تلاش براي احياي برجام

سارا معصومي | آيا توافق هسته‌اي ايران با جامعه جهاني در حال احيا شدن است؟ اين روزها پاسخ مثبت به اين پرسش از ادله‌هاي بيشتري برخوردار است. گفت‌وگوها درباره چند و چون احياي برجام سرعت بيشتري به خود گرفته است. در 48 ساعت گذشته جواد ظريف، وزير خارجه با وزراي خارجه فرانسه و بريتانيا تماس تلفني داشته است. همزمان در فاصله بين دو نشست مجازي (روز جمعه) و حضوري (روز سه‌شنبه در وين) كميسيون مشترك برجام ميان ايران و 1+4 گفته شده كه رابرت مالي، نماينده وزارت خارجه امريكا در پرونده ايران نيز خود را به وين (پايتخت اتريش) خواهد رساند. هر چند كه بازار در ايران نسبت به اين تحولات واكنش مثبت نشان داده اما منتقدان دولت‌هاي ايران و ايالات متحده امريكا در هر دو طرف مخالفت‌هاي خود را با روند منتهي به رايزني‌هاي برجامي ولو غيرمستقيم ميان تهران و واشنگتن در ايستگاه وين اعلام كرده‌اند. هرچند كه طرف امريكايي مي‌گويد مخالفتي با ديدار با هيات ايراني در وين نداشته اما با مذاكرات غيرمستقيم در اين مرحله هم موافق است و آن را به سود مي‌داند، ايران قويا هرگونه مذاكره مستقيم يا غيرمستقيم با امريكا در وين را رد كرده است.
عباس عراقچي معاون سياسي وزير امور خارجه روز يكشنبه در گفت‌وگويي درباره نشست روز سه‌شنبه كميسيون مشترك برجام در وين گفت: «آنچه ما در وين و در كميسيون مشترك دنبال مي‌كنيم دقيقا مبتني بر مواضع قطعي نظام است كه توسط مقام معظم رهبري و مسوولان كشور بارها اعلام شده است. ما در وين هيچ مذاكراتي با امريكايي‌ها چه به صورت مستقيم و چه به صورت غيرمستقيم نخواهيم داشت. ما با كميسيون مشترك و كشورهاي 1+4 مذاكره مي‌كنيم و خواسته و شرط خودمان را براي بازگشت به برجام اعلام خواهيم كرد كه خواسته و شرط ما اين است كه امريكا اول همه تعهدات برجامي خود را انجام دهد و همه تحريم‌هايي كه گذاشته را بردارد و بعد از آن ما راستي‌آزمايي مي‌كنيم و برمي‌گرديم. اگر كشورهاي 1+4 توانستند امريكا را از اين جهت راضي كنند، به هر روشي كه خودشان مي‌دانند، اين به ما ربطي ندارد، اگر توانستند راضي كنند طبيعي است ما به همان مسير عمل مي‌كنيم. گفت‌وگوهاي ما با 1+4 در وين گفت‌وگوهاي كاملا فني است، در مورد تحريم‌هايي كه بايد برداشته بشود و اقداماتي كه بايد انجام شود و ترتيب اينها كه امريكايي‌ها بايد انجام دهند و راستي‌آزمايي بايد صورت بگيرد. هيچ طرح و پيشنهاد گام به گامي را نه داريم و نه قبول مي‌كنيم. يك گام از نظر ما بيشتر وجود ندارد و آن گامي است كه امريكا تمامي تحريم‌هايي كه در دوران ترامپ مجددا اعمال شد يا جديدا اعمال شد يا برچسب آنها عوض شد، اينها را بايد بردارند و اينها بايد تعريف شود و امريكا بايد اينها را بردارد و بعد ما راستي‌آزمايي مي‌كنيم و بعد ما به تعهدات‌مان برمي‌گرديم. اينكه گام نهايي كه آنها بايد انجام دهند و ما بايد انجام دهيم، بايد دقيقا تعريف شود و اين فقط در گفت‌وگوهاي فني ما با كشورهاي 1+4 است.» اين سخنان عراقچي بلافاصله در فضاي رسانه‌اي بين‌المللي انعكاس قابل توجهي پيدا كرد و همه به اين نكته اشاره كردند كه ايران مذاكره مستقيم يا غيرمستقيم با ايالات متحده را رد كرده است. البته در فضاي مجازي مانند توييتر كاربران ايراني نسبت به رد هرگونه مذاكره غيرمستقيم ميان ايران و امريكا در وين روي خوشي نشان نداده و آن را به بازي با كلمات به سبك ديپلمات‌ها تعبير كردند، چرا‌‌كه حتي باتوجه به عدم حضور نماينده امريكا در نشست كميسيون مشترك برجام اما مفاد اين نشست به اطلاع امريكايي‌ها كه همزمان در هتل كوبرگ حضور خواهند داشت مي‌رسد و هرگونه چكش‌كاري طرح‌هاي روي ميز براي رسيدن به نقشه راه احياي برجام بدون مشورت با طرف امريكايي ولو به شكل غيرمستقيم وجود نخواهد داشت.  

