ايالات متحده همزمان با پيشروي طالبان، خروج غيرمسوولانه از افغانستان را سرعت بخشيد
فرار شبانه سربازان امريكايي از «بگرام»
سارا معصومي
داستان از 11 سپتامبر 2001 آغاز شد. از روزي كه اسامه بن‌لادن رهبر گروه تروريستي القاعده از پناهگاه امن خود در افغانستان دستور حمله به خاك ايالات متحده را داد. روزي كه جهان نظاره‌گر هواپيماهايي بود كه با هدايت اعضاي القاعده به برج‌هاي تجارت جهاني در نيويورك برخورد كرده و آسمان‌خراش‌هايي با آن عظمت در چند ثانيه با خاك يكسان شدند. از همان روز شمارش معكوس براي حمله ايالات متحده به افغانستان آغاز شد و در نهايت مردم افغانستان صبح 7 اكتبر 2001 را با شنيدن خبر حمله هوايي نيروهاي امريكايي به خاك اين كشور آغاز كردند. در حالي كه القاعده مسووليت حمله به خاك ايالات متحده را بر عهده گرفته بود، مخالفت طالبان با همكاري ايالات متحده براي هدف قرار دادن القاعده، طالبان را هم به سوژه‌اي براي حملات هوايي نيروهاي امريكايي تبديل كرد. تنها چند روز پس از نخستين حمله هوايي بود كه تعداد معدودي از نيروهاي ويژه امريكا و كارمندان سيا پا به خاك افغانستان گذاشتند تا بتوانند از زمين، حملات هدفمند هوايي بيشتري را هدايت و البته به قول خود نيروهاي اپوزيسيون را هم براي تحويل گرفتن قدرت سياسي آماده كنند.
برگه‌هاي تقويم كه به 13 نوامبر 2001 رسيد، نيروهاي طالبان در حال فرار از كابل بودند و همزمان نيروهاي ائتلاف شمال با پشتيباني ايالات متحده وارد پايتخت افغانستان شدند. يك ماه بعد از اين تاريخ خبر رسيد كه رهبران طالبان با رساندن خود به جنوب افغانستان در حال ورود به خاك پاكستان هستند؛ همان كشوري كه بسياري او را مادر جريان طالبان مي‌دانند. اين صحنه‌ها در دومين روز از ماه جولاي سال 2020 دوباره تكرار شدند اما اين‌بار جاي نيروهاي امريكايي و طالبان تغيير كرده است. روز گذشته ايالات متحده پس از 20 سال پايگاه نظامي بگرام در شمال كابل را ترك كرد و اين در حالي است كه صداي نزديك‌شدن پاي طالبان به پايتخت افغانستان هر روز رساتر از ديروز مي‌شود. طالبان از همان دروازه‌اي كه 20 سال پيش با گلوله‌هاي امريكايي از آن خارج شد وارد مي‌شود اما اين‌بار جواز توافقي سياسي و نظامي با كاخ سفيدنشين‌ها در دوحه پايتخت قطر را در يك دست و در دست ديگر اسلحه دارد.
جورج بوش، رييس‌جمهور وقت ايالات متحده زمان قشون‌كشي به افغانستان گمان نمي‌كرد كه امريكا را وارد طولاني‌ترين حضور نظامي در خارج از مرزهايش كرده باشد. بوش پسر آنقدر به پيروزي در افغانستان مطم‍ئن بود كه در سال 2003 ميلادي با چرخاندن سكان حمله به عراق اعلام كرد كه عمليات نظامي امريكا در افغانستان به پايان رسيده است. بسياري از كارشناسان مسائل افغانستان اين اقدام جورج بوش را نقطه آغاز شكست امريكا در افغانستان مي‌دانند. حمله به عراق عملا قواي نظامي، تمركز سياسي و توجه اطلاعاتي - امنيتي واشنگتن و برخي متحدانش را به سمت بغداد روانه كرد و افغانستان به اولويت دوم تبديل شد.
