انتظارات اردوغان
از ديدار با جو بايدن
محمود فاضلي
در آستانه ديدار اردوغان، رييس‌جمهور تركيه با جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در اجلاس سران ناتو در بروكسل كه در 14 ژوئن (24 خرداد) برگزار خواهد شد، ترافيك ديپلماسي بين آنكارا و واشنگتن سرعت گرفته است. اردوغان درصدد يافتن راه‌هاي برقراري رابطه دو جانبه با بايدن، همانند آنچه با ترامپ برقرار كرده بود، خواهد بود. اما بايدن بدون ورود به ميدان بازي اردوغان، برقراري رابطه سازماني و عادي را ترجيح مي‌دهد.
تركيه درصدد القاي اين موضوع است كه آنكارا خواستار ايجاد بهبود روابط خود با امريكا است. از نگاه تركيه وظيفه بايدن در ديدار با اردوغان پايه‌ريزي يك اتحاد جديد بين اين دو كشور است. در اين راستا تنها شرط تركيه پايبندي به اصل برابري در روابط است. اگرچه آنتوني بلينكن وزير امورخارجه امريكا اعتقاد دارد تركيه به اصطلاح شريك امريكا است اما نشانه‌هاي اختلافات ميان طرفين كم نيست و تنش موجود در روابط بين دو كشور بيش از پيش تشديد شده و اين نيز براي منافع هر دو كشور نتايج منفي در برخواهد داشت.
اردوغان چند ماه است كه براي برداشتن «يك گام مناسب» تلاش مي‌كند، اين نشان‌دهنده تكاپوي اردوغان براي ديدار با بايدن است. اما انتشار عكس «دست‌دادن اردوغان و بايدن»، نمي‌تواند بهبود روابط ميان تركيه و امريكا را تضمين كند. بايدن براي تدوين دستور كار ديدار دوجانبه، به جاي بلينكن وزير خارجه خود، وندي شرمان معاون وزارتخانه را به تركيه اعزام كرد. پايين بودن سطح ديپلماتيك فردي كه به تركيه اعزام شد، حامل پيام‌هاي روشني است. تحريم‌هايي كه عليه تركيه اعمال مي‌شود نيز چنين پيام مي‌دهد مشخص شدن وضعيت سامانه‌هاي اس-400 تا چه ميزان براي امريكا اهميت دارد.
به باور آنكارا اگرچه وضعيت اقتصادي تركيه در شرايط مطلوبي نيست و در عرصه سياست خارجي در خاورميانه مشكلاتي دارد اما دولت بايدن نبايد تركيه را به مثابه تركيه سابق تلقي كند. براي امريكا وضعيت كنوني سوريه، ليبي، عراق، اوكراين و افغانستان اهميت ويژه‌اي دارد و تركيه نيز در همه اين مناطق حضور دارد. امريكا در اين مناطق بدون تركيه نمي‌تواند اهداف خود را عملي كند. اين امر نشانگر قدرت تركيه يا ضعف امريكا نيست، بلكه مجموعه رقابت‌هاي منطقه‌اي و همچنين حضور روسيه و ايران در اين مناطق است. امريكا در مناطقي كه با روسيه رقابت دارد، مجبور به ايجاد همراهي با تركيه خواهد بود. اگر روسيه براي امريكا يك رقيب، تهديد يا فراتر از آن است، ايران نيز در همين موقعيت قرار گرفته است.