هرچند كه منتقدان برجام چه در داخل ايران و چه ايالات متحده ايده‌هاي متفاوتي درباره نحوه احياي آن دارند اما فضاي رسانه‌اي و سياسي پيرامون نشست وين با توجه به جمع شدن دوباره اعضاي اوليه برجام در يك مكان و زمان واحد، مثبت است و بسياري از بازيگران تلاش مي‌كنند اين فضا را حداقل تا روز سه‌شنبه و آغاز ديدارهاي دو و چندجانبه اعضاي برجام با يكديگر و امريكا حفظ كنند. «ميخاييل اوليانوف» نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين شرايط پيرامون برجام را منحصر‌به‌فرد توصيف كرد. او در پيامي توييتري افزود: «همه مشاركت‌كنندگان (در توافق) و حالا امريكا به دنبال احياي آن هستند. به نظر مي‌رسد اهداف استراتژيك منطبق شده‌ و دلايلي براي خوش‌بيني وجود دارد. با اين حال، تلاش‌ها براي رسيدگي به اين موضوع، موانعي را هم نمايان كرده كه بايد از طريق تلاش‌هاي مشترك برطرف شود.»

نماينده اتحاديه اروپا فعال‌تر مي‌شود
به گزارش «اعتماد» به نظر مي‌رسد كه سه كشور اروپايي حاضر در برجام در سه هفته اخير با درك تبعات از دست رفتن زمان براي احياي توافق هسته‌اي با ايران فعال‌تر از پيش شده‌اند، هرچند كه برخي منابع خبري مي‌گويند پيشنهادهاي تروييكاي اروپايي درباره نحوه بازگشت اعضاي اوليه به توافق همچنان با نكات مدنظر ايران فاصله دارد. اين تفاوت در ديدگاه و تداوم اختلاف ميان ايران و موضع تروييكاي اروپايي را مي‌توان در نحوه خبررساني وزارت خارجه‌هاي ايران و بريتانيا و فرانسه درباره محور گفت‌وگوهاي ظريف با ژان ايو لودريان، وزير خارجه فرانسه و دومينيك راب، همتاي انگليسي به خوبي دريافت. در حالي كه لندن و پاريس متن بيانيه‌ها يا اطلاع‌رساني درباره محور گفت‌وگوي وزراي خارجه اين كشورها با ظريف را به گونه‌اي تنظيم كردند كه تمركز بحث بر درخواست آنها از ايران براي پايان دادن به نقض تعهدات برجامي قرار دارد اما در اين سوي ميدان، وزارت خارجه ايران در اخبار داده شده درباره متن اين گفت‌وگو بر توصيه ظريف به همتاهاي انگليسي و فرانسوي براي پايان دادن به تحريم ايران و ايفاي نقش سازنده تاكيد دارد. به گزارش وزارت خارجه ايران، در گفت‌وگوي روز شنبه ظريف و راب كه خبر آن عصر روز يكشنبه منتشر شد، طرفين آخرين تحولات مربوط به برجام و به ويژه برگزاري نشست پيش روي كميسيون مشترك در وين را مورد بررسي قرار دادند. ظريف در اين گفت‌وگو، بار ديگر بر ضرورت برداشتن كامل و نهايي تحريم‌هاي غيرقانوني و ناعادلانه امريكا، به گونه‌اي كه ايران آنها را راستي‌آزمايي كند تاكيد كرد و افزود: در اين صورت است كه به تعهدات خود باز خواهيم گشت. وزير امور خارجه از كشورهاي اروپايي عضو برجام خواست تا ضمن احترام به تعهدات برجامي‌شان، در نشست وين سازنده ظاهر شوند.  دومينيك راب نيز در اين گفت‌وگو گفت كه كشورش براي به ثمر نشستن مذاكرات تلاش خواهد كرد. دو طرف در اين گفت‌وگوي تلفني همچنين در مورد برخي مسائل سياسي و كنسولي دوجانبه بحث و تبادل نظر كردند. پيش از اين جواد ظريف در توييتي درباره محور گفت‌وگو با وزير خارجه فرانسه نيز نوشته بود: به فرانسه توصيه كردم در نشست هفته آينده در وين موضعي سازنده درخصوص برجام به نمايش بگذارد. از فرانسه خواستم به تعهدات خود ذيل توافق برجام احترام ‌گذاشته و اجراي تحريم‌هاي غيرقانوني اعمالي از جانب ايالات متحده را متوقف كند.
به گزارش «اعتماد»، پيش‌بيني مي‌شود كه در نشست روز سه‌شنبه وين، نماينده اتحاديه اروپا در اين توافق نقش كليدي را ميان ايران و امريكا براي كاستن از اختلاف‌ها درباره نحوه بازگشت به برجام ايفا كند. برخي از منابع ايراني نزديك به تيم مذاكره‌كننده مي‌گويند موضع نماينده اتحاديه اروپا درباره نحوه بازگشت اعضاي اوليه به برجام الزاما در تمام جزييات با موضع تند تروييكاي اروپايي يكسان نيست و برهمين اساس مي‌توان انتظار داشت كه از اين پس نماينده اروپا نقش سازنده‌تري را ايفا كند. 