قرار طالبان در فرار امريكا
پس از جورج بوش، هشت سال رياست‌جمهوري باراك اوباما و حضور چهارساله دونالد ترامپ در كاخ سفيد نيز نتوانست ورق در افغانستان را بازگرداند. جنگ با طالبان و تلاش براي خشكاندن ريشه‌هاي آن در افغانستان همزمان با تقلا براي سر و شكل دادن به ساختار سياسي در اين كشور در همه اين 20 سال ادامه داشت اما در نهايت قدم زدن سران طالبان در دوحه پايتخت قطر روي فرش قرمز مذاكره با ايالات متحده به تصويري گويا و بي‌نياز از شرح تبديل شد. زلماي خليل‌زاد، نماينده دولت دونالد ترامپ در پرونده افغانستان با جلسات بي‌شمار با سران طالبان هم نياز آنها به مشروعيت سياسي در صفحه شطرنج افغانستان را برطرف كرد و هم مقدمات خروج تقريبا كامل نيروهاي امريكايي از افغانستان را فراهم ساخت. جو بايدن، جانشين دونالد ترامپ در رقابت‌هاي انتخاباتي كمتر از افغانستان سخن گفت و در نهايت پس از نقل مكان به كاخ سفيد هم اعلام كرد كه قصد دارد سياست تعيين‌شده در دولت قبل درباره افغانستان را كم و بيش ادامه بدهد. در سايه اين سياست، نيروهاي امريكايي طبق وعده‌اي كه به طالبان داده‌اند پس از 20 سال خاك افغانستان را تا 11 سپتامبر ترك خواهند كرد. روندي كه به نظر مي‌رسد زودتر هم آغاز شده و بامداد شنبه جنيفر گريفينژ، خبرنگار حوزه «امنيت ملي» در شبكه «فاكس‌نيوز» در پيامي توييتري از خروج نيروهاي امريكايي از پايگاه هوايي بگرام افغانستان خبر داد. بگرام، اصلي‌ترين پايگاه هوايي ارتش ايالات متحده بود كه به نوعي قلب نظامي امريكا در افغانستان در 21 سال گذشته به حساب مي‌آمد. بگرام در ۲۰كيلومتري شمال كابل يك ساعت با پايتخت فاصله دارد و در 20 سال گذشته هر مقام امريكايي كه معمولا بدون اطلاع و شبانه وارد افغانستان شد در اين پايگاه مستقر شد.
پايگاه بگرام در دهه 50 توسط اتحاد جماهير شوروي ساخته شد. زماني كه شوروي در سال 1979 براي حمايت از دولت كمونيستي افغانستان به اين كشور حمله كرد، بگرام را به پايگاهي دراختيار خود تبديل كرد تا از آنجا بتواند حضور نظامي در افغانستان را مديريت كند. شوروي به مدت 10 سال با مجاهدين كه در آن مقطع از حمايت امريكا برخوردار بودند، جنگيد. زماني كه نيروهاي امريكايي و ناتو در 2001 به بگرام وارد شدند آنجا را مخروبه‌اي يافتند مملو از بقاياي موشك و راكت. مخروبه‌اي كه روزي زمين جنگ نيروهاي طالبان با فرماندهان مجاهدين بود.
7 آذرماه 1398، تصوير حضور اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان پشت سر دونالد ترامپ در جريان سفر غيرمنتظره و چند ساعته او به كابل در پايگاه بگرام با انتقادهاي بسياري روبه‌رو شد. در فضاي رسانه‌اي و مجازي بسياري وضعيت امنيتي در افغانستان را 20 سال پس از حضور نظامي امريكا و متحدانش در اين كشور آنقدر اسفناك توصيف كردند كه دونالد ترامپ نه تنها از تاريكي شب براي رسيدن به كابل استفاده مي‌كند بلكه از حضور در ارگ رياست‌جمهوري افغانستان هم واهمه دارد و رييس‌جمهور افغانستان را براي ديدار به پايگاه بگرام مي‌كشاند. در تصاويري كه از اين ديدار منتشر شد، اشرف غني در حالي كه ترامپ از برنامه‌ريزي براي خروج امريكا از افغانستان سخن مي‌گويد با لبخندي به پهناي صورت او را تشويق مي‌كند. پس از توافق امريكا و طالبان در دوحه در فوريه 2020، بر ميزان حملات طالبان به نيروهاي امنيتي و پليس افغانستان افزوده شد اما اين گروه به تعهد خود مبني بر عدم هدف قرار دادن نيروهاي امريكايي وفادار ماند و امروز نيز مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند خروج نيروها و تجهيزات نظامي امريكا از افغانستان شامل آن تعداد از خدمه ارتش اين كشور كه براي حفاظت از ديپلمات‌ها و سفارتخانه امريكا در كابل و تامين امنيت فرودگاه بين‌المللي اين منطقه باقي مي‌مانند، نمي‌شود. براساس اين اخبار، تعداد نظاميان امريكايي كه قرار است در افغانستان باقي بمانند حدود ۶۵۰ نفر خواهد بود.
