تشكيل حكومت توسط گروه شبه‌نظامي طالبان با انتقادهاي بين‌المللي روبه‌رو شد
امارت مطلق پشتون
شهاب شهسواري
اقدام گروه شبه‌نظامي طالبان، در اعلام يك دولت جديد بدون مشاركت هيچ يك از اقوام و گروه‌هاي سياسي ديگر در افغانستان، با واكنش‌هاي مختلفي در داخل و خارج اين كشور مواجه شده است. طالبان كه بعد از خروج نظاميان خارجي از خاك افغانستان با استفاده از زور بر خاك اين كشور مسلط شده است، روز سه‌شنبه فهرست كابينه خود را معرفي كرد، كابينه‌اي كه در آن فقط رهبران اين گروه شبه‌نظامي حضور دارند و نشان مي‌دهد كه ادعاهاي پيشين اين گروه مبني بر تشكيل يك دولت فراگير با حضور همه اقوام و گروه‌هاي سياسي در افغانستان كذب و بي‌اساس بود. اعضاي كابينه اعلام شده توسط طالبان همگي از اعضاي اين گروه شبه‌نظامي‌اند و جز سه نفر، همگي از قوم پشتون هستند. طالبان مولوي عبدالسلام حنفي، از اعضاي ازبك خود را به عنوان معاون دوم نخست‌وزير و قاري دين محمد حنيف و قاري فصيح‌الدين، از اعضاي تاجيك خود را نيز به ترتيب به مقام‌هاي وزير امور اقتصادي و فرمانده ارتش معرفي كرده است. 30 نفر ديگر از اين كابينه يكدست، از قوم پشتون هستند .
طالبان عصر سه‌شنبه، يك گروه 33 نفره از رهبران خود را به عنوان حكومت جديد افغانستان اعلام كرده است. رييس اين دولت ملا محمد حسن آخوند، از رهبران حكومت طالبان در دهه 1990 است. ملا عبدالغني برادر آخوند، زنداني پيشين در پاكستان كه پيمان‌نامه دوستي با ايالات متحده امريكا را در دوحه مذاكره كرد، معاون نخست‌وزير است. از جمله وزراي ارشد اين دولت، سراج‌الدين حقاني، وزير كشور و رهبر شبكه حقاني است كه گروه تحت امرش در طول سال‌هاي گذشته در چندين عمليات بمب‌گذاري و انتحاري بزرگ، صدها شهروند غيرنظامي افغانستان را به خاك و خون كشيده‌اند. طالبان كمتر از يك ماه پيش، زماني كه كابل را تصرف كرد، وعده داده بود كه دولتي فراگير با حضور نمايندگان همه اقوام و گروه‌هاي سياسي در افغانستان تشكيل دهد. هر چند مقام‌هاي طالبان دولت جديد را «موقت» معرفي كرده‌اند و سخنگوي اين گروه ذبيح‌الله مجاهد مدعي شده است كه «ممكن است در آينده» تغييراتي در تركيب كابينه ايجاد شود، اما هيچ تاريخي براي پايان حاكميت يكدست و مطلق طالبان بدون حضور نمايندگان اقوام ديگر اعلام نشده است. سخنگوي طالبان پس از اعلام افراد كابينه دولت جديد افغانستان گفت: در دولت آينده سعي مي‌كنيم كه افراد از اقوام مختلف به كار گرفته شوند و ما تلاش خواهيم كرد تا همه اقشار جامعه افغانستان در دولت بعدي نقش داشته باشند. به گفته مجاهد، «ملاهبت‌الله آخوندزاده» همچنان به عنوان رهبر باقي مي‌ماند و اسم رسمي دولت جديد، امارت اسلامي افغانستان خواهد بود. وي همچنين خاطرنشان كرد: ما انتظار داريم جهان به دشمني با افغانستان پايان دهد و دست ياري به سوي مردم افغانستان دراز كند.
رايزني‌ها و واكنش ايران به تحولات افغانستان
دولت جمهوري اسلامي ايران، مستقيما اظهارنظري در مورد كنفرانس خبري اعلام دولت جديد در افغانستان نداشته است. اما مقام‌هاي ارشد ايران، روز چهارشنبه نسبت به تحولات اخير در افغانستان و ضرورت تشكيل يك حكومت فراگير و توقف استفاده از زور و دخالت خارجي در افغانستان، اظهارنظرهاي متعددي داشتند. از جمله، علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي، روز چهارشنبه در حساب كاربري خود در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «اولويت اول افغانستان ثبات و آرامش است. بي‌توجهي به ضرورت ايجاد حكومت فراگير، مداخله خارجي و استفاده از ابزار نظامي به جاي گفت‌وگو براي پاسخگويي به مطالبات اقوام و گروه‌هاي اجتماعي، نگراني‌هاي اصلي دوستان مردم افغانستان است.»
سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران، نيز در گفت‌وگوي تلفني با شارل ميشل، رييس شوراي اروپا، بر تشكيل دولت فراگير در افغانستان تاكيد كرد و گفت: « به باور جمهوري اسلامي ايران، فقدان دولت فراگير با مشاركت تمامي اقوام در افغانستان ضربه بزرگي به آينده اين كشور و امنيت اروپا وارد مي‌كند.» رييسي در ادامه اين گفت‌وگوي تلفني درباره تحولات افغانستان اظهار داشت: «همه كشورها بايد با هم تعامل كنند تا دولتي در افغانستان روي كار بيايد كه بتواند صلح، امنيت، آرامش و توسعه را براي اين كشور به ارمغان بياورد و از طرف ديگر مورد اعتماد مردم افغانستان باشد.»
وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران نيز روز گذشته در نشست مجازي وزراي خارجه كشورهاي همسايه افغانستان شركت كرد. نشست مجازي وزراي امور خارجه ۶ كشور همسايه افغانستان شامل ايران، چين، پاكستان، ازبكستان، تاجيكستان و تركمنستان به منظور بررسي تحولات افغانستان برگزار شد. حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران، «وانگ يي» وزير خارجه چين، «شاه محمود قريشي» وزير خارجه پاكستان، «رشيد مردوف» وزير خارجه تركمنستان، «سراج‌الدين مهرالدين» وزير خارجه تاجيكستان و «عبدالعزيز كامل اف» وزير خارجه ازبكستان در اين نشست مجازي حضور داشتند. خطيبزاده همچنين افزود: «وزراي خارجه كشورهاي حاضر نظرات خودشان را گفتند. آقاي اميرعبداللهيان نيز مواضع اصولي جمهوري اسلامي ايران را برشمرد و ايشان در اين نشست تاكيد داشت كه مسبب و مسوول وضعيت فعلي در افغانستان اشغالگري ايالات متحده است و بيش از ۲ دهه حضور نامشروع امريكا در افغانستان و رنج و دردي كه به مردم افغانستان داده است و الان بايد از همه بضاعت رهبران و مردم افغانستان استفاده شود و كشورهاي همسايه هم كمك كنند تا ان‌شاءالله به يك صلح پايدار برسيم.»
خطيبزاده اضافه كرد: «اولويت جمهوري اسلامي ايران تحقق اراده و خواست مردم افغانستان است. اولويت ثبات و آرامش است كه تنها در سايه تشكيل يك دولت فراگير كه بازتاب‌دهنده تركيب قوميتي و مردمي افغانستان است. بر ضرورت كمك‌هاي بشردوستانه و رعايت حق بين‌الملل و حقوق بشردوستانه تاكيد شد.» وي گفت: «نگراني جدي وزراي خارجه كشورهاي همسايه از تروريسم در افغانستان بود و اينكه حتما طالبان بايد فاصله بگيرد و اجازه ندهد تروريسم دوباره در افغانستان شكل بگيرد. مرزها آرام باشد و گذرگاه‌هاي مرزي براي كمك و تسهيل امور مردم افغانستان باز بماند و مواردي از اين دست.»
اميرعبداللهيان روز سه‌شنبه با حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان نيز تلفني رايزني كرد. وزير امور خارجه كشورمان در اين گفت‌وگو بر سياست اصولي جمهوري اسلامي ايران مبتني بر گفت‌وگو ميان تمام گروه‌ها با هدف تشكيل يك دولت فراگير در افغانستان كه بازتاب‌دهنده تركيب قومي و جمعيتي اين كشور باشد، تاكيد كرد و افزود: افغانستان تنها از اين طريق مي‌تواند به صلح پايدار برسد. اميرعبداللهيان تاكيد كرد: جمهوري اسلامي ايران خواستار افغانستاني عاري از جنگ و تروريسم است. وزير خارجه افزود: جمهوري اسلامي ايران مرزها و گذرگاه‌هاي مرزي خود با افغانستان را براي تسهيل وضعيت فعلي در اين كشور باز نگه مي‌دارد و تجارت را ادامه خواهد داد. وزير امور خارجه كشورمان خاطرنشان ساخت: امريكا طي دو دهه گذشته مسبب و مسوول نابساماني‌هاي كنوني در افغانستان است. در عين حال اين نظر و اراده مردم افغانستان است كه بايد به اين وضعيت پايان داده و محقق شود.
