بزرگ‌ترين اعتراضات خياباني در كوبا طي سي سال اخير
كمبود مواد غذايي و تورم مردم را به خيابان‌ها كشاند
آرمين منتظري
روز گذشته، كوبا شاهد بزرگ‌ترين تظاهرات ضددولتي طي سي سال اخير بود. هزاران نفر از مردم معترض در شهرهاي بزرگ كوبا در اعتراض به كمبود غذا، قيمت‌هاي بالا و نحوه حكمراني حزب كمونيست كوبا به خيابان‌ها ريختند.
به گزارش گاردين، اعتراضات از صبح روز گذشته در شهر سان آنتونيو دي لوس بانوس در غرب كوبا آغاز شد و سپس تظاهرات مشابهي در شهر پالما سوريانو در شرق كوبا رخ داد. در هر دو شهر تعداد معترضان به صدها نفر مي‌رسيد. حالا ميليون‌ها نفر از مردم كوبا به اينترنت تلفن همراه دسترسي دارند، اخبار مربوط به اعتراضات در اين دو شهر به سرعت به هاوانا، پايتخت كوبا رسيد. بعدازظهر همان روز هزاران نفر از شهروندان هاوانا در مركز اين شهر دست به تظاهرات زده و شعار مي‌دادند: «سرزمين مادري، زندگي، آزادي».
نيروهاي پليس هاوانا با تظاهرات‌كنندگان برخورد كرده و صدها نفرشان را بازداشت كرده و سوار خودروهاي پليس كردند. جوانان معترض خشمگين سنگفرش‌هاي خيابان را كنده و آنها را به سمت نيروهاي پليس پرتاب كردند. نيروهاي پليس نيز با اسپري فلفل و باتوم به شهروندان معترض حمله كردند. در ساعت 3 بعدازظهر به وقت محلي كوبا، همه كانال‌هاي تلويزيوني كوبا تصوير ميگوئا دياز كانل، رييس‌جمهوري كوبا را پخش كردند كه در سخناني تاكيد كرد «بي‌ثبات ساختن كشور با پاسخ انقلابي روبرو خواهد شد. ما از همه نيروهاي انقلابي كشور و همه كمونيست‌ها مي‌خواهيم كه به خيابان‌ها بيايند». پس از پخش سخنان كانل برخي جوانان معترض سعي كردند برخي از بخش‌هاي اصلي پايتخت را به اشغال خود درآورند كه حاميان دولت و نيروهاي امنيتي مانع آنها شدند. آيلين گوئررو، يكي از حاميان دولت كوبا كه در حمايت از دولت به خيابان آمده بود به خبرنگار گاردين گفته: «ما ملت هستيم و آمده‌ايم تا از دستاوردهاي‌مان محافظت كنيم. اگرچه ما كمونيست نيستيم اما وطن‌پرستيم».
حاميان دولت كوبا معترضان ضددولتي را متهم مي‌كنند كه از امريكا پول گرفته‌اند. آنها مي‌گويند دولت امريكا سالانه 20 ميليون دلار تحت برنامه پيش‌برد دموكراسي در كوبا هزينه مي‌كند. وقتي كه عصر شد، نيروهاي دولتي و حاميان دولت بار ديگر كنترل خيابان‌ها را در اختيار گرفتند. اعتراضات در هاوانا بيشتر در مناطق كمتر برخوردار و محروم برگزار شد. اعتراض اساسي معترضان نيز به كمبودها و محروميت‌هاي طولاني‌مدت و نقش حريم خصوصي از سوي دولت بود. مردم كوبا در طول سي سال گذشته تحت بحراني‌ترين شرايط اقتصادي زندگي كرده‌اند. دولت دونالد ترامپ در طول چهار سال گذشته با وضع 200 تحريم جديد وضعيت بسيار سخت‌تري را بر اقتصاد كوبا تحميل كرد. اين تحريم‌ها در دولت جو بايدن هنوز پابرجا هستند. از زمان آغاز همه‌گيري كرونا كه موجب شد درآمد كوبا از محل توريسم به‌شدت كاهش يابد، مردم كوبا مجبور شده‌اند براي دريافت كالاهاي اساسي و غذا نظير مرغ و مواد شوينده ساعت‌ها در صف بايستند. علاوه بر اين قفسه‌هاي داروخانه در كوبا خالي شده‌اند. تظاهراتي كه اخيرا در كوبا برگزار شد بزرگ‌ترين تظاهرات برگزار شده در كوبا از سال 1994 است. در آن سال ده‌ها هزار نفر از مردم هاوانا در جريان بحراني كه پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، كوبا را نيز درنورديده بود به خيابان‌ها ريختند.