يك هفته پس از سفر اشرف‌غني و عبدالله‌عبدالله، رييس‌جمهور و رييس اجرايي دولت افغانستان به واشنگتن، وزير دفاع دولت امريكا در تماس تلفني با «بسم‌الله محمدي» وزير دفاع افغانستان خبر تخليه بگرام از نيروهاي امريكايي را تاييد كرد. در حالي كه نيروهاي امنيتي افغانستان در جدال رودررو با طالبان در روستاها و شهرهاي متفاوت هستند و هر ساعت خبر سقوط يك شهر جديد يا بازپس‌گيري شهري ديگر منتشر مي‌شود، وزير دفاع امريكا در گفت‌وگو با همتاي افغانستاني خود ادعا كرد كه واشنگتن كاملا متعهد و پايبند به امنيت و ثبات افغانستان است. از سوي ديگر در حالي كه هيچ خبري از مذاكرات بين‌الافغاني ميان دولت مركزي و طالبان نيست و دومي با تصرف شهر به شهر تلاش مي‌كند دست خود را در ميدان بالاتر ببرد، در بيانيه وزارت دفاع افغانستان نوشته شده كه امريكا براي رسيدن به يك راه‌حل مبتني به مذاكره براي پايان دادن به جنگ در افغانستان متعهد است.
تخليه بگرام توسط امريكا با استقبال فوري ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان همراه شد. مجاهد در گفت‌وگو با خبرگزاري فرانسه در اين باره گفت: طالبان از روند خروج نظاميان امريكايي و ناتو از بگرام حمايت و استقبال مي‌كند. خروج كامل نيروهاي خارجي راه را براي تعيين سرنوشت آينده افغانستان توسط مردم اين كشور هموار خواهد كرد.
عزم ايالات متحده براي پايان دادن به حضور نظامي در افغانستان روي ساير كشورهاي حاضر در اين كشور هم تاثير گذاشته و آنها نيز يك به يك با اعلام خروج آخرين سرباز خود از افغانستان پايان اين همراهي 20 ساله با امريكا را اعلام مي‌كنند. روز چهارشنبه «لورونزو گويريني»، وزير دفاع ايتاليا، اعلام كرد كه تمام سربازان اين كشور، از افغانستان خارج شده‌اند.
گويريني پس از فرود آمدن هواپيماي حامل آخرين سربازان ايتاليايي گفت كه ماموريت نظامي ايتاليا در افغانستان رسما پايان يافت. اين مقام ايتاليايي اضافه كرد كه هرچند ماموريت نظامي ايتاليا در افغانستان تمام شده اما تعهدات جامعه بين‌المللي از جمله ايتاليا نسبت به مسائل افغانستان پايان نمي‌يابد و به اشكال ديگر ادامه خواهد يافت. در ۲۰ سال گذشته، ايتاليا بيشتر از ۵۰ هزار سرباز به افغانستان فرستاده است كه از اين ميان ۵۳ سرباز در جريان درگيري‌ها كشته و بيش از ۷۲۰ سرباز ديگر زخمي شده‌اند. بسياري از كشورهايي كه در 20 سال گذشته در افغانستان حضور داشتند همزمان با ترك اين كشور همكاران محلي خود را هم از بيم آنكه هدف طالبان قرار بگيرند از افغانستان خارج مي‌كنند. در حالي كه در چند روز اخير گزارش‌هايي مبني بر صف 70 هزار نفري افغانستاني‌هاي همكار با دولت امريكا براي اخذ ويزا و ورود به امريكا منتشر شده است، ايتاليا نيز روند اعطاي اقامت به افغانستاني‌هايي را كه هنگام ماموريت نظامي سربازان آن كشور در افغانستان، با آنها همكاري كرده‌اند، آغاز كرده است. تاكنون بيش از ۸۲ شهروند افغانستان، همراه با خانواده‌هاي‌شان وارد ايتاليا شده‌اند و قرار است نزديك به ۲۷۰ نفر ديگر نيز به زودي وارد اين كشور شوند.
