تأملي در باب يك پرسش
آيا سرود ملي ايران كپي است؟
سجاد پورقناد
بحث درباره سرود جمهوري اسلامي و سرود ملي كره‌جنوبي چند سالي است كه در محافل موسيقي مطرح شده است ولي اخيرا باز اين موضوع رسانه‌اي شده و نه تنها ادعا شده اين سرود شباهت زيادي به سرود ديگري دارد بلكه پيشنهاد شده كه محتواي موسيقايي آن بيشتر وام گرفته از موسيقي ملي باشد و حتي بعضي پيشنهاد جابه‌جايي اين سرود را با سرود «اي ايران» روح‌الله خالقي مطرح كرده‌اند.
شايد بهتر باشد انديشيدن در مورد اين سرود را از اينجا آغاز كنيم كه ابتدا ما از يك «سرود ملي» چه مي‌خواهيم. چه انتظاراتي از آن بايد داشته باشيم؛ بعضي از موسيقي‌دان‌ها پيشنهاد داده‌اند اين سرود استفاده بيشتري از مواد موسيقي ايراني (احتمالا منظور مواد موسيقي دستگاهي ايران است نه مثلا موسيقي تركمن‌صحرا يا هوره‌لكي) بكند. در پاسخ بايد گفت، هر چند بهتر است سرود ملي يك كشور از مواد موسيقايي مخصوص همان كشور بهره ببرد ولي در اين مسير مشكلاتي مي‌تواند وجود داشته باشد كه مهم‌ترين آنها اول عدم آشنايي مجريان اين موسيقي در كشورهاي ديگر با فواصل خاص يا تكنيك‌هاي مخصوص موسيقي آن كشور و دوم غريب بودن آن موسيقي به گوش شنونده خارجي است. اين دو مشكل بسيار مهم باعث شده كه امروزه سرود ملي بيشتر كشورهاي جهان از جمله كشور ما ايران برخوردار از يك‌سري كليشه‌ها باشند: طول زمان: حدود يك دقيقه؛ مد: ماژور؛ متر: چهارضربي (مارش)؛ چندصدايي: هارموني تيرس؛ خصوصيت اركستر و كر: اركستر سمفونيك به همراه گروه كر زنان و مردان به صورت تكصدايي (3)؛ خصوصيات ملوديك: آغاز با يك حركت صعودي دومينانت به تونيك با ضرب آهنگي شكوهمند با همراهي سازهاي بادي برنجي و كوبه‌اي؛ ميانه با نوانس پيانو و حركت پيوسته نغمه‌ها؛ پايان با فرودي باشكوه با همراهي پررنگِ سازهاي كوبه‌اي و بادي برنجي با نوانس فورته. چنانكه گفته شد شش خصوصيت در بيشتر موسيقي‌هاي ملي سراسر جهان وجود دارد، وجود اين عناصر موجب مي‌شود مجموعه‌اي از سرودهاي كليشه‌اي و مشابه در سراسر جهان وجود داشته باشد كه البته قابل فهم و اجرا براي مجريان و مخاطبان موسيقي در دنيا است.
به جز مواردي كه ذكر شد، ديگر شباهت‌هاي دو موسيقي مورد بحث (سرودهاي ملي دو كشور ايران و كره‌جنوبي) تنها مربوط به چند نغمه پاياني در پايان جملات موسيقايي اين سرودهاست كه قطعا مصداق «كپي كاري» نمي‌تواند باشد؛ مگر اينكه بسياري از آثار بزرگان موسيقي كلاسيك را به همين خاطر كپي شده از يكديگر بدانيم!
ما در ايران مدي شبيه به ماژور داريم كه به آن ماهور مي‌گوييم ولي بعضي ممالك جهان در موسيقي‌هاي محلي و ملي خود چنين مدي ندارند؛ همين سرود ملي كره‌جنوبي اگر خود تقليدي از موسيقي غربي نبود و برگرفته از موسيقي محلي كره بود، چيزي بسيار غريب و احتمالا غيرقابل اجرا براي مجريان موسيقي در كشورهاي خاورميانه و غربي بود. شايد بتوان گفت؛ حسن رياحي، خالق آثار برجسته موسيقي سمفونيك ايران مانند «سوئيت ايراني» مي‌توانست براي اين سرود، ملودي‌پردازي بهتري از چيزي كه امروز مي‌شنويم، داشته باشد ولي گمان مي‌كنم نهايت بي‌انصافي باشد وقتي سرودهاي ملي ديگر ممالك جهان را شنيده‌ايم و با آن عناصر تكرار شونده در اين سرودها آشنا هستيم، ادعا كنيم «اين سرود كپي است.»
پي‌نوشت:
افرادي كه پيشنهاد جابه‌جايي سرود فعلي با سرود «اي ايران» را مي‌دهند توجه ندارند كه اين سرود داراي بخش‌هاي موسيقايي بي‌كلام طولاني و داراي مدي است كه ربع پرده دارد و براي مجريان غيرايراني اجراي آن مشكل است؛ پرش روي فواصل پنجم و ششم در اين سرود از عهده هر خواننده‌اي بر نمي‌آيد و همچنين طولاني و از نظر تكنيك اجرايي داراي دشواري‌هايي است.
البته در دوره پهلوي روي همان ملودي سرود شاهنشاهي يك شعر ديگر هم سروده شده بود كه عنوان آن را به «سرود ملي» تبديل مي‌كرد ولي تقريبا هميشه همان شعر كه «سرود شاهنشاهي» نام داشت به عنوان سرود ملي اجرا مي‌شده است.