امريكا در تلاش براي استفاده از نفوذ تركيه در افغانستان، كنترل فرودگاه كابل توسط تركيه را پيشنهاد مي‌دهد، اما همكاري امريكايي‌ها در سوريه با عناصر پ.ك.ك ادامه دارد. آنها نمي‌خواهند در سوريه ميدان را به دست روس‌ها يا ايراني‌ها بسپارند. در اين صورت آنها بايد از سوداي خود براي ايجاد يك دولت تروريستي در سوريه دست برداشته و راه مناسبي را براي توافق با تركيه در سوريه پيدا كنند. در موضوع آذربايجان و قفقاز، امريكا در رقابت نامحدود با روسيه و چين بوده و امريكايي‌ها خود نيز اين را اعتراف مي‌كنند كه در رقابت با روسيه و چين و با هدف محدودكردن رقباي خود به تركيه نياز دارند. متقابلا تركيه نيز مي‌خواهد امريكا در جنگ با گروه تروريستي پ.ك.ك در كنار آن كشور قرار گرفته و فتح‌الله گولن را مسترد كند. البته تركيه اعتقاد دارد در مبارزه با پ.ك.ك و فتح‌الله گولن به كمك كسي نياز ندارد، اما انتظار دارد ديگر كشورها زير پاي اين كشور را خالي نكنند.
به باور تركيه، همزمان با ادامه تقويت روزافزون صنايع دفاعي تركيه و خريد سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 توسط اين كشور از روسيه، امريكا اقدام تحريك‌آميز جديدي عليه تركيه را آغاز كرده است. برخي از سناتورهاي امريكايي از جمله «باب منندز» و «ماركو روبيو» با ارايه لايحه «همكاري دفاعي امريكا با يونان» به مجلس سنا، پيشنهاد داده‌اند جنگنده‌هاي اف-35 براي تركيه توليد شده، اما بعدا در واكنش به خريد سامانه‌هاي دفاع موشكي اس-400 كه از روسيه فروش آنها به تركيه لغو شده است، به دولت آتن اختصاص داده شود. لايحه مذكور افزايش حمايت امريكا از مدرن ارتش يونان و افزايش فعاليت‌هاي نظامي مشترك امريكا با قبرس (يوناني نشين)، يونان و اسراييل را تشويق مي‌كند. در اين لايحه به نقش يونان به عنوان يك هم‌پيمان قابل اعتماد ناتو تاكيد شده است.
گروهي از كارشناسان معتقدند اردوغان براي بهبود روابط با امريكا رابطه خود با پوتين را تا حدودي كاهش داده تا امريكا اهميت موقعيت جغرافيايي تركيه را فراموش نكند. آنكارا تلاش دارد موقعيت جغرافيايي تركيه در اوكراين، لهستان، كريمه، درياي سياه و تنگه‌ها را برجسته‌تر كند و با فروش پهپادهاي مسلح به اوكراين و فروش 24 فروند پهپاد مسلح به لهستان، هدف ارتقاي جايگاه تركيه در ناتو را دنبال كند. دو روز پس از ديدار اردوغان و بايدن، پوتين و بايدن در ژنو ديدار خواهند كرد. اگر تحول مثبتي از ديدار ژنو حاصل شود، سرمايه‌گذاري‌اي كه اردوغان در بازي عليه روسيه انجام داده است، مي‌تواند بي‌نتيجه باشد. واشنگتن عملا ناظر است كه تركيه در روابط با چين و روسيه، تا كجا پيش مي‌رود.
پيش‌بيني مي‌شود «بحران ليبي» بخشي از سرفصل‌هاي ديدار بروكسل باشد. امريكايي‌ها سال گذشته تقويت جايگاه روسيه در ليبي را تهديدي عليه جبهه جنوبي ناتو و مداخله نظامي تركيه را مثبت ارزيابي كرده بودند، اما با توجه به روند وحدت نهادها و اجراي روند انتخابات با دولت وحدت ملي، اين بلوك حضور تركيه در اين كشور را مانعي بر سر راه اين تلاش‌ها مي‌داند. اردوغان در تمامي اين موضوعات مي‌تواند گزينه‌هاي «يافتن راه‌حل مياني»، «اجتناب از مشكل‌تراشي» و «عقب‌نشيني نسبي يا كامل» را به بخشي از چانه‌زني تبديل كند.