ساخت سن‌پترزبورگ
مرتضي ميرحسيني
«اعدام‌ها و شكنجه‌ها در سراسر زمستان ادامه يافت... زندان‌ها پر مي‌شدند و باد و بوران هزاران جسد تازه را بر فراز باروهاي مسكو تاب مي‌داد. وحشت سراسر مملكت را فراگرفته بود. زندگي كهنه در زواياي تاريك پناه گرفت. دوران بيزانسي روسيه به پايان مي‌آمد.» آلكسي تولستوي با اين جملات، انقلاب پتر اول در روسيه را توصيف مي‌كند. مي‌گفت پتر اول نري پرزور و پرطاقت بود كه نيرو و شادابي انساني بدوي در وجودش جريان داشت. او بود كه با اصلاحاتش، سرزمين روسيه را به كشوري كه امروزه به اين نام مي‌شناسيم، تبديل كرد.
آموزش همگاني را توسعه داد، تشكيلات حكومتي را نوسازي كرد و قدرت اشراف را درهم شكست. در آغاز همين اشراف او را جدي نمي‌گرفتند و بعد هم با طعنه و تمسخر از برنامه‌هايي كه در سر داشت، حرف مي‌زدند. اما پتر كه باور داشت «براي بريدن سرهاي آنان هيچ وقت دير نيست» با صبر و حوصله و گام‌هاي سنجيده ابتدا جايگاه خودش را به عنوان فرمانرواي روسيه تثبيت و محكم كرد و بعد، زماني كه مطمئن شد كسي حريفش نيست به جان آنان افتاد و مجبورشان كرد با اصلاحاتش همراهي كنند. آنان تا آمدند به خودشان بجنبند «گرگ‌زاده، گرگ شده بود.» پتر بسياري از آنان را كشت و ديگران را هم سر جاي خودشان نشاند؛ «كساني كه حنجره‌دراني مي‌كردند، زبان در كام كشيدند و آنهايي كه خنده تمسخر سر مي‌دادند، مُهر خاموشي بر لب زدند.»
پتر با سوئدي‌ها و عثماني‌ها هم جنگيد، مرزهاي كشورش را به سوي غرب گسترش داد و مسير تجارت خارجي روسيه را در خشكي و دريا هموار كرد (او بعد از سقوط صفويان با بهره‌‌گيري از آشفتگي اوضاع ايران، به مرزهاي كشور ما هم تجاوز كرد) و نيز سال 1703 در چنين روزي در دهانه خليج فنلاند - روي زمين‌هايي كه تا چند سال قبل از آن در قلمرو پادشاهي سوئد جاي داشت- پنجره‌اي رو به غرب گشود و شروع به ساخت شهري كرد كه به نام خودش و به نام قديس حامي‌اش (پتر قديس) آن را سن‌پترزبورگ ناميد. ساختمان‌هاي دولتي را به اين شهر نوپا منتقل كرد، ثروتمندان روسيه را به زور به آنجا برد و مجبورشان كرد تا خانه‌هايي براي خودشان بسازند. بازرگانان خارجي و هنرمندان و صنعتگران اروپايي را با آغوش باز در اين شهر پذيرفت و شرايط مناسبي براي اقامت آنان مهيا كرد. به نوشته رابرت پالمر «غرض پتر آن بود كه سن‌پترزبورگ را مظهر روسيه جديد كند. مي‌خواست اين شهر جديد كه رو به اروپا بنا كرده بود و افكار روس‌ها را معطوف به مغرب مي‌نمود، جانشين پايتخت قديمي مسكوشود كه متوجه آسيا بود و دژ مخالفان با برنامه غربي كردن او محسوب مي‌شد. ديري نگذشت كه سن‌پترزبورگ يكي از مهم‌ترين شهرهاي اروپاي شمالي شد.» اين شهر اوايل قرن بيستم، مدتي پتروگراد خوانده شد و بعد از انقلاب روسيه هم لنين‌گراد نام گرفت (تا سال 1991). بسياري از شاهزادگان بعدي روسيه در اين شهر متولد شدند، اما از چهره‌هاي مشهوري كه نام‌شان به اين شهر پيوند مي‌خورد، مي‌شود مثلا از ولاديمير پوتين و دميتري شوستاكوويچ آهنگساز نام برد كه در همين شهر متولد شدند. همچنين آلكساندر پوشكين، نيكلاي گوگول، آلكساندر هرتسن، پتر كروپوتكين، اما گلدمن، ولاديمير لنين و شماري ديگر از نام‌هاي آشناي تاريخ روسيه هركدام در دوره‌اي از زندگي‌شان در اين شهر اقامت كردند.