سند همكاري ايران و چين
چالشي براي دولت هند
مترجم: هديه عابدي| ايران و چين در شرايطي سند همكاري 400 ميليارد دلاري امضا كرده‌اند كه به لغو تحريم‌هاي امريكا عليه جمهوري اسلامي اميدي نيست. اين براي هند اصلا خبر خوبي محسوب نمي‌شود. هند به چند دليل بايد نگران سند همكاري‌هاي 25 ساله ميان ايران و چين باشد و در سياست‌هاي خود در قبال كشورهاي منطقه بازنگري كند. سند 400 ميليارد دلاري كه ايران و چين هفته گذشته امضا كردند زمينه را براي تقويت روابط دوستانه فعلي ميان تهران و پكن فراهم مي‌كند. امضاي اين سند در حالي است كه دولت جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا، برخلاف انتظار هنوز سياست‌هاي دونالد ترامپ در قبال ايران را لغو نكرده و رويكرد آشتي‌جويانه‌اي را در دستور كار خود قرار نداده است. با اين شرايط انتظار نمي‌رود تحريم‌هاي امريكا به اين زودي برداشته شود.
هند به ايران نياز دارد و امريكا نمي‌تواند مانع شود
هند بارها نگراني خود درخصوص تحريم‌هاي امريكا عليه ايران را ابراز كرده است. بندرعباس كه در تنگه هرمز موقعيت بسيار استراتژيكي دارد، به روي كسب و كارهاي هندي بسته شده است و اين مساله با توجه به حجم گسترده تجارت هند از طريق تنگه هرمز، هزينه‌هاي تجارت را بسيار بالا برده است. ايران سومين تامين‌كننده انرژي هند محسوب مي‌شود و تحريم‌ها جلوي تامين انرژي هند را گرفته‌اند. همين مساله باعث افزايش قيمت نفت و از بين رفتن توازن تجاري شده است. پس از خروج امريكا از برجام در سال 2018، تحريم‌هاي بيشتري عليه ايران وضع شد و هرگونه واردات از اين كشور ممنوع اعلام شد. البته به 8 كشور از جمله هند 6 ماه معافيت تحريمي اعطا شد، اما اين مجوز نيز در ماه مه 2019 منقضي شد. اگرچه پيش از آغاز تحريم‌ها سهم ايران از واردات نفت هند حدود 10درصد از نياز 80درصدي دهلي‌نو بود، اما عوامل ديگري وجود دارد كه برخلاف منافع راهبردي و امنيتي هند عمل مي‌كند. اعتبار تجاري 60 روزه، تخفيف‌هاي قابل توجه در هزينه باربري و بيمه و امكان پرداخت پول نفت با روپيه تنها برخي از مزايايي است كه ايران به هند ارايه كرده است. هند فعاليت خود در بندر چابهار ايران را احتمالا خيلي زود آغاز مي‌كند و اين مساله به دهلي‌نو اجازه مي‌دهد بدون وابستگي به دشمن پاكستاني، به افغانستان وارد شود. سياستگذاران امريكايي اگر در مورد خروج از افغانستان بدون از دست دادن مزيت نظامي راهبردي خود در مناطق جنگي جدي هستند، بايد اين عامل را مدنظر قرار دهند. امريكا مي‌تواند با استفاده از مساعي جميله هند در ايجاد امكانات براي نيروهاي زميني، وابستگي خود به پاكستان را تا حد زيادي كم كند و نيازي به لطف طالبان پاكستان پيدا نكند. در حال حاضر امريكا براي رسيدن به توافق با طالبان افغانستان، از كمك طالبان پاكستان استفاده مي‌كند، اما اين كمك براي واشنگتن بسيار پرهزينه است. ايران همچنين دروازه‌اي براي ورود هند به تجارت با كشورهاي آسياي ميانه محسوب مي‌شود. در حال حاضر هند دسترسي جغرافيايي چنداني به آن منطقه ندارد. برخلاف مناطق شرقي كه براي تجارت و امنيت چندين