به بهانه پخش فيلم‌هاي اكران نشده و برگزيده از تلويزيون
سوءاستفاده از اوضاع بحراني سينما يا حركتي قابل تقدير؟
آيا پخش فيلم از تلويزيون با اهداف سينما در تعارض است؟
تينا جلالي
روزهاي پاياني سال گذشته بود كه حميد شاه‌آبادي، معاون سيما از پخش تلويزيوني فيلم‌هاي سينمايي اكران نشده «يدو» به كارگرداني مهدي جعفري، «مهران» ساخته رقيه توكلي و «تك‌تيرانداز» به كارگرداني علي غفاري كه اتفاقا برگزيده‌هاي سي و نهمين جشنواره فيلم فجر و سي‌وسومين جشنواره فيلم كودكان و نوجوانان بودند، خبر داد.
حركتي كاملا عجيب و غافلگيركننده كه با واكنش‌هاي مختلفي روبه‌رو بود و بحث‌ها و پرسش‌هاي زيادي را به وجود آورد. درست در شرايطي كه به اذعان بسياري از كارشناسان ارتباط خوبي ميان سينما و تلويزيون ديده نمي‌شود و سال‌هاست فاصله و ديواري بزرگ ميان اين دو مديوم كشيده شده است حالا چنين عنايتي از سوي رسانه ملي را چگونه مي‌توان تعريف كرد، آيا مي‌توان اين تصميم را تغيير رويكرد براي تلويزيون دانست كه شايد يك نقطه شروع و فتح باب براي تعامل و قرابت بيشتر فيمابين تلويزيون و سينما باشد؟ يا اينكه خير رسانه ملي با گزينش فيلم‌ها؛ از بحران و مشكلات اخير موجود در سينما به نفع خود بهره مي‌برد؟
براي روشن شدن مطلب فوق با سيد جمال ساداتيان، سيد ضياء هاشمي و يكي از كارگردانان كه فيلمش از تلويزيون پخش شد، گفت‌وگويي انجام داديم و نظرشان را در اين خصوص جويا شديم.
چرا اين سه فيلم و چرا فيلم‌هاي ديگر نه؟
سيد جمال ساداتيان، تهيه‌كننده سينما با اينكه نسبت به عملكرد صداوسيما در قبال سينما انتقاداتي را وارد مي‌داند ولي در اين مورد به خصوص معتقد است بايد كمي نگاه تامل‌برانگيزي داشت، او مي‌گويد: «سينما كاركرد خودش را دارد يعني فيلم‌ها به گونه‌اي ساخته مي‌شوند كه قابليت نمايش و عرضه بر پرده عريض را داشته باشند با اينكه فيلم‌ها به دسته‌هاي مختلفي تقسيم مي‌شود ولي بپذيريم يكسري فيلم‌ها را بايد بر پرده سينما ديد.»
او بدون در نظر گرفتن مشكلات سينما در سال جديد توضيح مي‌دهد كه از قديم‌الايام اين بحث مطرح بود كه وقتي فيلمي ساخته مي‌شود، ببينيم ظرفيت و گنجايش در سينما را دارد يا خير؟ از سال گذشته كه كرونا مناسبات سينما را به هم ريخت شاهد هستيم كه يكسري فيلم‌ها اساسا مناسب عرضه براي پلتفرم‌ها (كه تلويزيون هم شامل مي‌شود) هستند ولي امكان نمايش در سينما هم مي‌تواند براي‌شان متصور بود حالا امسال در اتفاقي نادر دو فيلم منتخب جشنواره قبل از اكران عمومي توسط تلويزيون پخش شد كه به نظر من از دو وجه مي‌توان به آن نگاه كرد؛ هم اينكه بگوييم چرا بايد فيلم مطرح جشنواره فيلم فجر قبل از نمايش در سالن‌هاي سينما از تلويزيون پخش شود و هم مي‌توانيم به اين اتفاق تحليل مثبتي داشته باشيم.
