هشدار رييس هيات مذاكره‌كننده ايران: از خواسته‌هاي كليدي عبور نمي‌كنيم
جنگ ديپلمات‌ها در وين
عباس عراقچي مي‌گويد راستي‌آزمايي گام‌هاي امريكا، بازگشت‌پذيري ايران و تضمين عدم تكرار از سوي امريكا گره‌هاي اصلي در مذاكرات هستند
سارا معصومي
مكان: گراند هتل وين، زمان: 12 ژوئن 2021: صداي فلاش دوربين عكاس‌ها با فرياد معدود خبرنگاران حاضر كه سوال مي‌كنند:«از مذاكرات چه خبر؟» يكي مي‌شود. خودروهاي تشريفات سياه رنگ يك به يك مقابل درب ورودي هتل مي‌ايستند تا ديپلمات‌هايي از ايران، روسيه، چين، فرانسه، بريتانيا و آلمان در حالي كه كيف‌هاي حامل اسناد مذاكرات را حمل مي‌كنند با عبور از در شيشه‌اي از تيررس نگاه خبرنگاران خارج شوند.
ششمين دور از رايزني‌ها در وين براي احياي برجام در حالي آغاز شده كه ادبيات مذاكره‌كنندگان به شكل محسوسي تغيير كرده است. در حالي كه ديپلمات‌ها دورهاي چهارم و پنجم مذاكرات را با اين جمله حاكي از خوش‌بيني آغاز كردند كه اين دور ميتواند دور پاياني باشد حالا همه چيز تغيير كرده و روساي هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران و روسيه مي‌گويند، دور ششم قطعا نمي‌تواند به جمع‌بندي نهايي در رايزني‌ها منتهي شود. حتي ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه كه به چهره رسانه‌اي اين مذاكرات تبديل شده پس از پايان نشست كميسيون مشترك به خبرنگاران گفت كه رسيدن به تفاهم به حداقل چند هفته ديگر زمان نياز دارد. عبارتي كه با سخنان اوليانوف در دور چهارم و زماني كه از بسيار نزديك بودن توافق سخن گفت در تضاد كامل است. هيچ كدام از اين فراز و فرودهاي خبري براي اهل فن و ناظران روند مذاكرات هسته‌اي براي تولد برجام و حتي پيش از آن عجيب و غريب نيست. در حالي كه افكار عمومي پيگير مذاكرات مي‌گويد از جمله‌بندي‌هاي تكراري هيات مذاكره‌كننده ايراني و سايرين به ستوه آمده و برخي نيز هيات مذاكره‌كننده را به مخفي‌كاري متهم مي‌كنند، سخنان عباس عراقچي رييس هيات مذاكره‌كننده ايران در آغاز ماراتن ششم مذاكراتي در وين و پس از 90 دقيقه رايزني با هيات‌هاي 1+4 سرنخ‌هاي خوبي از اختلاف‌هاي باقيمانده ارايه كرد.
هر دور رايزنيهاي فني و حقوقي براي احياي برجام در وين به شكل سنتي در دو ماه گذشته با يك جلسه كميسيون مشترك ميان ايران و 1+4 آغاز و با جلسه جمع‌بندي همين جمع به پايان مي‌رسد. شامگاه شنبه به وقت تهران، عراقچي در گفت‌وگو با خبرنگار صدا و سيما در وين در توضيح آنچه در جلسه كميسيون مشترك گذشت از عزم و اراده طرف‌ها براي سرعت بخشيدن به كار خبر داده و گفت: قرار شد با سرعت بيشتر در جلسات متعدد كارشناسي و سياسي، موضوعاتي كه كماكان مورد اختلاف است را مورد بحث قرار دهيم تا راه‌حل‌هاي لازم براي آنها پيدا شود.
گره‌هاي اصلي: راستي‌آزمايي اقدام امريكا
و فعاليت هسته‌اي ايران
در حالي كه در 3 دور گذشته بيشترين پرسش اين بوده كه كدام اختلاف‌ها تهران و واشنگتن را همچنان از نشستن بر سر يك ميز به عنوان اعضاي برجام دور نگاه داشته، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران نوري بر ابهام رسانه‌ها درباره پشت پرده مذاكرات انداخته و از پيچيدگي‌هاي موجود در روند راستي‌آزمايي اقدام‌هاي امريكا همچنين نحوه بازگشت فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران به سطح كمي و كيفي قيد شده در برجام خبر داد. معاون سياسي وزير خارجه در اين باره گفت: با وضعيت پيچيده‌اي مواجه هستيم: هم بازگشت امريكا به برجام يك‌سري مسائل فني، حقوقي و سياسي دارد و هم راستي‌آزمايي اقدامات امريكا از پيچيدگي‌هايي برخوردار است و بايد براي آن برنامه‌ريزي شده و شاخص تعيين شود. اين پيچيدگي در اقدام ايران نيز وجود دارد. طبيعتا با توجه به پيشرفت‌هاي سريع علمي و فني ايران در اين مدت، نحوه تنظيم آنها با بازگشت به برجام پيچيدگي‌هاي خودش را دارد و اينها بحث‌هاي مفصلي را مي‌طلبد.