امريكايي‌ها واقعا مي‌روند
تخليه بگرام به عنوان قلب نظامي ايالات متحده در افغانستان با واكنش‌هاي بسياري روبه‌رو شد. شايد اگر نيروهاي امريكايي و سايرين پس از 20 سال حضور نظامي، افغانستان را در شرايط متفاوت‌تري از امروز ترك مي‌كردند، واكنش‌ها به خروج آنها نيز از جنس متفاوت‌تري بود. امروز امريكايي‌ها در حالي بار و بنه را به واسطه تعهد داده شده به طالبان جمع كرده و از كابل مي‌گريزند كه مردم محلي در بسياري از روستاها و شهرهاي افغانستان براي مقابله با طالبان دست به سلاح شده‌اند. ويديوهاي منتشر شده از نحوه تصرف شهرهاي افغانستان توسط طالبان موجي از وحشت و خشم را در اين كشور برانگيخته و البته كشورهاي همسايه افغانستان را هم نگران كرده است. بسياري از رسانه‌ها و جرايد بين‌المللي اين سوال را مطرح مي‌كنند كه آينده افغانستان در سايه خروج نيروهاي خارجي و هجوم طالبان در ميان ناتواني دولت و نيروهاي نظامي اين كشور چه خواهد شد؟
رويترز در گزارشي در اين باره مي‌نويسد: امريكايي‌ها از بگرام رفتند، از همان پايگاه نظامي كه روزگاري سازمان اطلاعات مركزي امريكا (سيا) يك مركز نگهداري مظنونان به عمليات‌هاي تروريستي را در آن راه‌اندازي كرده و بعضا آنها را شكنجه مي‌كرد. از همان پايگاهي كه اندك اندك به شهري بزرگ در نزديكي پايتخت افغانستان براي سكونت نيروهاي نظامي خارجي تبديل شد. شهري كه در آن زندگي با خوراكي‌هاي متفاوت، باشگاه ورزشي و كافي‌شاپ متفاوت از كابل بود. پايگاهي كه روساي جمهور كشورهاي ديگر به آن وارد شده در آن سخنراني مي‌كردند و پس از ساعاتي به اصطلاح خوش گذراندن با سربازان امريكايي آنجا را ترك مي‌كردند. گفته مي‌شود كه دولت افغانستان روز شنبه (امروز) در يك مراسم رسمي مديريت اين پايگاه را برعهده خواهد گرفت. اشرف غني، رييس‌جمهور افغانستان هفته گذشته در جريان سفر به واشنگتن در پاسخ به سخنان همتاي امريكايي‌اش كه گفت افغانستان بايد درباره آينده‌اش تصميم بگيرد تاكيد كرد كه از اين پس وظيفه او مديريت تبعات خروج امريكايي‌ها خواهد بود. امريكايي‌ها به نيروهاي طالبان وعده خروج از افغانستان را دادند و در ازاي آن هم وعده گرفتند كه اين گروه مجوز حملات تروريستي از خاك افغانستان را ندهد. يكي ديگر از تعهدات طالبان هم مذاكره با دولت افغانستان است كه البته پيشرفت چنداني نداشته و متوقف است. همزمان طالبان ضمن مخالفت با آتش‌بس به تصرف شهرهاي افغانستان ادامه مي‌دهد و اين در حالي است كه در بسياري از مناطق سربازان دولتي يا پست‌هاي خود را از بيم طالبان رها كرده يا تسليم مي‌شوند. خبرنگار سي‌بي‌اس در گزارشي از كابل نوشت: تخليه بگرام مهم‌ترين نشانه است كه طولاني‌ترين جنگ امريكا سرانجام در حال به پايان رسيدن است. البته اين بدان معنا نيست كه عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي كامل است. مقام‌هاي ارشد نظامي امريكا نيز مي‌گويند كه از هر ابزاري براي محافظت از امريكايي‌هاي مامور در افغانستان استفاده مي‌كنند. طالبان از خروج نيروهاي امريكايي خشنود است و سهيل شاهين، سخنگوي طالبان در گفت‌وگو با ما ابراز اميدواري