مساحت تحت سلطه طالبان در افغانستان از زمان توافق مودت با امريكا تقريبا دوبرابر شده است
فرجام، خروج آشفته و غيرمسوولانه
شهاب شهسواري
سقوط يك به يك ولسوالي‌ها در مناطق مختلف افغانستان همچنان ادامه دارد. دولت افغانستان قواعد سختگيرانه‌اي براي رسانه‌ها وضع كرده است كه از سقوط شهرها به دست طالبان مستقلا مطلبي منتشر نكنند و فقط ادعاهاي سخنگوي وزارت دفاع افغانستان را مبناي اطلاع‌رساني در خصوص پيشرفت‌هاي طالبان قرار دهند. همزمان اشرف غني، رييس‌جمهور و عبدالله عبدالله رييس شوراي عالي مصالحه ملي افغانستان در واشنگتن هستند تا با مقام‌هاي امريكايي در خصوص وضعيت افغانستان بعد از خروج نظاميان خارجي از اين كشور كسب تكليف كنند. گفته مي‌شود كه طالبان در يك ماه گذشته با تصرف بيش از ۵۰ ولسوالي در سراسر افغانستان، مساحت تحت سلطه خود در اين كشور را به بيش از ۸۰ درصد رسانده است و با استقرار در شهرهاي استراتژيك اطراف شهرهاي بزرگ و كليدي مانند جلال‌آباد و كابل، آماده حمله نهايي براي فروپاشي كامل دولت مركزي افغانستان در پي خروج نظاميان خارجي مي‌شود.
رايزني‌هاي غني و عبدالله با بايدن و قانونگذاران امريكايي
اشرف غني، رييس‌جمهور و عبدالله عبدالله رييس شوراي عالي مصالحه ملي افغانستان روز جمعه به كاخ سفيد رفتند تا در ديدار با جو بايدن رييس‌جمهور امريكا در خصوص تازه‌ترين شرايط افغانستان و روند خروج نظاميان امريكايي از خاك اين كشور گفت‌وگو كنند. پيش از اين ديدار رهبران افغانستان به ديدار مقام‌هاي كنگره رفته بودند، جايي كه ميچ مك‌كانل، رهبر اقليت جمهوري‌خواه سناي امريكا خواستار به تعويق افتادن فرآيند خروج نظاميان امريكايي از خاك افغانستان شد. ميچ مكانل رهبر اقليت جمهوري‌خواهان در سناي ايالات متحده امريكا روز پنجشنبه در ديدار با رييس‌جمهور اشرف غني و هيات همراهش گفت كه اميدوار است حكومت جو بايدن روند بيرون شدن نيروهاي امريكايي را از افغانستان به تاخير بيندازد. اين سياستگر امريكايي تاكيد كرد طالبان كه با عقب‌نشيني نظاميان امريكايي جسور شده‌اند و سال‌ها پيشرفت، به ويژه حقوق زنان افغان را در راه گرفتن كابل زير پا مي‌كنند. او افزود: «نشانه‌هاي فزاينده‌اي مبني بر اينكه حكومت افغانستان به زودي پس از خروج اتمام روند بيرون شدن نظاميان امريكايي اتفاق بيفتد ديده مي‌شوند و بايد جلوي چنين كاري گرفته شود.»
