درگيري طالبان در شهر زرنج، افراد زيادي را به مرز ايران روانه كرد
دلارهاي هرات به ايران راه يافت
براي دومين بار طي يك ماه اخير پايانه‌هاي مرزي ايران و افغانستان بسته مي‌شوند
گروه اقتصاد
پس از حمله طالبان به «زرنج»، اوضاع در مرز ايران و افغانستان اضطراري شده و صدها تن از ساكنان اين كشور به سمت ايران حركت كردند. البته كه شرايط در افغانستان از حدود يك ماه پيش و با پيشروي طالبان در شهرهاي مهمي همچون قندهار و هرات، پيچيده شده بود. تا جايي كه 15 تيرماه سخنگوي گمرك ايران از صاحبان كالا و تجار خواست كه از ارسال محموله‌هاي تجاري به مرزهاي دوغارون و ماهيرود افغانستان خودداري كنند. اگرچه حضور طالبان در ولايت‌هاي مرزي، نگراني‌هايي را در خصوص نحوه مبادلات كالايي و دلاري با ايران ايجاد كرد، اما فرار ساكنان شهرهاي مورد حمله طالبان به ايران، اين شائبه را ايجاد كرده كه دلارهاي افغان‌ها به بازار ايران راه پيدا كرده و به همين دليل، نرخ آن در بازار ايران تغيير محسوسي نداشته است. به خصوص آنكه هفته گذشته حسن روحاني، رييس‌جمهور پيشين بر به نتيجه نرسيدن مذاكرات تاكيد كرده بود و همين امر مي‌توانست بر انتظارات تورمي فعالان بازارها و مردم تاثيرات زيادي بگذارد.
ابراهيم رييسي در مراسم تنفيذ خود از وجود «يك برنامه تحولي آني، فوري و كوتاه‌مدت براي مواجهه با مسائل پيش‌رو» سخن گفته بود اما آمارهاي پولي كشور نشان از يك بحران جدي در اقتصاد كشور مي‌دهد؛ براساس آخرين گزارش بانك مركزي از متغيرهاي پولي و بانكي، نقدينگي و پايه پولي تا پايان بهار سال جاري به ترتيب 3705 هزار و 500 هزار ميليارد تومان بود. اما رشد اين دو متغير در دوازده ماه منتهي به خرداد سال جاري به ترتيب 39.4 و 30.7 درصد افزايش داشته است. از آنجايي كه نرخ ارز در آيند را دو عامل دروني و بيروني تعيين مي‌كند، به نتيجه نرسيدن مذاكرات براي احياي برجام همچنين بدتر شدن متغيرهاي پولي نمي‌تواند حاكي از افزايش نرخ ارز در ماه‌هاي آتي با فرض تداوم شرايط فعلي باشد.
طالبان چه چيزي را تحت تاثير قرار مي‌دهد؟
حدود يك ماه از حمله‌هاي طالبان به شهرهاي افغانستان مي‌گذرد. در همان روزهاي اوليه حمله، مبادله كالا از دو پايانه مرزي اسلام قلعه و ابونصر فراهي تعطيل شده بود. اگرچه سخنگوي طالبان در آن روزها در ميانه تيرماه گفته بود كه «از خاك افغانستان هيچ تهديدي عليه كشور ايران صورت نخواهد گرفت» اما نرخ دلار و مراودات تجاري با افغانستان، دو بخش مهمي است كه به واسطه حضور اين نيروها در افغانستان، تحت تاثير قرار گرفته است. بر اساس گفته‌هاي رايزن بازرگاني ايران و افغانستان در بهمن 99، تجارت سالانه ايران و افغانستان سه ميليارد دلار است كه به باور كارشناسان با وجود هم مرزي دو كشور همچنين تاثير بازار هرات بر نرخ دلار، ميزان مراودات تجاري بالا نيست و با تحولات اخير نيز احتمال «بسته شدن و بسته ماندن» پايانه‌هاي مرزي بيشتر شود؛ در اين راستا و هفته گذشته روح‌الله لطيفي، سخنگوي گمرك ايران از بسته شدن دو پايانه مرزي، ميلك و گمشاد در مرز افغانستان به دليل تحولات و درگيري‌هاي داخلي افغانستان، خبر داد. اين دومين بار طي يك ماه اخير است كه پايانه‌هاي مرزي ايران و افغانستان به دليل تحولات اين كشور بسته شده است. با بسته شدن پايانه‌هاي مرزي علاوه بر مبادله كالا، ورود ارز به كشور نيز دچار مشكل مي‌شود.