اين پرسش از تلويزيون مطرح است كه اگر رسانه ملي مي‌خواهد آنتنش را با محصولات سينمايي پر كند، چرا از محصولات ديگر سينمايي استفاده نمي‌كند. در سينما سالي صد فيلم ساخته مي‌شود چرا مسوولان رسانه ملي به خريد اين فيلم‌ها فكري نمي‌كنند؟ به گفته ساداتيان در تمام دنيا فيلم‌ها بعد از مدتي كه اكران سينماها را طي مي‌كنند از كانال‌ها و درگاه‌هاي ديگر پخش مي‌شوند چرا تلويزيون ساليان سال است نسبت به محصولات سينمايي موضع دارد و بعضا به فيلم‌ها توجهي نمي‌كند: «به نظر من لازم است تلويزيون با سعه صدر بيشتري با سينما برخورد كند هم در خريد و هم در بخش تبليغات با صاحبان آثار تعامل بيشتري داشته باشد كه امسال هم براي اهالي سينما سپري شود.»
ولي با اين حال اين تهيه‌كننده پخش فيلم از تلويزيون را قبل از اكران عمومي منطقي نمي‌داند و مي‌گويد: «اين موضوع نبايد به رويه تبديل شود اگرچه تلويزيون در انتخاب فيلم به نظر خودشان اهميت داده ولي به هر جهت اين فيلم‌ها توجه داوران را هم به خود معطوف كرده و در جشنواره هم گزينه‌هاي مطرحي بودند ولي نبايد فيلم‌هايي كه مناسب پرده هستند را بدون اكران عمومي در تلويزيون پخش كرد، چون با اصول ساختاري سينما متفاوت و با اهداف سينما در تعارض است البته باز هم مي‌گويم وضعيت امسال سينما را بايد فاكتور گرفت.»
ساداتيان در انتهاي صحبتش تاكيد مي‌كند كه بايد با مقوله و مفهوم سينما استراتژيك‌تر برخورد كرد، مشكل سينما اين است كه برنامه ندارد. اميدوارم در سال جديد متفكران و كارشناسان سينما دور هم جمع شوند و نسبت به استراتژي ده ساله سينما تصميم‌گيري كنند، چراكه در سايه برنامه‌ريزي مدون است كه مشخص مي‌كند سينما براي رونق در توليد نيازمند چه فيلم‌هايي است، براي سليقه‌هاي متفاوت نيازمند چه فيلم‌هايي هستيم، چه ابزاري نيازمنديم كه فيلم‌ها بهتر به مردم عرضه شود و اينكه چگونه سينما را توسعه دهيم تا امكان بهتر نمايش فيلم‌ها را شاهد باشيم.
حتي به نظر من به اكران فيلم خارجي در سينماهاي ايران بيشتر و بهتر مي‌توان انديشيد هما‌ن‌طور كه مي‌دانيم با توسعه مال‌ها ظرفيت نمايش فيلم‌ها در سينماها بيشتر مي‌شود و اكران فيلم ايراني به تنهايي كفاف سالن‌هاي مال‌ها را نمي‌دهد.
از طرفي نمايش فيلم خارجي هم باعث پر شدن سالن‌هاي سينما مي‌شود و هم به وجود آورنده فضاي رقابتي است.
در شرايط فعلي موافق پخش فيلمم از تلويزيون بودم
اگر نگاهي به شرايط اكران فيلم‌ها به زمان پيشاكرونا داشته باشيم، خواهيم ديد كه بسياري از صاحبان آثار از نحوه نمايش فيلم‌شان در سينماها گلايه داشتند از اينكه سالن‌هاي سينما در انحصار تعداد خاصي از فيلم‌ها و فيلمسازان قرار مي‌گيرد.