هر چند بعيد به نظر مي‌رسد كه در پي مذاكرات جاري تغيير در تصميم امريكا براي به تعويق انداختن خروج نظاميانش از خاك افغانستان ايجاد شود. دولت پيشين ايالات متحده امريكا دو سال و نيم پيش توافقنامه دوستي با گروه شبه‌نظامي افغانستان امضا كرد و به آنها وعده داد ضمن تحت فشار گذاشتن دولت مركزي افغانستان براي آزادي شبه‌نظاميان شورشي محكوم در زندان‌هاي افغانستان، ابتدا تمام عمليات پشتيباني خود از دولت افغانستان را متوقف و سپس تا ارديبهشت ۱۴۰۰ خاك افغانستان را ترك مي‌كند. با تغيير دولت در ايالات متحده امريكا پايبندي امريكا به رعايت تعهداتش نسبت به گروه شبه‌نظامي طالبان تغييري نكرد و دولت جديد جو بايدن وعده داد به جاي ابتداي ارديبهشت تا بيستم شهريور ماه خاك افغانستان را ترك كند. زماني كه مذاكرات امريكا براي دوستي با طالبان آغاز شد تنها ۴۵ درصد از خاك افغانستان در اختيار نيروهاي طالبان بود، اما براساس تازه‌ترين برآوردها اين رقم اكنون به بيش از ۸۰ درصد از كل مساحت افغانستان رسيده است. سهيل شاهين، سخنگوي دفتر سياسي طالبان امارت اسلامي افغانستان در گفت‌وگو با شبكه اي‌بي‌سي گفت كه آنها هم‌اكنون كنترل ۱۶۳ منطقه از افغانستان را در دست دارند. شاهين كه همچنين عضوي از تيم مذاكرات طالبان در دوحه است، گفت: تنها مركز افغانستان توسط دولت كابل كنترل مي‌شود، اما مناطق اطراف آن در كنترل ماست. سخنگوي طالبان در ادامه مدعي شد كه با احتساب مناطق تحت كنترل بايد گفت كه بيش از ۸۰ درصد سرزمين افغانستان در اختيار نيروهاي ماست.
از جمله وعده‌هايي كه بايدن در مذاكرات اخير به رييس‌جمهور افغانستان داده است، وعده كمك ۳ ميليارد و ۳۰۰ ميليون دلاري براي بازسازي افغانستان و همچنين ارسال ۳ ميليون دوز واكسن رايگان كوويد ۱۹ به اين كشور است. بر اساس تازه‌ترين گزارش‌ها به‌‌رغم خروج كامل نظاميان خارجي از خاك افغانستان تا پايان تابستان سال جاري دست‌كم ۶۵۰ نيروي امريكايي و بيش از ۵۰۰ نظامي تركيه در خاك افغانستان باقي خواهند ماند. نظاميان باقيمانده امريكايي با هدف حمايت از سفارت امريكا در كابل و نظاميان تركيه نيز به خواست خودشان براي حفاظت از فرودگاه بين‌المللي كابل در اين كشور باقي مي‌مانند. خبرگزاري آسوشيتدپرس به نقل از مقام‌هاي امريكايي گزارش مي‌دهد كه خروج اكثر نيروهاي ايالات متحده از افغانستان تا دو هفته ديگر تكميل خواهد شد و در حدود ۶۵۰ نيروي نظامي امريكايي براي تامين امنيت ديپلما‌ت‌هاي اين كشور در افغانستان باقي خواهند ماند. به گزارش خبرگزاري آسوشيتدپرس، چند صد نيروي ديگر امريكايي احتمالا تا ماه سپتامبر براي محافظت از ميدان هوايي كابل و همچنين كمك به نيروهاي تركيه در اين ميدان بمانند. قرار است اين نيروها تا زماني كه نيروهاي تركيه به گونه كامل كنترل عملياتي ميدان هوايي بين‌المللي حامد كرزي را در دست بگيرند در اين ميدان بمانند. با اين حال امريكايي‌ها اعلام كرده‌اند كه شهروندان افغاني را كه در طول دو دهه گذشته با آنها همكاري كرده‌اند از خاك افغانستان خارج مي‌كنند و اقامت كشورهاي ديگر براي آنها مي‌گيرند. هر چند طالبان با صدور بيانيه‌اي دو هفته پيش اعلام كرده بود كه هيچ خطري متوجه شهروندان افغان از جمله مترجمان و همكاران نيروهاي خارجي آنها نخواهد بود.