مي‌كند كه هيچ نيروي خارجي در افغانستان باقي نماند. خبرگزاري آسوشيتدپرس در گزارشي از كابل به عدم هماهنگي امريكا با دولت افغانستان براي تخليه بگرام اشاره كرده و به نقل از درويش رئوفي از مقام‌هاي محلي مسوول بگرام مي‌نويسد: خروج امريكا از بگرام شبانه و بدون هماهنگي با مقام‌هاي محلي انجام شد. متاسفانه امريكايي‌ها بدون هيچ هماهنگي رفتند و در حال حاضر نيروهاي امنيتي افغانستان كنترل محوطه داخلي و خارجي بگرام را برعهده گرفته‌اند. نيشانك موتواني، كارشناس مسائل افغانستان كه در استراليا ساكن است درباره تخليه بگرام به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: «خروج نيروهاي خارجي از بگرام نماد اين واقعيت است كه افغانستان تنها است، رها شده است و مجبور به دفاع از خود در برابر هجوم طالبان است. هنگام بازگشت امريكايي‌ها و ساير نيروهاي خارجي به خانه متوجه مي‌شوند كه آنچه براي ساختنش به سختي جنگيده‌اند به خاكستر تبديل مي‌شود زيرا متوجه مي‌شوند زنان و مردان افغان كه همراه آنها جنگيده‌اند، همه چيز را از دست مي‌دهند.»
سي‌ان‌ان در گزارشي درباره خروج نيروهاي امريكايي از بگرام نوشت: «آنقدر هواپيما و هلي‌كوپتر روي باند دو مايلي فرودگاه بگرام نشست و برخاست داشته كه رد سياه لاستيك چرخ‌هاي آنها روي باند باقي مانده است. باندي كه قابليت فرود هواپيماهاي بزرگ باري، هواپيماهاي جنگنده و هلي‌كوپترهاي تهاجمي را داشت. روساي جمهور جرج دبليو بوش، باراك اوباما و دونالد ترامپ همگي از بگرام ديدار كردند و نويد پيروزي و آينده بهتر افغانستان را دادند. خروج نيروهاي امريكايي و ناتو از بگرام كه پيشينه‌اش به توافق با طالبان در دولت دونالد ترامپ باز مي‌گردد، «عقب‌نشيني» و يك پيروزي نمادين براي طالبان است كه در يك نبرد بي‌امان شهرهاي اين كشور رنج‌ديده را به اشغال خود در مي‌آورد.»
مقاومت پاكستان در برابر درخواست نظامي ايالات متحده
قمر جاويد باجوا، فرمانده ارتش پاكستان اعلام كرد كه ارتش اين كشور در صورت مخالفت دولت پاكستان پايگاه نظامي در اختيار امريكا براي عمليات در افغانستان قرار نخواهد داد. مقامات پاكستان بارها تاكيد كردند كه پس از خروج نيروهاي خارجي از افغانستان به امريكا براي ادامه عمليات ضدتروريستي پايگاه نظامي نخواهند داد. «عمران‌خان» نخست‌وزير پاكستان در واكنش به گزارش‌ها ي مربوط به واگذاري پايگاه هوايي در خاك اين كشور به امريكا گفته است: اسلام‌آباد قطعا به سيا اجازه نخواهد داد كه از خاك اين كشور براي عمليات ضدتروريستي پس از خروج نيروهاي خارجي از افغانستان استفاده كند. عمران‌خان تاكيد كرده است كه پاكستان اجازه هيچ‌گونه عمليات از خاك اين كشور عليه افغانستان را نخواهد داد. جمع‌آوري اطلاعات و عمليات ضدتروريستي در افغانستان به چالش مهمي براي مقامات دولت جديد امريكا پس از خروج نظاميان خارجي از اين كشور تبديل شده است. عمران‌خان بارها مخالفت خود براي همكاري با امريكا در عمليات ضدتروريسم را عنوان كرده و بسياري اعتقاد دارند كه پذيرش حضور سيا يا نيروهاي ويژه امريكا در خاك پاكستان نوعي خودكشي سياسي براي وي خواهد بود.