رقيه توكلي، كارگران فيلم «مهران» پيش از پخش اين فيلم از تلويزيون؛ تجربه اكران فيلم «مادري» را در سينماها داشته و از آن به عنوان خاطره‌اي تلخ ياد مي‌كند و به روزنامه اعتماد مي‌گويد: «تلخي از اين جهت كه بعد از مدت طولاني كه انتظار نمايش فيلم داشتيم، اسفندماه به يك‌باره به ما اعلام شد كه فيلم «آن سوي ابرها» ساخته آقاي مجيدي بنا بر تصميم ايشان اكران نمي‌شود (به‌رغم همه تبليغات) و يك فيلم اولي بايد جايگزين آن شود و آنها فيلم مادري را براي جايگزين انتخاب كردند.» در نتيجه دو روز از موعد اكران فيلم «مادري» در اسفند گذشته بود و صاحبان آثار نتوانسته بودند حتي دي‌سي‌پي فيلم را به سينماها برسانند و در اسفند بي‌مخاطب سينماها آنها بدون هيچ تبليغاتي فيلم را اكران كردند ولي با اين حال در همان بازه با تلاش‌هاي زياد فيلم به فروش حداقلي دست پيدا كرد؛ طبيعتا چنين شيوه اكراني تجربه تلخي به شمار مي‌رفت، توكلي مي‌گويد: «براي اينكه ما فيلم را به اكران در سينماها برسانيم، فشار رواني زيادي را در آن مقطع تحمل كرده بوديم و بعد هم نمايش فيلم با عيد نوروز تلاقي پيدا كرد و اين يعني عملا فيلم مادري فقط بيست روز روي پرده سينماها بود.»
به گفته اين كارگردان جوان از طرفي وقتي نسخه خانگي و دي‌وي‌دي «مادري » پخش شد و فيلم در فيليمو و نماوا در دسترس مردم قرار گرفت تازه از آن زمان بود كه بازخورد مردم نسبت به اين فيلم شروع شد و فيدبك‌ها به او مي‌رسيد و او احساس مي‌كرد كه اساسا فيلم ساخته است.
پخش فيلم مهران از تلويزيون از نظر توكلي هم با پيامد مثبت همراه است و هم تبعات منفي دارد: « اما براي فيلم «مهران» نكته‌اي كه بسيار اهميت دارد اينكه اين فيلم كاملا محصول فارابي و متعلق به آنهاست. درست است كه من كارگردان اثر هستم ولي به لحاظ مادي فارابي مالك فيلم است. صادقانه بگويم وقتي با من موضوع پخش فيلم از تلويزيون مطرح شد ناراحت شدم و به آنها گفتم حداقل فيلم را اكران مجازي كنيم و بعد به تلويزيون بدهيم ولي بعد طي جلساتي كه با آنها داشتيم، متوجه شدم كه چون فيلم مهران فيلم اكران نشده و ديده نشده‌اي است تلويزيون مبلغ خوبي براي پخش آن مي‌پردازد و شايد اين مبلغ را ما نتوانيم از طريق اكران در سينما آن هم در شرايط فعلي كرونايي به دست بياوريم و اينكه سرمايه سرمايه‌گذاري كه به من اعتماد كرده و زحمت كشيده دقيقا معادل هزينه‌اي كه براي فيلم صرف شده برگردد اين موضوع براي من به شخصه خوشايند است و نسبت به پخش فيلمم از تلويزيون رضايت كامل دارم.»