نرخ دلار چه مي‌شود؟
نتيجه مذاكرات و احتمال به توافق رسيدن طرفين، مهم‌ترين عاملي بود كه در هفته‌هاي اخير نرخ دلار را تغيير مي‌داد. با هر خبر مثبتي نرخ دلار كاهشي و با انتشار اخبار منفي، طولاني شدن مذاكرات يا عدم حصول توافق بر سر جزييات، قيمت دلار نيز در مسير افزايشي قرار مي‌گرفت. اگرچه پيش‌بيني مي‌شد پس از اعلام به نتيجه نرسيدن مذاكرات توسط روحاني در 23 تيرماه، نرخ دلار نيز افزايش يابد كه تا پيش از تغيير قيمت دلار در بازار هرات، دلار به كانال 25 هزار تومان وارد نشد. اگرچه كارشناسان بر اين باورند فعالان بازار از قبل و با طولاني شدن مذاكرات مي‌دانستند كه در دولت دوازدهم توافق حاصل نخواهد شد به همين دليل پس از صحبت‌هاي روحاني در تيرماه، نرخ دلار نيز تغييرات زيادي نداشت. اما تغيير قيمت دلار در دو هفته اخير آن هم پس از حمله طالبان و هجوم ساكنان برخي شهرها به مرز ايران، نيز به عنوان يكي ديگر از دلايل افزايش نسبي نرخ دلار در روزهاي اخير بوده است. با بدتر شدن شرايط در افغانستان، مردم دارايي‌هاي خود را به دلار تبديل كرده و به سمت مرز ايران گريختند. همين امر باعث افزايش نرخ دلار در هرات و طبعا تاثيرش بر بازار ايران شده است. البته كه اين تاثير دوگانه است و با ورود دلارها به ايران، مي‌تواند براي مدتي نرخ ارز را پايين نگه دارد اما در نهايت و به دليل افزايش نااطميناني در خصوص احياي برجام، نرخ ارز در بلندمدت بر مدار افزايشي خواهد بود. مقايسه روند قيمتي در هرات و تهران نشان مي‌دهد كه تغيير نرخ ارز در اين دو بازار به هم مرتبط است و از روز چهارم مرداد ماه، در هر دو بازار شاهد افزايش نرخ ارز و ورود به كانال 25 هزار توماني بوده‌ايم.
انتظار چه نرخ دلاري را داريم؟
پيش‌بيني نرخ ارز، شايد يكي از پربازديدترين مطالب سه سال اخير كشور باشد. اگرچه به دليل تحريم‌هاي نفتي و به نتيجه نرسيدن مذاكرات از يك سو و شتاب نقدينگي و پايه پولي و البته تورم بالاي 44 درصد در اقتصادي، انتظارها براي كاهش نرخ ارز در هفته‌ها و حتي سال‌هاي آتي وجود ندارد. آنچه اقتصاد كشور در سال‌هاي پس از خروج يك‌جانبه امريكا از برجام با آن روبه‌رو بود، تشديد مشكلات ساختاري و بدتر شدن وضعيت اقتصاد است كه به نظر نمي‌رسد در سال جاري نيز تيم اقتصادي رييسي علاقه‌اي به جراحي آن داشته باشند؛ اگرچه او بارها بر «شرطي نشدن سفره‌هاي معيشتي مردم» تاكيد كرد، اما متغيرهاي پولي و بانكي و تداوم رشد فزاينده آن دسته از شاخص‌هايي كه تاثير مستقيمي بر تورم و البته سفره معيشت افراد دارند، نشان مي‌دهد كه نرخ دلار كماكان در همين بازه خواهد بود و حتي در كوتاه‌مدت نيز اميدي به كاهش آن وجود ندارد. حضور دلارهاي مردم افغانستان و آنهايي كه از ترس طالبان به ايران گريختند، مي‌تواند بر نرخ دلار در بازار تهران تاثير بگذارد، اما اين تاثير كوتاه‌مدت بوده و پس از ثبات نسبي شرايط در شهرهاي مورد حمله طالبان، نرخ ارز نيز به مسير واقعي خود باز مي‌گردد. اگرچه برخي كارشناسان وزن بازار هرات در تعيين نرخ ارز در ايران را كم مي‌دانند، اما مقايسه اعداد و ارقام نشان مي‌دهد كه نرخ‌هاي بازار هرات و تهران به يكديگر وابسته است.