نهاد منطقه‌اي دارند، كشورهاي آسياي ميانه پيوندهاي بسيار كمي با سازمان‌هاي چندجانبه دارند. يكي از اين سازمان‌ها، سازمان همكاري شانگهاي است. براي هند بسيار مهم است كه در ايجاد يك نهاد چندجانبه براي كشورهاي آسياي ميانه - البته با حضور ايران و افغانستان- پيشقدم شود و پروژه خط لوله گاز تركمنستان - افغانستان - پاكستان - هند (تاپي) را با هدف تضمين امنيت انرژي خود با جديت پيگيري كند. اما همه اينها تنها در صورتي امكان‌پذير است كه دهلي‌نو بتواند امريكا را متقاعد كند بيرون نگه داشتن ايران از اين مناسبات منطقه‌اي، بي‌حاصل و در تضاد با ساختار امنيتي منطقه‌اي هند است.پروژه‌هاي زيرساختي چندمليتي چين در منطقه اوراسيا كه تحت پرچم «ابتكار جاده ابريشم جديد» اجرا مي‌شوند، به ايران نيز كشيده شده است. اين مساله نه تنها نفوذ چين در ايران را بالا مي‌برد، بلكه پكن را به يكي از تصميم‌گيران مهم منطقه تبديل مي‌كند. محور چين -روسيه - تركيه - ايران بي‌ترديد مملو از تناقض است، اما اگر چين سر كيسه را شل كند، احتمالا بيشتر مشكلات حل مي‌شود. به اضافه، اينها همان كشورهايي هستند كه يك روز امريكا را نيروي سلطه‌گر ناخوانده در منطقه و هند و پاسيفيك مي‌خواندند. با افزايش اهميت مفهوم هندوپاسيفيك و به رسميت شناخته شدن نقش هند در ساختار معماري جديد «كواد»، سند همكاري 25 ساله ميان ايران و چين بايد با شفافيت بيشتري مورد تحليل و بررسي قرار گيرد. اين سند همكاري كمابيش مهر تاييدي بر شراكت دو كشور است كه از ابتداي انقلاب اسلامي ايران وجود داشته است. در همان سال‌هاي انقلاب ايران بود كه به دنبال مرگ مائو، دنگ شيائوپينگ بازنگري در سياست خارجي پكن را آغاز كرد و ائتلاف‌هاي جديدي را با كشورهايي كه از نظرش دوست چين بودند، به وجود آورد. براساس گزارشي كه در سال 2013 براي كميسيون بررسي‌هاي اقتصادي و امنيتي امريكا و چين تهيه شد، تهران و پكن در 30 سال گذشته شراكت بسيار قدرتمندي را با يكديگر داشته‌اند. صنعت دفاعي چين به خوبي از بازار حاضر و آماده ايران كه فعالانه درگير جنگ با عراق بود، بهره‌مند شده است. چين براي تامين سوخت كارخانه‌هاي خود به واردات پايدار نفت نياز داشت، بنابراين شراكتش با ايران كاملا براساس مصالحش تنظيم شده بود. جداي از اين، چين نقش مهمي در ازسرگيري برنامه اتمي ايران پس از انقلاب 1357 ايفا كرد. حمايت چين در اين دوره كه در قالب كمك‌هاي فني و راهبردي ارايه مي‌شد، نقش مهمي در قدرت‌طلبي ايران و گسترش برنامه هسته‌اي اين كشور ايفا كرد. گفته مي‌شود چين به ايران اورانيوم هگزافلورايد و همين‌طور موشك‌هاي ضد كشتي «كرم ابريشم» فروخته است. سند همكاري ميان ايران و چين براي دولت جديد امريكا نيز چالش‌برانگيز است. اينكه سياستگذاران چگونه با آن برخورد مي‌كنند، مساله ديگري است. اما هند نبايد اين سند را يك توافق بين‌المللي مثل ديگر پيمان‌ها تلقي كند. اين برداشت بسيار خطرناك است، چراكه اگر هند در برخورد با اين سند هوشيار، سريع و عاقلانه عمل نكند، عواقب آن مي‌تواند براي دهلي نو بسيار پرهزينه باشد.
منبع: وب‌سايت The Print