پس به دليل بازگشت مالي كه پخش فيلم از تلويزيون دارد توكلي راضي به اين اتفاق شده ولي او با تاكيد مي‌گويد كه فيلم را براي سينما ساختم قاب‌بندي‌هايم در اين فيلم سينمايي است و دوست داشتم و دارم مردم فيلم مهران را در سينماها ببينند به خاطرش بليت بخرند و براي تماشاي فيلم وقت بگذارند: «ولي وقتي نگاه مي‌كنم، مي‌بينم در يك‌سال اخير هيچ فيلمي به‌رغم تبليغات گسترده نتوانسته به گيشه حداقلي دست پيدا كند و اساسا مگر چند روز در سينماها باز بوده و چه تعداد مخاطباني به تماشاي فيلم‌ها در سينماها نشسته‌اند؟ به همين روي راضي به پخش فيلم از تلويزيون شدم و از آنجايي كه نزديك به يك‌سال و نيم از ساخته شدن اين فيلم مي‌گذرد (پيش توليد و توليد) الان ديگر نوجوانان فيلم براي خودشان مردي شدند (چون در سن رشد هستند) خوشحال‌تر مي‌شوم زودتر فيلمم ديده شود و بازگشت مالي داشته باشد. از منظر ديگر هم توكلي به اين ماجرا نگاه مي‌كند: «چون پخش تلويزيون با سينما كاملا متفاوت است وقت و زماني كه مخاطب براي تماشاي فيلم از تلويزيون خالي مي‌كند هم بسيار ارزشمند است چون فيلم از سينما بارها و بارها در سانس‌هاي مختلف اكران مي‌شود ولي تلويزيون فرصت يك‌بار يا دوبار ديدن است.»
او همچنين در پاسخ به اين سوال كه آيا پخش فيلم‌ها از تلويزيون را مي‌توان سرآغاز اتفاق و ارتباط دوستانه و مثبت تلويزيون با سينما دانست، مي‌گويد: از لحاظ مالي در شرايط فعلي كرونايي و تعطيلي سينماها اتفاق خوبي است ولي وقتي شرايط ناگوار كرونايي بر سينماها تحميل نشود از نظر من نمايش فيلم‌ها بدون اكران در سينماها روند خوبي نيست، چون محصول سينما بايد در سالن‌ها نمايش داده شود و به شخصه روي اين ماجرا تعصب زيادي دارم كه فيلمي كه ساختار سينمايي دارد بايد به سينما عرضه شود. همچنين اين نكته را هم در نظر بگيريم كه براي روحيه عوامل فيلم هم جذاب است كه ماحصل تلاش‌شان را در سينما ببينند ولي وقتي كرونا اين حال خوب را از همه گرفته، چاره‌اي نداريم.
تلويزيون نسبت به سينما كينه‌توزي دارد
اما سيد ضياء هاشمي از تهيه‌كنندگان باسابقه سينما نگاه خوبي به اين حركت تلويزيون ندارد. از نظر او سينماي ورشكسته‌اي كه هيچ برنامه كلاني براي آن در نظر گرفته نشده و وقتي نمايش اكران نوروزي به راحتي با بي‌توجهي به سرمايه صاحبان آثار تعطيل مي‌شود از اين بهتر نمي‌توان از آن توقع داشت: «طبيعي است تلويزيون هم از اين فرصت سوءاستفاده مي‌كند و با ثمن بخس حق پخش فيلم‌هايي كه در مديوم سينما ساخته شده را مي‌گيرد. اين نوع نگاه به سينما توسط مسوولان نشان از عدم بي‌اهميتي سرمايه صاحبان آثار دارد.
افراد با اميد به اكران معمولي و با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي فيلم‌ها را در نوروز اكران كردند، در سالن‌ها با رعايت فاصله اجتماعي فيلم به نمايش درآمد اما با دستور بدون كارشناسي ستاد ملي كرونا سينما تعطيل شد. اين جمعيت كه تاكنون به سالن‌ها مراجعه كرده شايد اگر بدون ماسك هم باشند، مشكلي براي‌شان پيدا نمي‌شد. اما ظاهرا سرمايه‌هاي مصروف در فيلم‌ها براي كسي اهميت ندارد.
