دين و عدالت
محمود فاضلي
برقراري عدالت اصلي‌ترين هدف فرستادن پيامبران و اديان الهي و توحيدي است. عدل يعني قرار گرفتن هر چيز در جاي خود، با الگو گرفتن از جهان هستي و نظام بزرگ آفرينش كه با تدبير، حكمت و علم بي‌انتهاي الهي، همه اجزاي جهان در آسمان‌ها و زمين و ستارگان، كوه‌ها و درياها و موجودات و مخلوقات، هر يك در چارچوب‌‌شان و اندازه خود در جايگاه كوچك و بزرگي كه قرار مي‌گيرند، به شايستگي تمام در چرخش بي‌كم و كاست چرخه حيات ايفاي نقش مي‌كنند و به عبارت كل هستي بر محور اجراي عدالت در گردش است.
در طول تاريخ دخالت‌هاي نادرست انسان‌هاي متجاوز، طغيانگر، ظالم و طماع، حريص و مسرف هميشه موجب گسترش بي‌عدالتي در جوامع بشري و بيرون رفتن چرخه زندگي، جوامع بشري و طبيعت از مسير حق و عدالت گرديده است.
انبيا و پيامبران الهي مبعوث شده‌اند تا جامعه را توسط آنها به مسير عدالت برگردانند، آمده‌اند تا با آگاه ساختن ابناء بشر، نسبت به آثار سوء ظلم و بي‌عدالتي، آنان را به برپاداشتن عدالت ترغيب كنند تا خود مردم عدالت را به عنوان يك آرمان بزرگ كه مبتني بر فطرت است بپذيرند و براي بسط آن به‌پا خيزند.
آنچه در رفتار و منش اداره امور جامعه در سيره پيامبر اكرم(ص) و حكومت امام علي(ع) مشاهده مي‌كنيم، آن است كه اين بزرگان از ساده‌ترين امور مثل نحوه نگاه كردن به جمع و نشستن در جمع تا قضاوت در دعاوي و توزيع امكانات در جامعه تا مديريت بيت‌المال در همه شؤون فردي و اجتماعي، به عدالت به عنوان يك شاخص اصلي و معيار سنجش توجه داشته‌اند و به هيچ‌وجه ظلم و تجاوز به حقوق مردم را بر نمي‌تابند و لو يك طرف ماجرا، برادر نابيناي حضرت باشد. يا در جاي ديگر ظلم به يك زن يهودي باشد.
در آيه 8 سوره مائده هم پس از دعوت مومنان به برپايي عدالت، تاكيد مي‌شود حتي نسبت به دشمن هم بي‌عدالتي نكنيد و اضافه مي‌كند: عدالت را رعايت كنيد كه اين كار به تقوا نزديك‌تر است. يكي از اصلي‌ترين آرمان‌هايي كه مردم ايران قبل و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي دنبال مي‌كردند، برقراري عدالت و در همه زمينه‌ها و در همه حوزه‌هاي اقتصادي، اجتماعي، سياسي و حقوقي و استفاده از امكانات و ظرفيت‌ها و منابع جامعه بوده است. در اين شرايط تلاش براي ارتقاي آگاهي جامعه به ويژه نسل جوان در شناخت ارزش عدالت و تبيين چگونگي استقرار، پايداري و دفاع از آن يك ضرورت قطعي است كه نويسنده با نگاهي دقيق، عالمانه و همه‌جانبه به ابعاد موضوع در جلساتي كه در ماه رمضان سال 1395 به همت بنياد انديشه و احسان توحدي در كانون توحيد برگزار شد، داشته است.
كتاب 312 صفحه‌اي «دين و عدالت» شامل شانزده جلسه سخنراني است. اين جلسات با عناوين «ارزش و اهميت عدالت، نسبت عدالت و سرشت انسان، جايگاه عدالت در نظام آفرينش، نسبت عدالت با خداوند، چيستي عدالت، ديدگاه علامه طباطبايي در عدالت، قرآن و چيستي عدالت، فايده بحث از چيستي عدالت، حق و عدالت، عدالت در تشريع، جايگاه عدالت در احكام فقهي، عدالت اميرالمومنين (ع) عصري يا هميشگي، تفاسير مختلف عدالت عصري، دايره احكام فقهي در نظريه عدالت عصري، نظريه ديني-عرفي پيرامون عدالت و مظلوميت عدالت» نام گرفته است. در پايان هر جلسه به پرسش‌هايي در اين زمينه پاسخ داده است.
سروش محلاتي متولد سال 1340 در شهرستان محلات است. حدود 10 سال تدريس سطح عالي داشت و سپس به تدريس خارج فقه و اصول مشغول شد كه از سال 1377 در مدرسه آيت‌الله گلپايگاني تاكنون ادامه يافته است. گرايش اصلي سروش محلاتي در پژوهش، فقه سياسي است. سروش محلاتي كتاب‌هاي فراواني در فقه سياسي نوشته است و در آنها به بررسي فقهي حقوق شهروندي، قرائت‌هاي مختلف از نظريه ولايت فقيه، امكان فقهي انتخابات و امكانِ جمع اسلام و مردم‌سالاري پرداخته است. محلاتي مدافع نظريه موافقت اسلام با دموكراسي است و كتاب‌هايي مانند «شهر مردگان» و «دين و ديكتاتوري» را در اين زمينه تاليف كرده است. او در آثارش به شرح و تبيين نظريات فقهي-سياسي سيدمحمد حسين طباطبايي، امام خميني، مرتضي مطهري و سيدمحمد بهشتي پرداخته است.
از مهم‌ترين آثار او مي‌توان از «دين و دولت در انديشه اسلامي، آزادي، عقل و ايمان (برگزيده كتاب سال)، مجموعه مقالات بي‌طرفي شرط داوري (فقه متهم است يا مدعي)، امكان‌سنجي انتخابات در نظام اسلامي، شهر مردگان: ده مقاله در حقوق اساسي مخالفين، مباني حريم خصوصي در انديشه اسلامي، مجموعه مقالات دولت و ابزارهاي الزام شهروندان به شريعت، نظارت خبرگان (نصيحت نخبگان؛ نگاهي به حقوق و وظايف مجلس خبرگان رهبري)، اسلام و مقتضيات زمان، دولت و اجراي شريعت: سلسله مقالات دولت و ابزارهاي الزام شهروندان به شريعت، مجموعه مقالات برگ‌هاي سياه ستم؛ محروميت ظالمانه دختر پيامبر از دادرسي عادلانه، ولايت در مغالطه و مصادره: سه مقاله در نسبت ولايت فقيه و حكومت، عقلانيت در عاشورا، فقاهت در عاشورا و تاملات سياسي علامه طباطبايي» نام برد.