آيا ابوظبي راه خود را از رياض جدا مي‌كند؟

اختلافات ميان عربستان و امارات متحده عربي بار ديگر بالا گرفت. اين‌بار بهانه جلسه اوپك و مخالفت امارات با طرح پيشنهادي عربستان و روسيه بود. امارات در اين جلسه اعلام كرد اين طرح كه با هدف پايين نگه داشتن سطح توليد كشورهاي عضو اوپك ارايه شده بود، بي‌انصافي در حق امارات است. اين اعلام مخالفت امارات را مي‌توان يكي از مخالفت‌هاي نادر اين كشور عليه موضع رسمي عربستان سعودي دانست. به گزارش رويترز، اين مخالفت عربستان موجب شد كه نشست اوپك ناتمام به پايان برسد. 
تنش‌ها ميان امارات و عربستان از زمان به قدرت رسيدن بن‌سلمان در رياض شدت يافت. عربستان با ظهور بن‌سلمان سياست خارجي فعال‌تري در پيش گرفت و امارات كه نمي‌خواست از رقيب قديمي خود عقب بماند نيز همين رويه را اتخاذ كرد. اين دو كشور در كنار هم كمپين حمله به يمن را شكل دادند و پس از كمپين تحريم قطر را رهبري كردند. 
اما رقابت ميان دو كشور زماني شكل تنش به خود گرفت كه عربستان سعودي برنامه خروج از وابستگي به نفت را اعلام و سعي كرد با امارات متحده عربي بر سر جذب سرمايه‌گذاري رقابت كند. هرچند اقتصاددانان معتقدند كه مدت زماني طول خواهد كشيد تا عربستان بتواند حقيقتا امارات را به عنوان مركزي تجارت، توريسم و بازرگاني منطقه به چالش بكشد. اگرچه در حال حاضر مسائلي نظير مقابله با نفوذ ايران و فعاليت برخي گروه‌هاي اسلامگراي تندرو ممكن است بتواند سرپوشي بر اختلافات سياسي عربستان و امارات بگذارد، اما كارشناسان بر اين عقيده‌اند كه دو كشور نمي‌توانند در درازمدت اين اختلافات را پنهان نگه دارند و شرايط سياسي و اقتصادي متغير در خاورميانه در نهايت دو كشور را به جايي مي‌رساند كه رو در روي يكديگر بايستند. 
رياض اخيرا در اقدامي به شركت‌هاي خارجي هشدار داده كه اگر دفاتر منطقه‌اي خود را تا سال 2024 در عربستان افتتاح نكنند، در قراردادهاي ملي اين كشور سهمي نخواهند داشت. در اقدامي ديگر كه كاملا با هدف به چالش كشيدن جايگاه امارات در مركزيت تجاري و بازرگاني منطقه صورت گرفته، رياض قوانين وارداتي جديدي را براي كشورهاي حاشيه خليج‌فارس وضع و اعلام كرد كالايي كه در مناطق آزاد تجاري توليد شده باشند حق ورود به عربستان را نخواهند داشت. اين مناطق يكي از اصلي‌ترين منابع درآمد امارات محسوب مي‌شوند. 
رويترز به نقل از برخي ديپلمات‌ها در منطقه گزارش داده است كه اتحاد عربستان و امارات متحده عربي بعد از همه‌گيري كرونا و وقتي كه پاي منافع اقتصادي به ميان آمده، ضعيف‌تر و ضعيف‌تر شده است. نخستين نشانه‌هاي دوري دو كشور از يكديگر در سال 2019 ديده شد. در آن زمان امارات متحده عربي از ائتلاف نظامي حمله به يمن خارج شد و رياض را در ميانه جنگي پر هزينه كه مستقيما امنيتش را تهديد مي‌كرد، تنها گذاشت. پس از روي كار آمدن جو بايدن در امريكا، رياض با هدف كاهش تنش‌ها با واشنگتن بر سر موضوعاتي چون حقوق بشر و جنگ يمن سعي كرد طي توافقي روابطش با قطر را احيا كند، اما امارات در اين خصوص نيز عربستان را تنها گذاشت و تمايلي به احياي روابط با قطر از خود نشان نداد. در آن سوي ماجرا اما وقتي كه امارات سعي كرد با حمايت امريكا، روابطش را با اسراييل عادي‌سازي كند، عربستان سعودي در عوض به سمت تركيه گرايش پيدا و سعي كرد روابط با تركيه را بهبود ببخشد. البته اين دو كشور در يك موضوع تقريبا مواضعي مشترك داشته‌اند. رياض و ابوظبي در بيان اظهارات تند و تنش‌زا در قبال ايران كاملا هماهنگ عمل كردند. اما از سال 2019، پس از انفجارهاي صورت گرفته در يكي از بنادر امارات و همچنين حمله به ميادين نفتي در عربستان، امارات سعي كرد اندكي از تنش موجود در روابطش با ايران بكاهد اما عربستان همچنان مسير خصمانه را در قبال ايران در پيش گرفت. تا اينكه در سال جاري عربستان نيز به اين نتيجه رسيد كه چاره‌اي جز گفت‌وگو و كاهش تنش با ايران ندارد. اين اقدام عربستان زماني انجام شد كه دولت بايدن براي احياي برجام مذاكرات غيرمستقيم با ايران را آغاز كرد. 
