مناظره‌هاي انتخاباتي در ايران و ايالات متحده چه تفاوت‌هايي دارند
تنوع رسانه و نبوغ كمپين‌ها
در خدمت صندوق راي
ميثم سليماني
روز شنبه 15 خرداد 1400 اولين مناظره سيزدهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري ايران برگزار شد. اگر سري به شبكه‌هاي اجتماعي بزنيم با موج عظيمي از اطلاعاتي مواجه مي‌شويم كه طرفداران نامزدهاي مختلف از جزييات مناظره منتشر كردند. ويديوهاي تقطيع شده از مناظره نيز به حدي در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شد كه مي‌توان گفت آنها كه پاي تماشاي مناظره به شكل زنده ننشستند هم چيز زيادي از دست ندادند.
با پايان نخستين مناظره، انتقادهايي درباره جزييات آن آغاز شد. انتقادهايي از اين جنس كه چرا نامزدها از برنامه‌هاي خود در اين مناظره نگفتند؟ چرا موضوعات مهم‌تري مطرح نشد؟ چرا نامزدها در برخي موارد جانب اخلاق را رعايت نكردند؟ در پاسخ به اين انتقادها يك سوال اساسي وجود دارد: فلسفه برگزاري مناظره چيست؟ آيا افراد بايد اتو كشيده مقابل دوربين و برابر مردم ايستاده و از برنامه‌هاي خود در مناظره حرف بزنند؟ اگر بنا به چنين كاري بود كه ديگر نيازي به برگزاري مناظره ميان نامزدها و همزمان ساعت‌ها برنامه انفرادي در صدا و سيما نبود، چرا كه نامزدها مي‌توانستند با خيال راحت در ويديوهاي تك‌نفره از برنامه‌هاي خود سخن بگويند. در چنين شرايطي ديگر نيازي نبود كه بيش از 3 ساعت از وقت تلويزيون ايران گرفته شود تا 7 نامزد در برابر يك مجري كه بيشتر شبيه برگزار‌كنندگان برنامه‌هاي قرعه‌كشي عمل مي‌كند، ايستاده و به پرسش‌هاي مطرح شده پاسخ بدهند.
شايد براي بسياري اين سوال مطرح شود كه در هنگامه انتخابات در ساير كشورها مناظره‌ها و برنامه‌هاي انتخاباتي كانديداها چگونه پيش مي‌روند و از چه الگويي پيروي مي‌كنند؟ آيا نامزدهاي احراز يك پست مانند آنچه برخي منتقدان به مناظره روز شنبه اعتقاد دارند مودبانه و دست به سينه ايستاده و از برنامه‌هاي خود سخن مي‌گويند؟ يا از هر ترفندي استفاده كرده تا اين تصور را در ذهن مخاطب تثبيت كنند كه فرد به مراتب كارآمدتر و قوي‌تري نسبت به رقيب خود هستند؟ در سال‌هاي اخير، نمونه‌هاي متعددي از مناظره‌ها و كمپين‌هاي انتخاباتي را در كشورهاي مختلف شاهد بوديم. به لحاظ زماني نزديك‌ترين آن انتخابات امريكاست. سال گذشته ايالات متحده شاهد يك انتخابات رياست‌جمهوري عجيب با يكي از بالاترين ميزان‌هاي مشاركت و نتيجه‌اي باورنكردني و حساس بود . نتيجه اين انتخابات حتي براي كشوري مانند ايالات متحده تا سه روز پس از اتمام برگزاري، شفاف و روشن نبود. از سال 1960 كه نخستين مناظره انتخاباتي ميان جان اف كندي و ريچارد نيكسون به صورت تلويزيوني برگزار شد بيش از 60 سال مي‌گذرد و در تمام اين سال‌ها اين مناظره‌ها تاثيرات جدي بر نظر راي‌دهندگان مردد داشته است.
در ايالات متحده مناظره نامزدهاي انتخاباتي _ در يك تقسيم‌بندي كلي _ در سه نوبت برگزار مي‌شود و معاونان رييس‌جمهور نيز يك مناظره تلويزيوني با يكديگر دارند كه عملا در اين مناظره‌ها هم عيار نامزد نهايي حزب سنجيده شده و هم معاونان مورد محك جدي قرار مي‌گيرند. آيا همگي اين افراد در اين مناظره‌ها به شكل محترمانه صحبت مي‌كنند و از برنامه سخن مي‌گويند؟ قطعا نه! من در سه دوره اخير انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده، مناظره‌هاي انتخاباتي را رصد كردم و به چند نكته جدي و تفاوت عمده رسيدم كه در مناظره‌هاي انتخاباتي ايران قابل مشاهده نيست.