در جست و جوي تصوير كاملي از
توافق نهايي
ايران و 1+4 پس از نخستين دور رايزني‌ها در وين در فروردين ماه به اين نتيجه رسيدند كه بايد با تقسيم‌بندي كار به دو گروه هسته‌اي و رفع تحريم روند بازگشت اعضاي اوليه به توافق را تسهيل كنند. با پيشرفت كار در اين دو گروه، نياز به گروه سومي احساس شد كه بتواند براي انجام مسووليت‌هاي هر كشور در برجام جدول زماني به شمول تناوب و تناظر گام‌هاي دو طرف تعيين كند. از نخستين روزهاي آغاز به كار دولت جو بايدن در ايالات متحده در ماه ژانويه 2021 ايران يكصدا اعلام كرد كه ايالات متحده به عنوان عضوي كه از برجام خارج شد بايد تمام تحريم‌هاي وضع شده در دولت پيشين ايالات متحده را لغو كرده و به ايران براي راستي‌آزمايي لغو اين تحريم‌ها فرصت بدهد. پس از آن ايران ميتواند اقدام‌هاي هسته‌اي متناقض با برجام كه در پاسخ به بدعهدي طرف‌هاي مقابل انجام داده را به نقطه صفر بازگرداند. به نظر مي‌رسد كه به رغم تشكيل اين گروه سوم هنوز كار در اين گروه به دليل لجبازي سياسي و جاه‌طلبي مذاكراتي امريكا به كندي پيش مي‌رود.
عباس عراقچي در آغاز دور ششم رايزني‌ها اين موضع ايران را دوباره تكرار كرده و گفت: امريكا بايد همه اقداماتش را ابتدا انجام دهد و جمهوري اسلامي ايران پس از راستي‌آزمايي اين اقدام‌هاي امريكا به تعهدات خود بازمي‌گردد. اين ملاك كار ماست ولي براي همين هم احتياج به جدول‌بندي زماني داريم. بايد مشخص شود كه در صورت جمع‌بندي مذاكرات، مراحل تاييد و تصويب آن در هر كشور چگونه باشد و در چه مدت انجام شود. نهايتا در چه روزي به اجرا مي‌رسيم و در آن روز امريكا بايد چه كار كند. مذاكرات در روزهاي آينده ادامه خواهد داشت تا به يك جمع‌بندي و به موقعيتي برسيم كه ان‌شاءالله تصوير تقريبا كاملي را از يك توافق نهايي داشته باشيم كه وقتي اين بار به پايتخت‌ها برمي‌گرديم، قابليت تأمل و تصميم‌گيري وجود داشته باشد.
اميدواري براي انتخابات باشكوه كه
ضرب‌الاجل مذاكراتي نيست
رايزني‌ها براي احياي برجام از هفته‌اي آغاز شد كه با برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در ايران به پايان خواهد رسيد. كمتر از 7 روز پس از اين انتخابات نيز تفاهم فني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي حفظ تصاوير ضبط شده از تاسيسات هسته‌اي ايران به پايان مي‌رسد. اين دو همزماني پرسش‌هايي را درباره تاثيرپذيري مذاكرات از انتخابات مطرح كرده كه عراقچي هم در پايان دور پنجم رايزني‌ها و هم در ابتداي ششمين دور اين گفت‌وگوها آن را رد كرد. معاون سياسي وزير خارجه در پاسخ به اين سوال كه آيا مذاكرات تا قبل از انتخابات رياست‌جمهوري ادامه مي‌يابد؟ گفت: ما به دنبال دستيابي به يك توافق مطلوب و خوب براي جمهوري اسلامي ايران هستيم و در اين مسير نه عجله مي‌كنيم و نه وقت را تلف مي‌كنيم. هر چه زودتر به توافق برسيم البته بهتر است، مهم اين است كه در اين توافق آن اصولي كه ايران بخواهد رعايت شده باشد و شاخص‌هايي كه بخواهيم به آن رسيده باشيم. انتخابات رياست‌جمهوري در پيش است. اميدوارم انتخابات پرشكوهي با مشاركت مردم باشد و آنچه مردم تشخيص مي‌دهند در صندوق‌هاي راي مشخص شود. اين يك عمل بسيار مهمي براي كشور است ولي به جاي خودش انجام خواهد شد. مذاكرات ما موكول به انتخابات نيست. براي ما آنچه ملاك است اين است كه در مسير تحقق خواسته‌هاي جمهوري اسلامي ايران حركت كنيم. تاريخي براي خودمان ملاك قرار نمي‌دهيم كه چه زماني برسيم يا نرسيم، قبل از چه اقدام ديگري باشد يا نباشد. تا هر زماني كه طول بكشد و نياز بدانيم كه مذاكرات را ادامه دهيم براي اينكه به مطلوب خودمان برسيم، مذاكرات ادامه خواهد يافت بدون اينكه وقتي تلف كنيم يا اجازه دهيم ديگران وقت تلف كنند. رييس هيات مذاكره‌كننده ايران در ادامه اين گفت‌وگو با خبرنگار صدا و سيما در وين به گمانه‌زني‌ها درباره احتمال جمع‌بندي نهايي در اين دور پايان داده و گفت: فكر نمي‌كنم ظرف هفته جاري بتوانيم به جمع‌بندي نهايي برسيم. تصور بنده اين است حداقل يك بار ديگر بايد جمع‌بندي مذاكرات به پايتخت‌ها منتقل شود و در اين دور از مذاكرات هم فكر نمي‌كنم ما به جمع‌بندي نهايي برسيم.
