«كرونا؛ بلايي طبيعي يا تاريخي »
همه‌چيز به شرايط قبل
باز نمي‌گردد
نيكي مجرب| از ميان چهره‌هاي پيشكسوت و سرشناس فكري و فلسفي ايران تنها چهره‌اي كه به طور جدي و مفصل درباره كرونا نوشت، رضا داوري اردكاني است. البته در طول يك سال و اندي گذشته شمار كثيري از استادان و محققان و پژوهشگران ايراني در رشته‌هاي گوناگون علوم انساني راجع به كرونا نوشتند يا سخن گفتند، اما از نسل پيشين فقط دكتر داوري مفصل در اين زمينه نوشته است. اين استاد قديم و پيشين فلسفه دانشگاه تهران چنان كه از تخصصش برمي‌آيد، در اين مدت، از منظري فلسفي به تامل پيرامون ويروس كرونا و بيماري ناشي از آن پرداخته كه حاصل مقالاتي است كه به تازگي در كتابي با عنوان «كرونا، بلايي طبيعي يا تاريخي» از سوي انتشارات كتاب برتر منتشر شده است.
دكتر داوري در مقدمه اين كتاب مي‌نويسد: «براساس انديشه تاريخي خود نوشتم و گفتم كه كوويد19 بيماري اين عصر است و با همه‌گيري‌هاي سابق تفاوت دارد.» از ديد او مهم‌ترين تفاوت جهانگيري سريع اين بيماري است. «اين همه‌گيري نسبتي خاص با وضع تاريخي جهان دارد. پيش از اين همه‌گيري‌ها كمتر با سياست و فرهنگ و تاريخ تلاقي داشته‌اند. كوويد19 مي‌تواند نه فقط حكومت‌ها را دچار مشكلات بزرگ كند، بلكه به نظر مي‌رسد كه نظام جهان را به معارضه طلبيده است. امريكا و بعضي كشورهاي اروپايي كه در ابتدا آن را سهل انگاشتند اكنون متوجه شده‌اند كه اگر از عهده رفعش بر نيايند نظام كشورشان به خطر مي‌افتد.»
كتاب بعد از مقدمه، با يادداشتي كوتاه با عنوان «كرونا، ويروس تكنولوژي است» آغاز مي‌شود. اين يادداشت 14 اسفند 98، يعني دو هفته بعد از اعلام رسمي شيوع اين بيماري در ايران نوشته شده است. داوري در اين يادداشت مي‌نويسد: «گمان نشود كه كرونا ويروس، صرفا ضدسرمايه‌داري است، كرونا با سوسياليسم هم سر و كار ندارد، بلكه اين ويروس، ويروس تكنولوژي است و چنان‌كه بيل گيتز يكي از نمايندگان تكنولوژي عصر گفته است، تكنولوژي هم از عهده‌اش بر نمي‌آيد. ظاهرا تكنولوژي با بلاياي طبيعي آسان‌تر مقابله مي‌كند تا با شروري كه از خود آن زاده مي‌شود.»
عنوان يادداشت بعدي كه سه روز بعد از اولي منتشر شده، چنين است: درباره ترس از ويروس كرونا و درسي كه از آن مي‌توان آموخت. اين درس از نظر داوري آن است كه «به جاي دشمني با يكديگر همدردي و همراهي كنيم.» او يادداشت را با اين تعبير ناصر خسرو به پايان مي‌رساند كه خلق سراسر همه نهال خدايند، هيچ نه بشكن از اين نهال و نه بر كن و اين همه، مشروط به گذشتن از ترس خانه كرده در سراسر خودآگاهي ما و رسيدن به ترس آگاهي است.
يادداشت بعدي با عنوان كرونا، آزموني براي ما و جهان، در ايام نوروز و احتمالا در قرنطينه نوشته شده است. داوري در اين يادداشت به نوشته‌هاي روز متفكران غربي معاصر درباره كرونا اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: «از آگامبن فيلسوف ايتاليايي نقل كرده‌اند كه شيوع ويروس كرونا يك وضع استثنايي براي حكومت‌ها به وجود آورده است، اما اين وضع به سياستمداران نه فقط مجال و فرصت اعمال قدرت نمي‌دهد، بلكه شايد بتواند سياست را از ميدان بيرون كند. در فضايي كه ويروس كرونا پديد آورده است، سياست و ايدئولوژي خاموشي كرده‌اند. آن وضع استثنايي كه كارل اشميت و آگامبن مي‌گويند، وضعي است كه كشور و مردم نمي‌دانند چه بايد بكنند و حكومت تصميم مي‌گيرد. اما در وضع كنوني حكومت بايد پناه مردم باشد و براي مردم تصميم بگيرد... اگر مثل حكومت چين بتواند از عهده برآيد، كشور چندان آسيب نمي‌بيند، اما اگر از عهده برنيايد قهرا دشواري‌هايي پديد خواهد آمد.»
«طبيعت، تكنولوژي و انسان» يادداشتي است كه در يكي از مطبوعات كشور منتشر شده و «كرونا: آثار و آفاتش» صورت بازنويسي شده و ويراسته سخنراني داوري در كتابخانه ملي است. در اين سخنراني داوري از نقش كرونا در سلب آزادي‌هاي بشر و بر هم زدن نظم و بحران‌سازي آن سخن به ميان مي‌آورد. او تاكيد مي‌كند كه با كرونا نبايد سياسي برخورد كرد و در پايان مي‌گويد: «از جهش‌هاي ويروس نمي‌توان در امان ماند. مهم‌ترين تحقيق و تامل در مورد كرونا اين است كه آغاز و انجام آن را بشناسيم؛ آغاز را كه ندانيم و نشناسيم انجام هم در تاريكي مي‌ماند و اگر سرگرداني و مصيبت نباشد بعيد است كه به خير و صلاح برسد، بايد بدانيم ويروس كرونا از كجا آمده است، از طبيعت يا آزمايشگاه.»
ديگر گفتار كتاب حاضر «كرونا، بلايي طبيعي يا تاريخي» نام دارد كه عنوان كتاب نيز از آن گرفته شده است. داوري در اين گفتار به ديدگاه‌هاي هابرماس و چامسكي درباره پيامدهاي كرونا اشاره مي‌كند و مي‌نويسد اين متفكران «اميدوارند كرونا بي‌پناهي مردم كشورهاي توسعه‌يافته اروپا و امريكا و صوري بودن دموكراسي‌ها و ناتوانايي دولت‌ها در مقابل آفات و بلايا را آشكارتر سازد.» او در بخشي از اين مطلب با اشاره به فضاي افسرده و دلگير ناشي از كرونا و پيامدهايش مي‌نويسد: «آيا در چنين جهاني نبايد از كرونا بترسيم و براي حفظ جان‌مان و بقا هر كاري مي‌توانيم بكنيم؟ پس لااقل اكنون بايد در فكر تحقق دو شعار باشيم: 1. در خانه بمانيم 2. كرونا را شكست مي‌دهيم. من هم اميدوارم با كوشش دانشمندان، پزشكان و پرستاران و همت مردم، كرونا شكست بخورد ولي غافل نبايد بود كه پس از كرونا، همه چيز به شرايط قبل بازنمي‌گردد...»