كمپين‌ها
كمپين انتخاباتي در امريكا از يك ماه پيش از انتخابات آغاز نمي‌شود بلكه نزديك به دوسال زمان مي‌برد تا در نهايت يك فرد به عنوان نامزد نهايي حزب در انتخابات، معرفي شود. به‌طور مثال در انتخابات درون حزبي دموكرات‌ها براي سال 2020 تقريبا 27 نفر كانديد شده بودند و مناظره‌هاي درون حزبي نيز در دو نوبت برگزار مي‌شد. كامالا هريس كه اكنون معاون جو بايدن رييس‌جمهور امريكاست، در انتخابات درون حزبي تند و تيزترين حملات را به شخص بايدن و رويكرد و سياست‌هاي او در سال‌هاي گذشته داشت، اما اين انتقادات تنها مربوط به رقابت‌هاي درون حزبي بود. شايد حجم انتقادها و فشارها در مناظره‌هاي درون حزبي دقيقا يك مرحله آمادگي براي حضور در رقابت‌هاي نهايي است.دونالد ترامپ نيز قبل از حضور در انتخابات 2016 با حدود 17 نامزد درون حزبي رقابت مي‌كرد و حتي مناظره‌ها به مباحث سخيفي كشيده شد كه ابتدا به ساكن براي بسياري قابل باور نبود. دونالد ترامپ در مناظره‌هاي انتخاباتي سال 2020 در مقطعي به اندازه‌اي ميان حرفهاي جو بايدن پريد و كلام او را قطع كرد كه در نهايت نامزد دموكرات‌ها خطاب به رييس‌جمهور مستقر گفت: «خفه شو، مرد». از سوي ديگر بررسي مناظره‌هاي انتخاباتي ايالات متحده در سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد، شرايط آن‌گونه كه در تصور ما مي‌گذرد نيست. نامزدها مانيفست و برنامه‌هاي خود را در جريان كمپين‌ها، سخنراني‌ها و تيم تبليغاتي بيان كرده‌اند و رسانه‌هاي متعدد نيز آن را بارها و بارها مورد بررسي قرار مي‌دهند لذا مناظره، جايگاهي براي ايستادن در برابر مردم و بيان كردن برنامه‌ها نيست، بلكه نامزدها تلاش مي‌كنند در جريان مناظره به كمك برنامه‌ها و تاكتيك‌ها، رقيب سياسي را خلع سلاح كرده و شور و هيجان انتخاباتي ايجاد كنند و البته به مخاطب نشان بدهند كه بهتر از رقيب هستند.
رسانه‌ها
در اين بين نقش رسانه‌ها را نبايد ناديده گرفت. در ايران مسووليت و مديريت برگزاري اين مناظره‌هاي انتخاباتي هر چهارسال يك‌بار بر عهده يك رسانه رسمي تصويري موجود به نام صدا و سيماست. در ايالات متحده، رسانه‌هاي متعدد و متنوع در طول چهارسال مشغول بررسي مسائل نامزدهاي بالقوه هستند و همه‌چيز محدود به يك رسانه نيست. نيم نگاهي به مناظره‌هاي نهايي انتخابات رياست‌جمهوري در اين كشور اثبات مي‌كند كه هربار فقط يك رسانه يا يك مجري خاص نقش برگزار و اجرا‌كننده اين مناظره‌ها را بر عهده ندارد. در جريان اين مناظره‌ها، كمپين تبليغاتي نامزدها با اجراي يك سري اصول كلي موافقت كرده و نامزدها نيز موارد مورد توافق را در طول مناظره رعايت مي‌كنند. مجري در اين مناظره‌ها تنها يك وقت نگهدار يا پرسشگر صرف نيست بلكه در تقسيم‌بندي دو دقيقه‌اي بسيار فعال عمل مي‌كند از جمله آنكه در ميان حرف افراد وارد مي‌شود و حتي به موقع اجازه مي‌دهد كه افراد وارد بحث با يكديگر شوند. اگر به مناظره‌هاي انتخاباتي امريكا نگاه كنيم در مناظره نخست سال 2020 كه فاكس نيوز و PBS آن را برگزار كردند، كريس والاس مجري قديمي فاكس مجري بود. در جريان اين مناظره شبكه‌هاي خبري CNN، CBS و نيويورك تايمز مسووليت بررسي صحت‌سنجي صحبت‌هاي نامزدها را برعهده داشتند. تلاش مي‌شود در سه مناظره اصلي نامزدها و همچنين معاونان آنها از همه طيف‌هاي رسانه‌اي دخيل باشند و به عنوان نمونه سوزان پيج از روزنامه يواس‌اي تودي مجري مناظره معاونان بود. تنوع رسانه‌ها، تمرين‌هاي مكرر آنها، كمپين‌هاي انتخاباتي و عملكرد نامزدها در مناظره‌ها باعث شده به‌رغم همه نقدهايي كه به ادبيات در مناظره‌ها طي سال‌هاي اخير وجود دارد، اما در مجموع اين مناظره‌ها نمره قابل قبولي دريافت كنند. از طرفي در سايه فعاليت رسانه‌هاي متعدد در چارچوب انتخابات، اگر اتهامي متوجه شخص ثالثي شود، فرد مي‌تواند با استفاده از تريبون‌هاي موجود به اين اتهام پاسخ بدهد. در ايالات متحده در زمان انتخابات، رسانه‌هاي فعال و حرفهاي فارغ از اينكه چه جهتگيري نسبت به نامزدهاي دموكرات و جمهوري‌خواه دارند، فعاليت مي‌كنند لذا كار حرفهاي رسانه‌اي بيش از هر زمان ديگري به چشم مي‌آيد. مي‌توان گفت كه يكي از انتقادها به پوشش رسانه‌اي انتخابات در ايران به تك‌صدايي صدا و سيما بازمي‌گردد. صدا و سيما هرچهار سال يك بار هنگام برگزاري مناظره‌هاي انتخاباتي ادعا مي‌كند كه توانسته از عهده ايجاد شور انتخاباتي برآيد اما در ايالات متحده موج انتخاباتي فرآيندي متاثر از كمپين‌هاي تبليغاتي و فعاليت حرفهاي رسانه‌اي است كه در ايران كمتر ديده مي‌شود.