تلاش‌هاي ايران براي كنترل اوضاع آشفته افغانستان
همزمان با پيشروي بي‌سابقه طالبان در نقاط مختلف افغانستان در پي خروج نظاميان خارجي از خاك اين كشور، جمهوري اسلامي ايران به شكل فعالي تلاش‌ها براي جلوگيري از فروپاشي دولت مركزي در افغانستان را تشديد كرده است. يكشنبه هفته گذشته محمدجواد ظريف وزير امورخارجه كشورمان در نشستي سه‌جانبه با وزراي خارجه تركيه و افغانستان در آنتاليا اوضاع جاري در اين كشور را بررسي كرد. اين نشست يك هفته بعد از سفر ۱۰ روزه سيد رسول موسوي، دستيار ارشد و مديركل غرب آسياي وزارت امورخارجه ايران به شهرهاي مختلف افغانستان براي مذاكره با مقام‌هاي دولتي و محلي انجام شد. ايران در كنار تركيه و افغانستان در حال رايزني با اسلام‌آباد در خصوص وضعيت جاري در افغانستان نيز هست. نماينده ويژه وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران در امور افغانستان پيش از آغاز سفرش به پاكستان به كابل رفت تا پيش از مذاكره با مقام‌هاي افغانستان در اين خصوص مشورت كند. محمدابراهيم طاهريان‌فرد، نماينده ويژه وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در امور افغانستان در آستانه سفر به اسلام‌آباد و مذاكره با مقامات اين كشور در خصوص آخرين تحولات سياسي و امنيتي افغانستان، روز چهارشنبه دوم تير ماه با «عبدالله عبدالله» رييس شوراي عالي مصالحه ملي افغانستان و «محمد حنيف اتمر» وزير امور خارجه اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرد. در اين ديدارها، تحولات جاري افغانستان مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و طرفين بر ضرورت ادامه رايزني‌ها در اين رابطه تاكيد كردند. گفتني است طاهريان‌فرد به دعوت محمدصادق خان نماينده ويژه نخست‌وزير پاكستان در امور افغانستان، عصر چهارشنبه در راس يك هيات سياسي به اسلام‌آباد رفت.
تاكيد مقام‌هاي بين‌المللي بر ضرورت همكاري منطقه‌اي براي بهبود شرايط افغانستان
موضوع ضرورت همكاري ايران و پاكستان در بهبود شرايط افغانستان در نهمين كنفرانس امنيت بين‌المللي مسكو هم مورد توجه سخنرانان قرار گرفت. سرگئي شويگو وزير دفاع روسيه روز چهارشنبه تاكيد كرد كه تحقق صلح و ثبات در افغانستان بدون پشتيباني ايران و پاكستان امكان‌پذير نيست. وزير دفاع روسيه روز گذشته طي سخنراني در نهمين كنفرانس امنيت بين‌المللي مسكو تاكيد كرد كه رويارويي و رسيدگي به اوضاع افغانستان نيازمند توجه همسايگان اين كشور و سازمان‌هاي بين‌المللي است. اين مقام دفاعي روسيه تاكيد كرد كه در دو دهه گذشته، نيروهاي امريكا و ناتو نتوانستند به نتايج قابل توجهي در افغانستان دست پيدا كنند. «حامد كرزي» رييس‌جمهور سابق افغانستان نيز كه در اين نشست مجازي سخنراني مي‌كرد از روسيه، چين، پاكستان و ديگر كشورهاي منطقه درخواست كرد كه حمايت از فرآيند صلح افغانستان را افزايش دهند. وي تصريح كرد كه مردم افغانستان، آينده پايدار اين كشور را رقم خواهند زد اما بدون كمك قدرت‌هاي جهاني از جمله روسيه، تحقق اين امر امكان‌پذير نيست. كرزي سپس با اشاره به نقش ايران در كمك به برقراري صلح در افغانستان گفت كه معتقد است مشاركت روسيه، چين و پاكستان در تحقق هدف صلح نقش مهمي ايفا مي‌كند و «اميدواريم كه ايران نيز به اين فرآيند بپيوندد».