پادشاهي اردن با حصر وليعهد پيشين از شكست اقدام براي كودتا خبر داد
تلاطم سياسي در امان
شهاب شهسواري
روز شنبه توفان سياسي امان پايتخت اردن را در نورديد. بعد از 22 سال حكومت عبدالله دوم، پادشاه سلسله هاشمي اردن، رسانه‌ها از تلاشي نافرجام براي كودتا در اين كشور خبر دادند كه به بازداشت و حصر خانگي تعدادي از مقام‌هاي بلندپايه دربار از جمله، حمزه بن حسين، برادر ناتني پادشاه و وليعهد پيشين او منجر شده است. مقام‌هاي اردني مستقيما تلاش براي كودتا را تاييد نكرده‌اند و بازداشت‌هاي روز شنبه را اقدامي براي جلوگيري از تضعيف «امنيت و ثبات» كشور توصيف كرده‌اند، اما كشورهاي عربي منطقه و امريكا، بلافاصله بعد از انتشار اخباري در خصوص احتمال كودتا در اردن، با انتشار بيانيه‌هايي از «اقدام‌هاي عبدالله دوم براي حفظ ثبات و امنيت اين كشور» حمايت كردند. وزير خارجه اردن، ايمن الصفدي، روز يكشنبه در جمع خبرنگاران تاييد كرده است كه شاهزاده حمزه اخيرا تماس‌هايي را با سران برخي قبايل اردن براي اقدام عليه حاكميت كشور آغاز كرده است. او همچنين از رصد تماس‌هاي برخي عوامل خارجي و مخالفان خارج‌نشين پادشاهي هاشمي اردن، با اطرافيان شاهزاده حمزه براي توطئه در اين كشور خبر داده است. وزير خارجه اردن تاكيد كرده است كه توطئه اخير كاملا خنثي شده و خطري امنيت و ثبات كشور را تهديد نمي‌كند.
اردن در ماه‌هاي گذشته با وضعيت سياسي متلاطمي مواجه است و وضعيت كابينه اين كشور در هاله‌اي از ابهام قرار دارد. وزراي كابينه بشر الخصاونه، نخست‌وزير اردن ماه گذشته از مقام خود استعفا دادند تا مسير براي تشكيل كابينه‌اي جديد هموار شود. الخصاونه كار خود را در مقام نخست‌وزير تنها 6 ماه پيش آغاز كرده بود، اما در پي اعتراضات به ناكارآمدي دولت از جمله واقعه‌اي كه به مرگ 6 بيمار مبتلا به كرونا در يك بيمارستان دولتي منجر شده بود، كابينه او مجبور به استعفا شد. كابينه جديد دولت اردن به تازگي و با تغيير 10 وزير از 32 وزير كابينه تشكيل شده است.
توطئه با محوريت وليعهد پيشين
ساعاتي بعد از انتشار خبر ناكام ماندن كودتايي عليه پادشاه اردن، شبكه خبري بي‌بي‌سي وابسته به پادشاهي بريتانيا، ويديويي از حمزه بن حسين، وليعهد پيشين اردن منتشر كرد كه اين عضو دربار هاشمي از حصر خانگي خود خبر مي‌داد. حمزه كه تا پنج سال بعد از انتصاب عبدالله دوم به عنوان وليعهد او منصوب شده بود، سال 2004 بدون اعلام دليلي از مقام خود بركنار شد. بر اساس بيانيه‌اي كه در آن هنگام توسط دربار پادشاهي اردن صادر شده بود، اقدام پادشاه براي پس گرفتن مقام ولايتعهدي از اين عضو خانواده سلطنتي به دليل «آزاد كردن او از قيد و بند يك لقب تشريفاتي كه باعث مشكل براي اجراي وظايف عادي خانوادگي شده است» اعلام شد. تعدادي از مقام‌هاي ناراضي پيشين در اردن كه نسبت به نحوه اداره كشور اعتراض دارند در سال‌هاي گذشته اطراف حمزه بن حسين جمع شده‌اند. حمزه كه فرزند نور يكي از همسران حسين، پادشاه فقيد اردن بود، مدت‌ها به عنوان اصلي‌ترين گزينه جانشيني او محسوب مي‌شد، اما با انتخاب عبدالله دوم و بعد از كنار گذاشته شدنش از مقام ولايتعهدي، 17 سال است كه از مركز قدرت در خاندان سلطنتي دور مانده است. گروهي از منتقدان حاكميت اردن معتقدند كه حكومت عبدالله دوم با سوءمديريت و ميدان دادن به فساد گسترده، باعث از بين رفتن زمينه‌هاي رشد و توسعه اردن شده است.
