انساني در ايران است. كتاب مي‌كوشد اين پرسش را به پرسمان تبديل كند كه اكنون - نه در آينده- اهالي تاريخ و علوم انساني درباره بحران كرونا چه مي‌توانند و چه بايد بكنند؟ كتاب با مقدمه‌اي به قلم داريوش رحمانيان، در توضيح تعبير مناقشه برانگيز «تاريخ كرونا» در عنوان كتاب آغاز مي‌شود. از ديد رحمانيان، «كرونا تاريخ دارد و تاريخ آن را از ابعاد گوناگون مي‌توان ديد و كاويد و بررسي كرد.» او معتقد است كه اگر نگارش مورخانه تاريخ كرونا را به تعويق بيندازيم، مثل بسياري از موارد ديگر، دچار انفعال و تعليق خواهيم شد. بنابراين او هدف اين كتاب را كوششي براي پاسخ به اين پرسش مي‌داند كه در بحران‌هايي از اين قبيل از اهالي تاريخ چه بر مي‌آيد. به نظر او اهالي تاريخ فقط متخصصان دانشگاهي درون رشته (رشته نما) نيستند، بلكه بايد با رويكردهاي ميان رشته‌اي و فرارشته‌اي به اين بحران بينديشند. بعد از مقدمه كتاب با بخشي تحت عنوان جستار و گفتار آغاز مي‌شود و در آن اين گفتارها را مي‌خوانيم: مصيبت كرونا و بلاي حكومت‌ها در عصر جهاني شدن نوشته تورج اتابكي، تاريخ‌نگاران و خشكسالي در دوره پيروز ساساني نوشته شهرام جليليان، بيماري همه‌گير و امر سياسي: وباي عالمگير نوشته آرش حيدري، آينده پژوهشي بيماري‌هاي همه‌گير بيولوژيك و انقلاب بزرگ «تكنولوژيك»، مواجهه علم طبيعي و علوم انساني در تاريخ اكنون، نوشته نيره دلير، كرونا و پساكرونا: براساس نظام عاطفي گفتمان نوشته حميدرضا شعيري، تاملي تاريخي بر بيماري كرونا با تاكيد بر مكتب تاريخ‌نگري يا هيستوريسم نوشته اسماعيل شمس، نگاهي به سهم زنان در مواجهه با بيماري‌هاي فراگير نوشته توران طولابي، كرونا و عبور از تروما از منظر روان- تاريخ پژوهانه نوشته سيدحسين مجتهدي، ضرورت اجراي طرح ملي گردآوري، مستندسازي، تحليل و فراتحليل داده‌هاي مرتبط با ويروس كرونا نوشته عليرضا ملايي تواني، شيوع آنفلوآنزاي اسپانيايي و اتلاف نفوس در مناطق جنوب ايران طي جنگ جهاني اول نوشته الهام ملك‌زاده، در باب فتنه كرونا نوشته ابراهيم موسي‌پور بشلي. بخش دوم كتاب گفت‌وگو و شامل گفت‌وگوهايي با اين اساتيد است: هاشم آقاجري، منصوره اتحاديه، حسين پاينده، نعمت‌الله فاضلي، محسن كاظمي، مرتضي نورايي. در بخش سوم متوني در اين زمينه ترجمه شده است. وبا در ايران نوشته زاويه دوپلانول با ترجمه صفورا برومند، پاندمي آنفلوآنزا با ترجمه عليرضا عسگري، نگرش‌هاي رسمي و عاميه مسلمانان به بيماري‌هاي فراگير در قرون نخستين اسلامي نوشته لارنس‌اي. كنراد با ترجمه بهزاد كريمي. بخش چهارم كتاب به خاطره‌نگاري اختصاص دارد. در اين بخش الهام ملك‌زاده استاد تاريخ، موضوع كرونا در قاب نگاه زنان را در بيست و يك قاب به تصوير كشيده است. كتاب‌گزاري عنوان بخش بعدي كتاب است كه در آن عليرضا عسگري و جواد مرشدلو به معرفي كتاب‌هايي در زمينه كرونا پرداخته‌اند. يكي از بخش‌هاي جالب توجه اين كتاب، تلگرام نوشته‌ها نام دارد.
در اين بخش، مطالب خواندني كوتاه بسياري از شمار زيادي از استادان و دانشجويان و محققان تاريخ و ساير رشته‌هاي علوم انساني درباره كرونا ارايه شده كه در ايام اخير راجع به اين بيماري فراگير در شبكه اجتماعي تلگرام منتشر شده‌اند. براي نمونه محمد غفوري دانشجوي دكتراي تاريخ دانشگاه تهران در يكي از اين يادداشت‌ها مي‌نويسد: «كرونا نشان داده است كه فرصت اندكي را براي تامل به قربانيان خود مي‌دهد. بايد به مردم عادي و حتي طيف وسيعي از نخبگان، حق داد كه در بحبوحه گسترش شتابان و بي‌محاباي اين ويروس مرموز و بي‌رحم بيشتر درصدد پيگيري مداوم اخبار پزشكي، يافته‌هاي علمي جديد و دستورالعمل‌هاي بهداشتي به‌روز شده و موثرتر باشند تا گوش سپاري به سخنان كساني كه در پي بازگويي تجاربي در گذشته انسان هستند كه در بهترين حالت تداعي كننده توسعه نيافتگي علوم و يادآوري خاطرات تلخ انسان گرفتار در تنگناهاي بهداشتي عصر پيشامدرن هستند.» عباس احمدوند استاد تاريخ و تمدن ملل اسلامي در دانشگاه شهيد بهشتي نيز در يادداشتي با عنوان آفتي نبود بتر از ناشناخت/ تو بر يار و نداني عشق باخت نوشته است: «برخي از تاريخ‌نگاران بلاد ديگر، اين فرصت تاريخي و بهشتي تاريخ فرهنگي را مغتنم شمرده‌اند و با همه توش و توان مشغول كارند؛ نمي‌دانم چرا ما از اينكه چند نفر دلسوزانه مي‌گويند خوب است ما هم كاري كنيم (بدون اينكه بخواهم در درستي يا نادرستي سخنان و استدلال اينان داوري كنم)، بر مي‌آشوبيم؟ فكر و نظر عرصه طبيعي چالش‌ها و تضارب آرا است، چرا نگران مي‌شويم؟ كوتاه سخن آنكه كتاب تاريخ كرونا فراخوان يا دعوتي است از همه اهالي علوم انساني به خصوص پژوهشگران تاريخ براي انديشيدن به اين مساله كه اكنون -و نه در آينده- اهالي تاريخ و علوم انساني درباره بحران كرونا چه مي‌توانند و چه بايد بكنند؟ كتاب مي‌كوشد ضمن ايجاد حركتي نو در معرفت تاريخ و گشودن راهي جديد براي رشد تاري اكنون، به تاريخ ميان‌رشته‌اي بيش از پيش توجه كرده و سهم و نقش نيازهاي عيني و ملموس مردم در پژوهش‌هاي تاريخي را بيشتر از گذشته كند. كتاب درآمدي بر تاريخ كرونا و بيماري‌هاي همه‌گير، گردآوري داريوش رحمانيان و زهرا حاتمي توسط نشر خاموش در 632 صفحه و 1050 نسخه به قيمت 150 هزار تومان منتشر شده است. محسن آزموده، آزاده حسنين، رضا شاه‌ملكي و حسين منوچهري از همكاران تهيه اين كتاب هستند، علي خفاجي جلد آن را طراحي و مجيد شمس‌الدين آن را صفحه‌آرايي كرده است.