احياي بافت تاريخي شيراز در چند سال اخير رقم خورد
چهار ديوارش، نقش زندگي
محمدرضا نسب عبداللهي
محله درب شازده را كه پشت سر بگذاريد و از محله اسحاق‌بيگ بگذريد و وارد محله لب آب و محله سنگ‌سياه و محله كليمي‌ها شويد، آنچه در آن قدم گذاشته‌ايد، شيراز قديم است كه جلوي چشمان‌تان رخ نشان مي‌دهد؛ شيراز را اگر تاكنون با حافظ و سعدي، با باغ ارم و باغ جهان‌نما و باغ دلگشا، با ارگ كريمخان و نارنجستان قوام، با شاهچراغ و دروازه قرآن و عمارت كلاه‌فرنگي و حمام وكيل مي‌شناختيد، حالا مي‌توانيد در گذر نارنجستان قدم بگذاريد و داستان‌هاي عروسي درخت بهار نارنج و عبور سياوش از آتش را ببينيد كه بر جدار گذرها نقش بسته؛ مي‌توانيد از گذر كوچه هفت پيچ بگذريد و شيراز تاريخي را نظاره‌گر باشيد. شيراز را اگر تا پيش از اين با مجموعه‌هاي گردشگري مشهورش مي‌شناختند، اكنون ظرفيت ديگري بر ظرفيت‌هاي پيشين گردشگري اين شهر افزوده شده و آن هم بافت تاريخي شيراز. بافت تاريخي شيراز كه تا سه، چهار سال پيش به مخروبه‌اي شبيه شده بود و زندگي از آن رخت بر بسته بود و كمتر گردشگري در اين بافت قدم مي‌گذاشت، در چند سال اخير احيا شده و زندگي بر در و ديوارهايش نقش بسته؛ گويي بهار نارنج، عطرش را در كوچه‌هاي بافت رها كرده است.
احياي بافت تاريخي شيراز
امين طباطبايي، مدير خانه فرهنگ جاودان و دبير شوراي ملي گفت‌وگوي تشكل‌هاي ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي كشور در خصوص وضعيت بافت تاريخي شيراز به «اعتماد» گفت: «تا سال ۹۶ چيزي كه در بافت تاريخي شيراز زياد اتفاق مي‌افتاد، تخريب‌هاي سازماندهي‌‌شده بناهاي تاريخي ثبتي و غيرثبتي بود و به خاطر همين بخش‌هايي از بافت عملا به ويرانه‌هايي تبديل شده بود كه انگار به انتظار نشسته بودند تا تملك و تخريب شوند. سال ۹۶ بعد از دو، سه تخريب پشت سر هم در بافت تاريخي و ورود نهادهاي نظارتي و قضايي به اين حوزه و بعد توقف ماجرا و همچنين ورود مجموعه مديريت شهري و دولت به بحث تخريب و ساماندهي بافت تاريخي شيراز، عملا فضاي حاكم بر بافت تغيير كرد و نتيجه اين شد كه از پايان ۹۶ به بعد ديگر بنايي در بافت تاريخي شيراز به صورت سازماندهي شده و هدفمند تخريب نشد.» دبير شوراي ملي گفت‌وگوي تشكل‌هاي ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنايع‌دستي افزود: «نتيجه ورود دستگاه‌هاي مختلف به بحث بافت تاريخي شيراز، صدور حكم بازسازي دو، سه بناي تخريب شده بود. از سوي ديگر عملا تمركز مجموعه مديريت شهري روي بافت تاريخي بيشتر شد و اتفاقي كه در خصوص افتاد اين بود كه پروژه‌هاي مختلفي در بافت تعريف شد، از جمله بهسازي فضاهاي عمومي، ايجاد زيرساخت‌هاي دسترسي و بهسازي معابر، جداره‌سازي‌ها، محوطه‌سازي‌ها، نورپردازي‌ها، جمع‌آوري معتادان، ساماندهي آسيب‌هاي اجتماعي در بافت و...