اوايل روز شنبه، روزنامه امريكايي «واشنگتن‌پست» گزارش داد كه مقامات اردن وليعهد سابق و ۲۰ نفر ديگر را به اتهام «تهديد امنيت و ثبات كشور» دستگير كردند، اما خبرگزاري رسمي اردن، پترا بعدا گزارش داد كه او دستگير نشده است. بر اساس اعلام ارتش اردن، روز شنبه تعدادي از مقام‌هاي اردني از جمله يك وزير پيشين و يك عضو خانواده سلطنتي و چند فرد ديگر براي تحقيقات احضار شده‌اند و به شاهزاده حمزه بن حسين نيز هشدار داده شده است تا «از اقداماتي كه به ثبات و امنيت كشور آسيب مي‌رساند، خودداري كند.» وزير خارجه اردن در نشست خبري روز يكشنبه خود تاكيد كرد كه پادشاه اين كشور قصد داشته است مستقيما با برادر ناتني خود براي جلوگيري از اقدام‌هاي بي‌ثبات‌كننده گفت‌وگو كند، اما در برابر پيامي كه از سوي رييس ستاد مشترك اردن براي اين عضو خانواده سلطنتي برده شده است، حمزه بن حسين واكنش منفي نشان داده و حاضر به گفت‌وگو نشده است.
احتمال توطئه خارجي عليه عبدالله دوم
سرلشكر يوسف احمد الحنيتي، رييس ستاد مشترك اردن در بيانيه‌اي تاييد كرد كه از شاهزاده حمزه خواسته شد «تحركات و فعاليت‌هايي را كه براي هدف قرار دادن امنيت و ثبات اردن استفاده مي‌شود» متوقف كند. در اين بيانيه آمده است كه شريف حسن بن زيد و باسم ابراهيم عوض‌الله و ديگران براي تحقيقات بيشتر دستگير شده‌اند. تحقيقات ادامه دارد و به زودي نتايج آن با شفافيت كامل اعلام خواهد شد. برخي رسانه‌ها گزارش داده‌اند كه باسم ابراهيم عوض‌الله از افراد نزديك به وليعهد عربستان سعودي، محمد بن سلمان است كه در طول سال‌هاي گذشته تابعيت سعودي دريافت كرده است. اين رسانه‌ها، بازداشت اين فرد را به معناي احتمال مداخله عربستان سعودي در تلاش براي سرنگوني پادشاه اردن تفسير كرده‌اند. پايگاه خبري عربي 21 مي‌نويسد: حسن بن زيد، قبلا فرستاده ويژه پادشاه اردن در عربستان سعودي بوده است. عوض‌الله اما در سال ۲۰۰۷، رييس كاخ پادشاهي الهاشمي و پيش از آن، رييس دفتر شاه اردن بوده است. بنا بر اين گزارش، اين دو فرد بازداشت شده، «روابط مستحكمي با عربستان سعودي دارند. بسياري در اردن بر اين باورند كه اين دو نفر، تابعيت يا گذرنامه سعودي دارند.» عربي۲۱ ادامه داد: عوض‌الله در سال‌هاي اخير به عنوان مشاور «محمد بن سلمان» وليعهد عربستان سعودي فعاليت داشته است. وي يكي از مهندسان خصوصي‌سازي شركت نفتي سعودي آرامكو بوده است.
روزنامه «يديعوت احارانوت» در گزارشي به اتفاقات شنبه شب در اردن پرداخت و دولت سعودي و يك كشور عربي حاشيه خليج‌فارس را در پشت پرده كودتا در اين كشور دانست. به نوشته العربي الجديد، اين روزنامه نوشت كه طبق گفته منابع عاليرتبه اردني دولت سعودي و اين كشور عربي حاشيه خليج‌فارس [نام اين كشور در گزارش ذكر نشده است]، با يكديگر براي انجام كودتا در اردن هماهنگ بوده و از اتفاقات آگاه بودند. يديعوت احارانوت پيش‌بيني كرد كه كشور ديگر عربي، امارات متحده عربي باشد.