واقعيت اين است كه پس از اينكه جهان عرب طي ده سال گذشته با بي‌ثباتي‌هايي مواجه شد و با توجه به تغيير ديناميك جهاني و منطقه‌اي، عربستان سعودي و امارات رفته‌رفته در مقابل يكديگر قرار گرفتند. اخيرا نيز عربستان سعودي دريافته كه ادامه روند رشد امارات متحده عربي در حاشيه خليج فارس مي‌تواند به قيمت عقيم ماندن برنامه‌هاي توسعه عربستان تمام شود. روزنامه ديلي صباح در تحليلي در خصوص اختلافات دو كشور مي‌نويسد: «امروز عربستان و امارات در خصوص موضوعاتي نظير عادي‌سازي روابط با قطر، عادي‌سازي روابط با اسراييل، كيفيت روابط با عراق، سياستي كه بايد در قبال يمن اتخاذ شود و مساله فلسطين با يكديگر اختلاف‌نظر دارند. 
براي مثال يكي از جديدترين نقاط اختلافي ميان اسراييل و عربستان عادي‌سازي روابط با اسراييل است. امارات اخيرا سياستي را اتخاذ كرده كه اين كشور را در روند عادي‌سازي روابط كامل با اسراييل قرار داده است و اين اقدام امارات از جهاتي روي عربستان نيز فشار وارد مي‌كند. اما عربستان به عنوان كشوري كه مقدس‌ترين مكان‌هاي مسلمان را ميزباني مي‌كند، نمي‌تواند در خصوص عادي‌سازي روابط با اسراييل به اندازه امارات آزاد عمل كند. علاوه بر اين گروه‌هاي مذهبي قدرتمندي در عربستان سعودي فعال هستند كه به ‌شدت با عادي‌سازي روابط رياض با اسراييل مخالفند. تا زماني كه اسراييل سياست‌هاي ضدعربي و ضداسلامي را در پيش گرفته باشد، عربستان نخواهد توانست به آساني با اين رژيم روابط عادي رسمي برقرار كند. 
علاوه بر اين، عربستان سعودي برخلاف امارات به هيچ عنوان علاقه ندارد روابطش را با بازيگران سياسي فلسطيني از جمله حماس قطع كند. براي مثال، مقامات عربستاني اخيرا به خالد مشعل يكي از رهبران حماس اجازه داده‌اند در تلويزيون العربيه حضور يابد. در واقع رياض تمايل دارد در خصوص مساله اسراييل و فلسطين حرفي براي گفتن داشته باشد. البته به نظر مي‌رسد كه با توجه به اتفاقات رخ داده در نشست اخير اوپك در حال حاضر شاهد اختلافات و رقابت اقتصادي ميان دو كشور در دوران پساكرونا باشيم و به نظر مي‌رسد كليد اين افتراق واقعيتي به نام عدم صرفه وابستگي به نفت است. امارات متحده عربي با موفقيت توانسته طي بيست سال گذشته زيرساخت‌هاي لازم را براي كاهش وابستگي به نفت ايجاد كند. اين در حالي است كه عربستان سعودي در اين زمينه بسيار عقب‌تر از امارات است. امارات به‌رغم وسعت بسيار كمتر توليد ناخالص داخلي به ميزان دوبرابر توليد ناخالص داخلي عربستان دارد. در حالي كه امارات از صنعت توريسم به عنوان يك نيروي محركه قدرتمند در اقتصاد خود سود مي‌برد، عربستان سعودي تنها درآمدش از اين محل مناسك حج است كه براي دو سال متوالي برگزار نشده است. بنابراين به نظر مي‌رسد كه اختلافات ميان عربستان سعودي و امارات در حال و آينده را بايد از دريچه اقتصاد سياسي نگريست.

رويترز به نقل از برخي ديپلمات‌ها در منطقه گزارش داده است كه اتحاد عربستان و امارات متحده عربي بعد از همه‌گيري كرونا و وقتي كه پاي منافع اقتصادي به ميان آمده، ضعيف‌تر و ضعيف‌تر شده است. نخستين نشانه‌هاي دوري دو كشور از يكديگر در سال 2019 ديده شد. در آن زمان امارات متحده عربي از ائتلاف نظامي حمله به يمن خارج شد و رياض را در ميانه جنگي پر هزينه كه مستقيما امنيتش را تهديد مي‌كرد، تنها گذاشت. پس از روي كار آمدن جو بايدن در امريكا، رياض با هدف كاهش تنش‌ها با واشنگتن بر سر موضوعاتي چون حقوق بشر و جنگ يمن سعي كرد طي توافقي روابطش با قطر را احيا كند، اما امارات در اين خصوص نيز عربستان را تنها گذاشت و تمايلي به احياي روابط با قطر از خود نشان نداد.