يكي از مقامات دولت جو بايدن در پستي توييتري از تظاهرات اخير در كوبا حمايت كرد. جولي چانگ، دستيار وزير خارجه در امور نيم‌كره غربي در يك پست توييتري نوشت: «تظاهرات مسالمت‌آميز در كوبا در حال گسترش است و مردم كوبا در حال استفاده از حق خود براي تجمع مسالمت‌آميز هستند. آنها در خصوص گسترش ويروس كرونا در كوبا، آمار بالاي مرگ و مير و كمبود دارو نگراني‌هايي دارند».
از چند ماه گذشته، آمار و ارقام اقتصادي در كوبا نشان داده بودند كه اقتصاد اين كشور به نقطه‌اي حساس و بحراني رسيده است و دولت اين كشور به دنبال راهي براي نجات است. بيش از يك سال است كه كوبا با بحران كمبود سوخت دست و پنجه نرم مي‌كند. مشكلات اقتصادي موجب شد كه بخش كشاورزي اين كشور بسيار آسيب ببيند و در نتيجه كشور با بحران كمبود مواد غذايي روبرو شود. با كاهش يافتن واردات نفت از ونزوئلا و بالا رفتن هزينه واردات نفت از منابع ديگر، حمل‌ونقل به كوبا نيز آسيب ديده است. بين سال‌هاي 2015 تا 2017، پس از افتتاح سفارت امريكا در هاوانا و برداشته شدن محدوديت سفر امريكايي‌ها به كوبا، ارز خارجي زيادي به كوبا وارد شد اما با روي كار آمدن دونالد ترامپ محدوديت‌ها عليه كوبا دوباره بازگشت و ترامپ نيز تحريم‌هاي بيشتري عليه كوبا اعمال كرد بنابراين دسترسي كوبا به دلار نيز قطع شد. همه‌گيري ويروس كرونا نيز موجب تعطيلي بسياري از پروازهاي خارجي به كوبا شد و به اين ترتيب كوبا منبع درآمدش از طريق توريسم را نيز از دست داد.
حالا دولت كوبا به دنبال راهكارهايي براي حل مشكلات است. در نخستين گام دولت كوبا از كلوپ پاريس خواست دو سال براي پرداخت بدهي‌ها به هاوانا مهلت بدهد اما در نهايت كلوپ پاريس تنها يك سال به كوبا مهلت داد. علاوه بر اين دولت كوبا سعي كرده برخي اصلاحات اقتصادي را با هدف جذب سرمايه‌گذاري صورت دهد. در ماه جولاي دولت كوبا دسترسي به دلار را اندكي تسهيل كرد تا بتوان با استفاده از اين منابع كالاهاي اساسي وارد كرد.
به نظر مي‌رسد كه اعتراضات مردمي در كوبا موجب شده دولت اين كشور در نوعي حالت اضطرار قرار بگيرد. نوامبر سال گذشته اعتراضات هنرمندان كوبايي عليه دولت در ميدان اصلي هاوانا برگزار شد و هنرمندان در همان مكان دست به اعتصاب غذا زدند. البته دولت مداخله كرده و تعدادي را دستگير كرد.