به اعتقاد هاشمي تعطيلي چند روزه سينما در ايام عيد كار اصولي نبود، چنانكه بازگشايي به اين شكل هم درست نيست: «اين نحو بازگشايي تنها دولت را از زير سوال بردن توسط سينماگران نجات مي‌دهد و راهگشا براي سينماگران نخواهد بود. دوستان در جشنواره فيلم فجر با جديت مجوز لازم را اخذ كردند و نمايش فيلم‌ها انجام شد. اين جديت بايد در مورد اكران نوروز هم صورت مي‌گرفت. اينكه سينماگران اصرار به بازگشايي دارند تا چراغ سينماها روشن باشد ابتدا بايد به موضوع عدم استقبال جدي تماشاگران از حضور در سالن‌هاي سينما اهميت دهند. متاسفم كه چراغ سينما به شمعي بدل شده كه هر چند وقت يك‌بار با فوت ستاد ملي كرونا خاموش مي‌شود.
وي ادامه داد: با ظرفيت محدودي كه براي سالن‌ها در نظر گرفته شده وزارت بهداشت حق تعطيلي سينما را نداشت. اگر وزارت بهداشت كار را به متولي سينما يعني وزارت ارشاد واسپاري كند بسيار اصولي كار پيش مي‌رود و ارشاد با تعيين ظرفيت سالن، تعيين تكليف كرده و سالن‌ها را باز نگه مي‌دارد.
هاشمي پخش فيلم‌هاي جشنواره از تلويزيون را با انگيزه خوبي همراه نمي‌داند ولي مي‌گويد: «فيلم‌هاي خوب يدو و تك‌تيرانداز آثار خوب جشنواره امسال بود. البته كه اين كار تلويزيون با شرايط بي‌تدبيري سينماي امروز قابل تقدير است اما در اين جزيره بي‌در و پيكر، تلويزيون نيت‌هاي سوء نسبت به سينما دارد. متاسفانه بايد اذعان داشت كه دعواي حيدري و نعمتي در تلويزيون ديده مي‌شود. مبتذل‌ترين فيلم‌هاي خارجي در اين ايام به نمايش درآمد اما از پخش تبليغات تلويزيوني برخي فيلم‌هاي سينمايي طفره مي‌روند. چگونه است كه تنها سه فيلم از ميان بيش از صد فيلم پشت اكران به پخش از تلويزيون مي‌رسد. با اين شرايط تلويزيون مي‌تواند آثار سينمايي زيادي را بخرد و نمايش دهد ولي اين كار را نمي‌كند. تلويزيون اگر نيت كمك به سينما را دارد نبايد بلافاصله دستور تعطيلي وزارت بهداشت درباره تعطيلي سينماها را بارها زيرنويس كند و مردم را از رفتن به سينما بترساند. به نظرم يك كينه‌توزي در خصوص سينما در تلويزيون و عملكرد آن قابل مشاهده است.
وي ادامه مي‌دهد: «تلويزيون از سرمايه سينما بهره مي‌برد بدون سرمايه‌گذاري در توليد فيلم‌ها و به ثمن‌بخس حق پخش را خريداري مي‌كند. در اين شرايط سينماگران ناچار به ارايه فيلم‌ها به تلويزيون با مبالغ كم هستند. وقتي سالن‌هاي سينما به راحتي تعطيل مي‌شود، طبيعي است كه ديگر راهي براي سينماگر باقي نمي‌ماند.»
هاشمي معتقد است: «اين نوع رفتار با سينما ناشي از عملكرد تلويزيون و نمايندگان مجلس است وقتي ساترا را در مقابل ارشاد كه متولي امور فرهنگ در كشور است علم مي‌كنند سينما در نگاه مسوولان جامعه و دولت بي‌اعتبار مي‌شود. مجلس قانون سردستي و بدون كارشناسي را مصوب مي‌كند و به موجب آن حق نمايش آثار فضاي مجازي را به عهده سلايق مديران تلويزيون مي‌گذارد و اين شرايط را براي سينما فراهم مي‌آوردند.»