هشدار ايران به 1+3
مهم‌ترين بخش سخنان معاون سياسي وزير خارجه در وين كه رياست مذاكرات هسته‌اي را برعهده دارد به هشدار به طرف‌هاي مذاكره‌كننده و به طور مشخص تروييكاي اروپايي و امريكا اختصاص داشت. به گزارش «اعتماد» در مسير بازگشت ايران و امريكا به برجام، انجام بخش قابل توجهي از تعهدات دو طرف محل مناقشه نيست چراكه در متن صريح برجام و ضمائم آن كه وظايف هر كدام از طرفين با جزييات كامل مشخص شده است. در 5 دور گذشته از مذاكرات كه دو تيم كارشناسي به شكل شبانه‌روزي كار را پيش بردند، وضعيت اين تعهدات مشخص شد اما پرانتزهاي محدودي كه همچنان باز مانده در حقيقت سخت‌ترين بخش كار را شامل مي‌شوند. طرف مقابل ايران به خوبي مي‌داند كه فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران از حيث توانمندي علمي و تحقيقي به مرحله غيرقابل بازگشت رسيده لذا تلاش مي‌كند با مهندسي پازل تحريمي كه دولت پيشين ايالات متحده پيش روي ايران قرار داده از اعطاي امتياز در حوزه‌هايي كه ادعا مي‌كند در تناقض با برجام نيستند و فعاليت‌هاي منطقه‌اي يا موشكي يا حقوق بشري ايران را شامل مي‌شود، تبعات جبران‌ناپذير خروج ترامپ از برجام را تا حدودي جبران كند. اين جاه‌طلبي و زياده‌خواهي مذاكراتي طرف مقابل با مقاومت ايران روبه‌رو شده و عباس عراقچي به طرف مقابل هشدار داد كه اگر به دنبال احياي برجام است بايد انعطاف بيشتري نشان دهد. معاون سياسي وزير خارجه در اين باره گفت: طرف‌هاي مقابل ما در نقطه‌اي هستند كه بايد تصميم خودشان را بگيرند. جمهوري اسلامي ايران تصميمات سخت خودش را قبلا اتخاذ كرده است. آن موقعي كه ايران در مقابل خروج ترامپ و امريكا از برجام تصميم گرفت كه در برجام بماند، تصميم سخت ما آن موقع اتخاذ شده و الان نوبت طرف‌هاي مقابل ماست كه تصميمات سخت خودشان را بگيرند. اگر مي‌خواهند برجام را حفظ كنند بايد انعطافات لازم را داشته باشند و بتوانند تصميم بگيرند. ما آمادگي داريم مذاكرات را تا آنجا كه آنها بتوانند به تصميم برسند، ادامه دهيم. جمهوري اسلامي ايران قطعا بدون رسيدن به خواسته‌هاي كليدي خود توافق نخواهد كرد.