دولت جو بايدن از زمان روي آمدن تمامي روابط خارجي امريكا را تحت بازبيني قرار داده است. از اين جهت بسياري اميدوار بودند كه دولت بايدن بار ديگر رويكرد دولت اوباما در عادي‌سازي روابط با كوبا را در پيش بگيرد. رييس‌جمهوري امريكا مي‌تواند با استفاده از قدرت اجرايي‌اش تا حدودي در شيوه روابط واشنگتن با هاوانا تغيير ايجاد كند. اما اين اقدام در شرايط سياسي حال حاضر امريكا بسيار حساسيت‌برانگيز است. دولت بايدن براي اين كار به سرمايه سياسي زيادي نياز دارد. چيزي كه در حال حاضر در اختيارش نيست. ناظران تحولات كوبا، چه آنهايي كه با برقراري روابط امريكا و كوبا موافقند و چه آنها كه مخالفند، از مدت‌ها پيش فعاليت‌هاي خود را آغاز كرده‌اند. تاكنون، اين‌طور به نظر مي‌رسد كه دولت امريكا در موقعيتي قرار نگرفته كه بشود گفت قرار است تغييراتي اساسي در سياستش در قبال كوبا صورت دهد.
در اين ميان، چين آرام آرام نفوذ اقتصادي خود را در امريكاي لاتين تثبيت كرده است. طي 10 سال گذشته فعاليت‌هاي اقتصادي چيني‌ها در امريكاي لاتين بسيار افزايش يافته است. چين به خوبي واقف است كه برقراري روابط بسيار نزديك با كوبا، با توجه به نزديكي جغرافيايي اين كشور به امريكا از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. چيني‌ها در هر صورت به اهرم فشاري عليه امريكا نياز دارند؛ درست مثل اهرم فشاري كه امريكا در درياي چين جنوبي عليه پكن در اختيار دارد. پكن در حال حاضر به لحاظ ايدئولوژيك و همچنين رويكردهاي سياسي، نزديكي زيادي به هاوانا دارد و در بعد اقتصادي نيز در حال حاضر چين دومين شريك تجاري كوبا محسوب مي‌شود. در زمينه تكنولوژي ارتباطات نيز چيني‌ها به‌شدت در كوبا فعال هستند. براي مثال شركت هوآوي پروژه‌هاي اينترنت پرسرعت و اينترنت سيار را در كوبا در دست اجرا دارد. شركت چيني Haier هم در كوبا كارخانه مونتاژ لپ‌تاپ و تبلت تاسيس كرده است.
گزارش‌هاي وزارت امنيت سرزميني امريكا نشان مي‌دهد كه حضور شركتهاي ارتباطاتي چيني در كوبا موجب شده كه شركتهاي امريكايي از بازار كوبا دور بمانند. چيني‌ها همچنين در زمينه مدرنيزاسيون بنادر كوبا در سانتياگو و سرمايه‌گذاري در زمينه توليد دارو و توريسم كوبا نيز اقدام كرده‌اند. مقامات كوبايي همچنين ابراز علاقه كرده‌اند كه در زمينه‌هاي انرژي‌هاي نو، امنيت سايبري، تكنولوژي و بيوتكنولوژي همكاري‌هاي نزديك‌تري با چيني‌ها داشته باشند. مسلما انجام اين پروژه‌ها به كوبا كمك خواهند كرد اما كوبا براي ايجاد ثبات در اقتصاد خود به محرك‌هاي بيشتر و موثرتري نياز دارد. اينكه چيني‌ها تا چه اندازه حاضر خواهند شد در حوزه اقتصاد به كمك كوبا بيايند به اين بستگي دارد كه جاي پاي‌شان در كوبا تا چه اندازه محكم خواهد بود. واقعيت اين است كه روي كاغذ كوبا از همه لحاظ شريك اقتصادي بهتري از امريكا نمي‌تواند بيابد. پارامترهاي جغرافيايي، فرهنگي و نزديكي دو كشور با يكديگر به گونه‌اي است كه در صورت رفع خصومت‌ها و سوءتفاهم‌ها دو كشور مي‌توانند شريك تجاري يكديگر باشند. از اين جهت است كه برخي تحليلگران مدافع عادي‌سازي روابط كوبا و امريكا بر اين عقيده‌اند كه ورود گسترده چين به كوبا ممكن است امريكا را وادار كند براي خنثي‌سازي حضور چين در همسايگي خود، دست به بازنگري سياست‌هاي خود در قبال كوبا بزند.