او مي‌گويد: «شرايط امروز را در حوزه سينما بايد كميسيون فرهنگي مجلس پاسخگو باشد. افرادي كه سواد سينما و توليد در اين حوزه را ندارند با عدم حضور مردم در انتخابات راهي مجلس شده و شرايط امروز را رقم زدند. مجلس بايد به دنبال تلاش براي شناخت عوامل موثر در اين نابساماني در تلويزيون باشد. چه عواملي باعث شد كه تلويزيون مخاطب خود را به شبكه‌هاي ماهواره‌اي واگذار كند. تلويزيون كدام اثر پربيينده و فاخر را در سال‌هاي اخير توليد كرده كه امروز براي نمايش خانگي تصميم‌گيري مي‌كند؟ البته كه دراين زمان كوتاه تا انتخابات همه مي‌دانيم دولت در اين شرايط قدرت لازم براي بازپس‌گيري حقوق حقه سينما و قانون وضع شده عليه سينما و سينماگران ندارد، پس بايد همه تهيه‌كنندگان سعي كنند براي حقوق خود در دولت آينده تلاش جدي و با قانون مضحك بدون كارشناسي مجلس مقابله كنند.
هاشمي در خاتمه به تلاش رييس سازمان سينمايي براي تغيير درجه گروه صنف سينما اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «تلاش مجدانه آقاي دكتر انتظامي را براي تغيير گروه سينماها از درجه 3 به ۲ و بازگشايي سالن‌ها را ارج مي‌نهيم اما اي كاش اين تلاش پيش‌تر صورت مي‌گرفت تا مخاطب بيش از اين از سالن سينما دلزده نشده و از تماشاي فيلم‌ها در سينما استقبال مي‌كرد.»
ساداتيان: اين پرسش از تلويزيون مطرح است كه اگر رسانه ملي مي‌خواهد آنتنش را با محصولات سينمايي پر كند، چرا از محصولات ديگر سينمايي استفاده نمي‌كند. در سينما سالي صد فيلم ساخته مي‌شود چرا مسوولان رسانه ملي به خريد اين فيلم‌ها فكري نمي‌كنند؟ چرا تلويزيون ساليان سال است نسبت به محصولات سينمايي موضع دارد و بعضا به فيلم‌ها توجهي نمي‌كند.
توكلي: وقتي نگاه مي‌كنم، مي‌بينم در يك‌سال اخير هيچ فيلمي به‌رغم تبليغات گسترده نتوانسته به گيشه حداقلي دست پيدا كند و اساسا مگر چند روز در سينماها باز بوده و چه تعداد مخاطباني به تماشاي فيلم‌ها در سينماها نشسته‌اند؟ به همين روي راضي به پخش فيلم از تلويزيون شدم.
هاشمي: در اين جزيره بي‌در و پيكر، تلويزيون نيت‌هاي سوء نسبت به سينما دارد. متاسفانه بايد اذعان داشت كه دعواي حيدري و نعمتي در تلويزيون ديده مي‌شود. مبتذل‌ترين فيلم‌هاي خارجي در اين ايام به نمايش درآمد اما از پخش تبليغات تلويزيوني برخي فيلم‌هاي سينمايي طفره مي‌روند. چگونه است كه تنها سه فيلم از ميان بيش از صد فيلم پشت اكران به پخش از تلويزيون مي‌رسد. با اين شرايط تلويزيون مي‌تواند آثار سينمايي زيادي را بخرد و نمايش دهد ولي اين كار را نمي‌كند. تلويزيون اگر نيت كمك به سينما را دارد نبايد بلافاصله دستور تعطيلي وزارت بهداشت درباره تعطيلي سينماها را بارها زيرنويس كند و مردم را از رفتن به سينما بترساند. به نظرم يك كينه‌توزي در خصوص سينما در تلويزيون و عملكرد آن قابل مشاهده است.