واكنش رهبران سياسي افغانستان
به تشكيل حكومت تمام طالب
رهبران سياسي افغانستان نيز واكنش‌هاي مختلفي به تشكيل حكومت طالبان بدون حضور اقوام و گروه‌هاي سياسي ديگر افغانستان نشان دادند. عطامحمد نور از رهبران حزب جمعيت اسلامي نوشته است: «آنچنان كه انتظار مي‌رفت، طالبان پس از اشغال افغانستان، حكومتي را اعلان كردند كه در هيچ جاي قانون اساسي كشور جايگاه ندارد و فاقد تخصص‌گرايي محض است.» به گفته او، «افغانستان پس از ۲۰ سال مبارزه براي شكل‌دهي نظام مردم‌سالار، اينك در جايگاهي قرار گرفته است كه با تاسف حكومت آپارتايد تك قومي، طالب شمول، غير متخصص، بدون حضور زنان و برخلاف روح صريح قانون اساسي حاكم شده است. مگر ممكن است ده‌ها ادارات تخصصي و حرفوي را با كساني مديريت كنيم كه سطح بينش‌شان از حكومت‌داري، توسل به مباني حكومت‌داري قر‌ون وسطايي باشد؟» آقاي نور تاكيد كرده: «به زودي در همسويي با ساير رهبران سياسي، ديدگاه جديد خويش را در مورد ساختارشكني سياسي و جغرافيايي اعلام مي‌كنم.»
حزب جمعيت اسلامي به رهبري صلاح الدين رباني نيز اعلام كرد: «هرچند در اين مدت، طالبان پيوسته تاكيد داشته‌اند كه از لحاظ تركيب سياسي يك حكومت فراگير و از لحاظ اجتماعي يك نظام افغانستان شمول با مشاركت همه اقوام و پيروان مذاهب فقهي رايج در افغانستان تشكيل ميدهند، اما تركيب اعلام شده امروز كابينه طالبان نشان داد كه اين گروه، از لحاظ انحصارگرايي و نگاه افراطي قومي به مساله سياست و قدرت در افغانستان، از حاكمان تحميلي قبلي بر اين كشور نيز يك قدم فراتر گذاشته‌اند.» در بخشي ديگر از اعلاميه اين حزب آمده است: «با اطمينان خاطر ميگوييم كه تداوم اين سياست غلط انحصارگرايانه، نه تنها افغانستان را در رسيدن به صلح و ثبات پايدار كمك نميكند؛ بلكه بحران، اين كشور را به جاهاي خطرناك‌تري خواهد كشانيد كه هيچ گروه و طرفي توان حل آن را نداشته باشد.» حزب جمعيت اسلامي شاخه صلاح الدين رباني ابراز اميدواري كرده است كه «جامعه جهاني به ويژه كشورهاي همسايه و منطقه، در به رسميت شناختن اداره‌اي كه در آن راي و اراده جمعي مردم هيچ نقشي نداشته و بازتاب‌دهنده واقعيت‌ها و ساختار اجتماعي و قومي افغانستان نيست، عجله نكنند. به يقين كه مردم افغانستان هيچ‌گاه رژيم‌هايي كه به اساس زور يا فشار بر آنها تحميل شده باشد، را نمي‌پذيرند و براي تغيير اين وضعيت نامطلوب كنوني به وضعيت بهتر مبارزه خواهند كرد.»
غلام اسحاق‌زي، نماينده افغانستان در سازمان ملل در واكنش به تشكيل دولت افغانستان از سوي طالبان در نشست مجمع عمومي سازمان ملل تاكيد كرد: «دولتي كه طالبان تشكيل داد را نمي‌توان به هيچ عنوان فراگير دانست.» وي خاطرنشان كرد كه مردم افغانستان، به ويژه جوانان كه فقط يك افغانستان آزاد دموكراتيك را مي‌شناختند، ساختار حاكميتي را كه شامل زنان، اقليت‌ها، حذف حقوق اساسي براي همه و حفظ دستاوردهاي گذشته نباشد، نمي‌پذيرد.
حزب عدالت و توسعه افغانستان هم با صدور بيانيه‌اي گفته است كه با خروج نيروهاي خارجي، تحول جديد و طرح نظام و حكومت اسلامي در كشور، انتظار مي‌رفت فرصتي براي ملت افغانستان به وجود آيد تا با تشكيل حكومت همه‌شمول و همبستگي ملي در راستاي آباداني، وفاق ملي و سازندگي كشور گام‌هاي موثر برداشته شود؛ اما معرفي كابينه سرپرست از سوي تحريك اسلامي طالبان باعث دلسردي و نااميدي ما شده است؛ زيرا در اين كابينه از آدرس شيعيان افغانستان كه بخش بزرگي از جامعه افغانستان است، كسي حضور ندارد.