نوار ويديويي حمزه بن حسين
در ويديويي كه حمزه بن حسين، وليعهد سابق اردن ضبط كرده و از طريق وكيلش در اختيار شبكه خبري بي‌بي‌سي وابسته به پادشاهي بريتانيا قرار داده است، اين عضو خانواده سلطنتي، مشاركت در تلاش براي كودتا را تكذيب مي‌كند، اما به شدت از عملكرد پادشاه اردن انتقاد كرده است. او در اين ويديو به زبان انگليسي مي‌گويد: «من اين فيلم را ضبط مي‌كنم تا روشن كنم كه طي چند ساعت گذشته چه اتفاقي براي من افتاده است. امروز صبح، رييس كل كاركنان نيروهاي مسلح اردن (سرلشكر يوسف احمد الحنيتي) با من ديدار كردند و به من اطلاع دادند كه من اجازه ندارم از خانه‌ام بيرون بروم يا با كسي تماس بگيرم يا با كسي ملاقات كنم، زيرا در جلساتي كه شركت كردم يا پست‌هايي در سايت‌هاي رسانه‌اي در مورد بازديدهاي من، انتقاداتي از دولت يا پادشاه شده است. از آن لحظه تعدادي از افرادي كه مي‌شناسم دستگير شده‌اند از جمله تعدادي از دوستان من و ضمن قطع اتصال اينترنت و تلفن، محافظان من هم بازداشت شده‌اند ... اين شايد آخرين بار باشد كه من مي‌توانم با (مردم) تماس بگيرم.» وي در ادامه درباره فساد دولتي در ساختار حكومتي گفت: «همان‌طوركه به رييس ستاد كل گفتم، من مسوول فروپاشي دولت، فساد و بي‌كفايتي نيستم كه در ساختار حكومت در ۱۵ يا ۲۰ سال گذشته حاكم بوده و هر سال بدتر مي‌شود. من مسوول عدم اعتماد مردم به مسوولان نهادها نيستم. متاسفانه، اين كشور از يكي از پيشرفته‌ترين كشورهاي منطقه در زمينه‌هاي آموزش، مراقبت‌هاي بهداشتي و آزادي‌ها به كشوري عقب‌نشيني كرده است كه حتي انتقاد جزيي از جنبه محدود سياست منجر به دستگيري و آزار و اذيت توسط سرويس‌هاي امنيتي مي‌شود. وضعيت به جايي رسيده است كه هيچ كس نمي‌تواند به صحبت كردن يا ابراز عقيده در مورد هر چيزي بدون آزار و اذيت، دستگيري و تهديد بپردازد. آنچه اتفاق افتاده يك تغيير بسيار ناراحت‌كننده و تاسف‌آور است.» وي افزود: «من در حال حاضر با همسرم و فرزندان خردسال‌مان در خانه هستم و مي‌خواستم اين كليپ را ضبط كنم تا به دنيا اطمينان دهم كه آنچه بر اساس رويكرد رسمي در اينجا مي‌بينيد اصلا شرايط واقعي را نشان نمي‌دهد. متاسفانه اين كشور غرق در فساد شده است.»
واكنش‌هاي خارجي به تحولات اردن
بلافاصله بعد از انتشار اخبار در مورد احتمال كودتاي نافرجام در اردن، دولت‌هاي عربي به صورت يكصدا بر حمايت از پادشاهي عبدالله دوم در امان تاكيد كردند. در بيانيه‌هاي مشابهي كه از سوي دولت‌هاي عربي صادر شد از «اقدامات پادشاهي اردن براي حفظ ثبات و امنيت اين كشور» حمايت شده است. عراق، عربستان، قطر، كويت، بحرين، ايالات متحده نيز در بيانيه‌هايي بر حمايت كامل خود از پادشاهي اردن و اقدامات اين كشور براي حفظ امنيتش تاكيد كردند. در اولين واكنش خارجي، دربار عربستان با انتشار بيانيه‌اي تاكيد كرد كه رياض با همه توان از همه اقدامات براي حفاظت از امنيت و ثبات اردن حمايت مي‌كند. وزارت امور خارجه امريكا نيز تاكيد كرد كه ملك عبدالله «يك شريك مهم براي ايالات متحده» است و افزود كه «واشنگتن كاملا از وي حمايت مي‌كند.» واشنگتن تاكيد كرده كه با جديت تازه‌ترين گزارش‌ها درباره وضعيت اردن را پيگيري مي‌كند و با مقامات اين كشور در تماس خواهد بود. سخنگوي رياست‌جمهوري مصر نيز بر حمايت از پادشاه اردن و تلاش‌هاي وي براي حفظ امنيت و ثبات در اين كشور تاكيد كرد.
واكنش ايران به تحولات اردن
«سعيد خطيب‌زاده»، سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران يكشنبه با اشاره به تحولات اخير اردن، بر اهميت صلح و ثبات در اردن تاكيد كرد. وي هرگونه تنش و بي‌ثباتي داخلي در منطقه غرب آسيا را به نفع رژيم صهيونيستي خواند و افزود: همواره ردپايي از اين رژيم در هر فتنه‌اي در كشورهاي اسلامي ديده مي‌شود. سخنگوي دستگاه ديپلماسي با تاكيد بر روابط حسنه جمهوري اسلامي ايران با اردن اظهار داشت: جمهوري اسلامي ايران با هرگونه بي‌ثباتي داخلي و دخالت خارجي مخالف است و اعتقاد دارد همه امور داخلي كشورها بايد در چارچوب قانون پيگيري شود.