شهر جديد در استان تهران، به معني افزايش ريسك زلزله

روز شنبه 11 ارديبهشت معاون شهرسازي و معماري وزارت راه و شهرسازي در نامه‌اي به استاندار تهران مصوبه شوراي عالي معماري و شهر‌سازي مبني بر تصويب احداث شهر جديد خوارزمي در زمين‌هاي شهرك زيتون را اعلام كرد.  شهر تهران و استان تهران از نظر خطر زمين‌لرزه در جنوب رشته كوه‌هاي البرز در پهنه‌اي بسيار پر خطر از ديد رخداد زمين‌لرزه‌هاي شديد قرار دارد. شرق استان تهران به ويژه در ارديبهشت 99 با زمين‌لرزه با بزرگاي 5 دماوند لرزيد، محل تلاقي دو گسل مهم مشا (قطعه شرقي) و گسل شمال تهران است. با افزايش جمعيت شهر و استان تهران و احداث شهر جديد، ساكنان در معرض خطر زلزله بيشتر شده و ريسك زلزله در اين منطقه افزايش مي‌يابد.  در 23 دي‌ماه 93 شهردار وقت تهران گفت با آنكه سقف جمعيتي شهر تهران مطابق سند طرح جامع پايتخت مصوب سال ۸۶ در افق سال ۱۴۰۴، 8.7 ميليون نفر تعيين شده است، اما سقف جمعيتي شهر تهران در سال ۱۴۰۰ به 9.5 ميليون نفر خواهد رسيد. وضعيت امروز تهران بسيار پيچيده است جمعيت صبح شهر تهران با اضافه شدن جمعيتي كه از ساير شهرهاي استان تهران و ساير استان‌هاي پيرامون به تهران مي‌آيند حدود 13.5 ميليون نفر مي‌شود. در حالي كه بر اساس برآوردهاي متخصصان تسهيلاتي كه در آن ايجاد شده براي حدود 4 ميليون (تا حداكثر 5 ميليون نفر) جمعيت مناسب است. در ابتداي سال 1400 جمعيت شبانه و ثابت شهر تهران در حد 9.3 ميليون نفر و نزديك به پيش‌بيني شهردار اسبق تهران است. سالانه 100 تا 150 هزار نفر به جمعيت اين شهر -  عمدتا به عنوان مهاجراني كه به تهران و پيرامون آن مي‌آيند -  اضافه مي‌شود.  شهر شهريار در غرب تهران در سال 57 حدود 20 هزار جمعيت در شهريار و قلعه حسن‌خان داشت. اكنون حدود 750 هزار نفر در شهرستان شهريار و 700 هزار نفر در شهرستان قدس در غرب استان تهران (جمعا حدود 1.5 ميليون نفر) جمعيت دارد و اين موضوع رشد حدود 30 برابري را طي 43 سال گذشته در اين محدوده غربي استان تهران نشان مي‌دهد. رشد كنوني جمعيت اين محدوده سالانه 8 درصد برآورد شده است و عمدتا از مهاجراني هستند كه همچنان به استان تهران مي‌آيند. 
گسل شمال تهران از روستاي كلان در شمال شرق لواسان در 35 كيلومتري شمال شرق تهرانپارس شروع مي‌شود و به شهر لواسان و سپس لشكرك و گردنه قوچك و سپس سوهانك مي‌رسد. توان لرزه‌زايي گسل شمال تهران نشان از رخداد زلزله‌اي با بيشينه بزرگاي 7.5 دارد.  ۱۹ ارديبهشت ۹۹ كه زمين لرزه با بزرگاي ۵ روي گسل مشا در ۵ كيلومتري شمال دماوند در شرق استان تهران رخ داد و پس‌لرزه‌هاي متعدد آن مدام گزارش شدند و لرزش‌هايي كه در لرزه اصلي و در نيمه شب موجب دو نفر كشته و خسارت‌هاي محدودي در دماوند و مشا و برخاستن تعداد زيادي از مردم تهران از خواب شد، بحث در مورد ريسك زلزله در تهران مجددا به بحث روز تبديل شد كه انتظار مي‌رفت به عنوان زنگ هشدار در مورد زلزله‌هاي تهران و احتمال رخداد يك زلزله شديد عمل كرده باشد كه ظاهرا اين انتظار برآورده نشده است.  بعد از زلزله ۱۹ ارديبهشت مشا بررسي مفصلي روي لرزه‌خيزي استان تهران، نشان داد كه احتمال رخداد يك زلزله با بزرگاي ۷ روي گسل مشا بعد از زمين‌لرزه 19 ارديبهشت 99 افزايش يافته است. احتمال رخداد زلزله شديد روي گسل‌هاي پيرامون تهران، حتي بدون در نظر گرفتن زلزله‌هاي ۹۹ وجود داشته است. تمام اين لرزه‌خيزي گسل مشا و مورد بحث به قطعه شرقي گسل مشا مربوط بوده كه از روستاي كلان (در لواسانات) در غربي‌ترين نقطه خود آغاز مي‌شود و از مشا مي‌گذرد و در نهايت در جنوب غرب فيروزكوه با گسل فيروزكوه تلاقي مي‌يابد. البته در مورد شهر تهران بايد به قطعه مركزي گسل مشا نيز توجه كرد كه از روستاي كلان لواسانات آغاز مي‌شود و از شمال فشم و از محل شهر ميگون در شمال تهران عبور مي‌كند. اين قطعه مركزي گسل مشا به‌رغم آنكه فعال است، ولي فعلا زلزله‌اي نشان نداده است. به نظر مي‌رسد كه اين قطعه مركزي گسل مشا در حالت سكوت لرزه‌اي ناشي از قفل‌شدگي گسل قرار گرفته است.  بخش‌هايي از قطعه مركزي گسل مشا از فاصله حدود ۱۰ تا ۱۵ كيلومتري بخش‌هاي شمال و شمال شرقي تهران رد مي‌شود. پس بخش‌هايي از شمال تهران در محدوده حوزه نزديك قطعه مركزي گسل مشا نيز قرار مي‌گيرد (علاوه بر اينكه خود در پهنه گسل شمال تهران قرار دارند). 

در 55 سال اخير در شهر تهران توسعه‌اي ناپايدار ادامه دارد. حدود هفت‌ونيم ‌ميليون نفر هم در حلقه 50 كيلومتري تهران زندگي مي‌كنند. اين به معني اين است كه حدود 20‌ درصد جمعيت كشور در اين محيط زندگي مي‌كنند و بيشتر از 40‌ درصد اقتصاد كشور و دانشگاه‌هاي مهم، در شهر تهران متمركز است. توسعه تهران به صورت متمركز كه اين‌ همه در معرض زلزله و ساير سوانح است، در جهت خنثي كردن درس‌هايي بوده كه از زلزله‌هاي پيشين گرفته‌ايم! احداث شهر جديد در شرق استان تهران تمركز جمعيت را باز هم در استان تهران بيشتر خواهد كرد و با افزايش معرضيت جمعيت به افزايش ريسك زلزله در استان تهران مي‌انجامد.