چند روايت از يك مذاكره: از مقام امريكايي گمنام تا همصدايي روسيه و چين با ايران
رابرت مالي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايالات متحده در رايزنيهاي برجامي در وين مرد پشت پرده مذاكرات است. مخالفت ايران با حضور هيات امريكايي در جلسات كميسيون مشترك همچنين رد هر گونه مذاكره مستقيم با اين تيم عملا هيات مذاكره‌كننده امريكا را به حضور در جلسات پشت پرده و محرمانه محدود كرده است. در حالي كه در مذاكرات منتهي به حصول برجام در جولاي سال 2015 رابرت مالي از چهره‌هاي ثابت پشت ميز مذاكره با هيات ايراني بود كه دوشادوش جان كري يا ارنست مونيز، وزراي خارجه و انرژي دولت وقت امريكا مي‌نشست اين روزها معدود تصاويري كه از او در وين منتشر شده، او را در حال قدم زدن در وين براي رسيدن به محل مذاكرات دو و چندجانبه با 1+4 نشان مي‌دهد. شايد هم دور ماندن از تيررس خبرنگاران ترفند مذاكراتي باشد كه تيم امريكا به منظور كاستن از تبعات زياد سخن گفتن درباره جزييات رايزني‌ها و تاثير منفي آن بر فضاي ضدايراني در ميان جمهوري‌خواهان امريكايي انتخاب كرده است. با اين وجود يك مقام امريكايي از ابتداي آغاز به كار مذاكرات در وين مسووليت فضاسازي رسانه‌اي درباره چند و چون رايزني ها را به شرط عدم افشاي نام بر عهده داشت.
اين مقام امريكايي همزمان با آغاز دور ششم رايزني‌ها در وين به روزنامه امريكايي واشنگتن پُست گفت:« ايالات متحده و ايران در مذاكرات غيرمستقيم پيشرفت داشتند اما توافق نهايي هنوز دست‌يافتني نيست. تهران و واشنگتن تقريبا در همه موضوعات مورد رايزني در ديدارهاي غيرمستقيم‌شان طي دو ماه اخير پيشرفت داشته‌اند اما دولت بايدن همچنان درباره اينكه به توافق نهايي نزديك‌تر شده است يا نه مطمئن نيست. برطرف كردن شكاف‌ها و رفع اختلافات باقي مانده براي رسيدن به توافق نهايي «چند هفته» زمان مي‌برد. تا زماني كه بي‌اعتمادي بين دو طرف(واشنگتن و تهران) برطرف و تصميمات سياسي براي پذيرش نتايج مذاكرات در وين اتخاذ نشود اينكه ۷۰ يا ۸۰ درصد(توافق شده باشد) مهم نيست».
در گزارش واشنگتن پُست به نقل از يك مقام يكي از 3 كشور اروپايي حاضر در برجام گفته شده:« از منظر صرف رياضي خوشبين هستيم كه حصول توافق امكان‌پذير است البته اين حرف، بخشي از پاسخ است و بقيه موضوعات باقي مانده براي حصول توافق نهايي بيشتر سياسي است».
آلن ماتون، نماينده تيم مذاكره‌كننده اروپا حاضر در وين نيز در جمع خبرنگاران گفت:«ما در حال پيشرفت هستيم اما مذاكرات جدي در جريان است و تعدادي از مسائل از جمله در مورد چگونگي اجراي مراحل باقي مانده است. اتحاديه اروپا به گفت‌وگو با همه شركت‌كنندگان ادامه خواهد داد و به طور جداگانه با ايالات متحده براي يافتن راه‌هايي براي رسيدن به توافق نهايي در روزهاي آينده گفت‌وگو خواهد كرد». ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين نيز ساعاتي پس از انتشار سخنان همتاي مذاكراتي ايراني خود با تاييد اظهارات عراقچي در توييتر نوشت: كاملا موافقم كه نمي‌توان در روزهاي آينده انتظار نهايي شدن مذاكرات وين را داشت همچنين مشخص است كه ما نمي‌توانيم تا قبل از انتخابات رياست‌جمهوري ايران(۱۸ژوئن) پيش‌نويس سند نهايي[مذاكرات وين] را مرتب و تكميل كنيم. با تمام اوصاف توافق در مذاكرات وين در دسترس است.
وانگ كان، نماينده چين در سازمان‌هاي بين‌المللي مستقر در وين و نماينده اين كشور در مذاكرات احياي برجام نيز در جمع خبرنگاران درباره وضعيت مذاكرات گفت:«امريكا بايد وقت‌كشي و اهمال را كنار بگذارد و براي برداشتن كامل و جامع تحريم‌ها [ايران] اقدام قاطعي كند. طرف‌هاي مرتبط هم بايد اقدامات موثر براي جلوگيري از تكرار خروج امريكا از برجام يا اعمال مجدد تحريم‌هاانجام دهند. نگراني‌هاي ايران درباره برداشتن تحريم‌ها، مشروع و قانوني هستند. امريكا بايد ابتدا تمام تحريم‌هاي غيرقانوني يكجانبه بر ايران و طرف‌هاي ثالث را بردارد. تحريم تسليحات متعارف عليه ايران كه با برجام و قطعنامه‌هاي مرتبط شوراي امنيت همخواني ندارد نيز بايد برداشته شوند. از همه طرف‌هاي دخيل در مذاكرات وين مي‌خواهم، تلاش‌هاي خود را براي رسيدن به راهكاري جهت بازگرداندن سريع امريكا و ايران به اجراي كامل برجام دو برابر كنند.