گاردين: تعلل بايدن دموكرات‌ها را نگران كرد 
با وجود فضاي مثبت رسانه‌اي به وجود آمده پيرامون نشست وين اما در بسياري از تحليل‌هاي منتشر شده در چند روز اخير به اين نكته نيز به درستي اشاره شده كه نبايد از اين رايزني‌ها انتظار معجزه داشت چرا كه مسير بازگشت به برجام از هر دو سو تا حد قابل توجهي تخريب شده و مرمت مسير براي بازگشت تمام اعضا به تعهدات اوليه نه آسان و نه در يك پروسه كوتاه‌مدت ممكن است.  گاردين در تحليلي در اين باره مي‌نويسد: در حالي كه گفت‌وگوهاي غيرمستقيم واشنگتن با تهران با واسطه اروپايي‌ها ادامه دارد اما نشانه‌هاي اندكي از پيشرفت به چشم مي‌خورد. در حالي كه زمان به فاكتور مهمي در دشوارسازي بازگشت اعضاي اوليه برجام به توافق تبديل شده برخي از دموكرات‌ها نگران تعلل جو بايدن در احياي توافق هسته‌اي با تهران هستند. برخي از چهره‌هاي دموكرات مي‌گويند كه بايدن به دليل نياز به همراهي كنگره با برخي طرح‌هاي داخلي او از پايان دادن به تحريم‌هايي كه دونالد ترامپ عليه ايران وضع كرد، واهمه دارد.  در ادامه گزارش گاردين ادعا شده كه بحث‌هاي خصوصي درباره برجام بر رسيدن به چارچوبي متمركز شده كه در سايه آن ايالات متحده برداشته شدن تحريم‌ها را در ازاي گام‌هاي ايران براي بازگشت به اجراي تعهدات هسته‌اي آغاز كند. از ميان گام‌هاي معكوس برجامي ايران پايان دادن به اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي به علاوه افزايش غني‌سازي به دغدغه‌هاي اصلي طرف مقابل تبديل شده است. 
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه ادعاي گاردين درباره محور بحث‌هاي جاري يادآور همان نقشه راه گام به گام است اما طرف ايراني به صراحت تن دادن به چنين نقشه راهي را رد كرده و تاكيد دارد كه تا پيش از لغو تحريم‌ها دست به اجراي تعهدات هسته‌اي نخواهد زد.  گاردين در بخش‌هاي ديگري از اين گزارش مي‌نويسد: برخي از ناظران بيم اين را دارند كه دولت بايدن متوجه فوريت زماني براي احياي برجام نباشد چراكه اين احتمال وجود دارد كه در نتيجه انتخابات 1400 در ايران، افرادي دولت را در اختيار بگيرند كه با مفاد برجام موجود مخالف هستند. 

پوليتيكو: احياي برجام در دو ماه ممكن است 
پوليتيكو در گزارشي درباره نشست كميسيون مشترك برجام در وين به نقل از يك ديپلمات اروپايي مي‌نويسد: در نشست وين، براي دو گروه كارشناسي مسووليت‌هايي تعريف خواهد شد. يكي از اين دو گروه روي نحوه احياي تعهدات هسته‌اي ايران طبق برجام و گروه ديگر بر چند و چون لغو تحريم‌هاي اعمال شده عليه تهران متمركز خواهد شد. تمامي بحث‌ها در اين گروه‌هاي كارشناسي صرفا روي نحوه اجراي برجام متمركز خواهد بود و به ساير مسائل مانند فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران، انتقادها به مفاد برجام موجود يا آزمايش‌هاي موشكي تهران پرداخته نخواهد شد. براي مقام‌هاي اتحاديه اروپا مهم‌ترين هدف سرمايه‌گذاري بر تمايل دولت بايدن براي بازگشت به توافق هسته‌اي است. 
يك مقام اروپايي در اين باره به پوليتكو مي‌گويد: در حال حاضر ما در حال تهيه ليست دقيق از تعهدات فني ايران و تعهدات طرف مقابل در حوزه رفع تحريم‌ها هستيم. در صورتي كه مختصات نحوه پيشبرد اين دو ليست مشخص شود مي‌توانيم بگوييم كه احياي برجام توسط ايران و امريكا كليد خواهد خورد.  به گزارش پوليتكو در حالي كه همه طرفين ادعا مي‌كنند حاضر به اجراي تعهدات برجامي خود هستند اما هنوز مشاجره درباره اينكه ترتيب گام‌ها و اينكه چه كسي گام نخست را بردارد ادامه دارد. به گفته يك مقام ارشد اروپايي، هدف اوليه موافقت همه با گام‌هايي است كه بايد بردارند و پس از آن درباره جزييات بحث خواهد شد.
 پوليتيكو به نقل از اين مقام اروپايي مي‌نويسد: «ما معتقد هستيم كه مي‌توان پروسه احياي برجام را در كمتر از دو ماه رقم زد چراكه همه اعضاي اوليه برجام از اراده كافي براي احياي آن برخوردار هستند.»