؛ مجموعه اين اقدامات فضا را جوري رقم زد كه دوباره زندگي مردم عادي در بخش‌هاي مختلف بافت تاريخي جريان پيدا كرد.» طباطبايي ادامه داد: «اقدامات اجرايي كه شهرداري و ميراث فرهنگي انجام دادند منجر به اين شد كه انگيزه براي سرمايه‌گذاري‌هاي بيشتر در بافت تاريخي شيراز بيشتر شود و مرمت بناهايي كه از قبل تملك شده بود، شروع شود و افزايش پيدا كند؛ به گونه‌اي كه اگر در بافت تاريخي شيراز قدم بزنيد، انبوهي از كارگاه‌هايي كه در حال مرمت بناها هستند، ديده مي‌شوند. نكته بعدي اينكه ميراث فرهنگي اقدام ديگري كه در كنار شهرداري انجام داد، اين بود كه بخش عمده‌اي از خانه‌ها و بناهاي تاريخي را كه در تملكش بود و سال‌ها رها شده بود، در قالب بسته‌هاي سرمايه‌گذاري به مزايده گذاشت و در اين مزايده‌ها در مجموع بيش از ۳۰ بناي تاريخي مرمت شدند. همين طور مجموعه پروژه بزرگ زنديه، بهسازي بازار وكيل و مجموعه‌هاي پيراموني آن مانند سراي روغني، سراي گمركو ميدان توپخانه اينها اتفاقاتي است كه در بافت تاريخي شيراز شروع شده.» به گفته او، «بهسازي خيابان‌هاي پيراموني مجموعه زنديه به همراه نورپردازي و ايجاد فضاي تعاملي و دسترسي‌هاي بهتر براي شهروندان، فضاهاي تعاملات براي شهروندان ايجاد كرده و گردشگران هم مي‌توانند از اين فضا استفاده كنند.» مدير خانه فرهنگ جاودان گفت: «به دنبال اين اتفاقات و تغييرات در بافت، مغازه‌هايي هم كه در بافت تاريخي شيراز طي سال‌هاي گذشته رها شدند، بودند، دوباره بازگشايي شدند، به‌طوري‌كه شما الان در بافت تاريخي انواع كافه‌ها فروشگاه‌هاي صنايع دستي و... را مي‌‌بينيد.»
نگاه شوراي شهر
به بافت تاريخي نگاه سرمايه‌اي است
علي‌اكبر سلطاني، سخنگوي شوراي شهر شيراز در خصوص برنامه شوراي ششم براي بافت تاريخي اين شهر به «اعتماد» گفت: «نگاه شورا به بافت تاريخي نگاه سرمايه‌اي است. يكي از معضلاتي كه در دوره‌هاي قبل وجود داشته، اين بوده كه به احياي بافت نگاه ساخت و سازي مي‌شده، در صورتي كه بافت تاريخي در حوزه فرهنگي و گردشگري هم نگاه ويژه‌اي را نياز دارد كه به صورت يك منطقه ويژه گردشگري در آيد تا هم امكان سرمايه‌گذاري براي افراد مختلف فراهم شود، هم امكان احياي فرهنگي بافت از نظر ارتباط مردم و فرهنگ مردم مهيا شود و هم از نظر شكلي بافت هويت تاريخي خودش را حفظ كند و در عين حال برنامه‌ريزي شود تا خدمات مطلوبي از جهت مختلف ايمني و آتش‌نشاني در بافت داشته باشيم.» به گفته او، «نگاه كلي شوراي شهر شيراز در اين جهت است كه بافت تاريخي اين شهر از ابعاد مختلف احيا شود نه صرف بعد ساختمان‌سازي بلكه از نظر فرهنگي و هويتي هم حتما بايد نگاه جدي به سمت بافت اتفاق بيفتد.» سلطاني در خصوص برنامه شوراي شهر براي حفظ بناهاي موجود در بافت تاريخي شيراز گفت: «شورا قطعا به سمت احيا خواهد رفت، به سمت برنامه‌ريزي خواهد رفت تا علاوه بر اينكه بافت تاريخي را حفظ كند بتواند به عنوان يك جاذبه خاص به آن توجه داشته باشد.»
بناهاي قاجاري و زنديه
در بافت تاريخي شيراز
بافت تاريخي شيراز ۳۶۵ هكتار مساحت دارد كه در واقع هسته اوليه و قديمي زندگي مردم شيراز بوده است. در اين بافت صدها بنا و خانه تاريخي به جاي مانده از دوره‌هاي زنديه و قاجاريه ديده مي‌شود كه شماري از آن در سال‌هاي گذشته براي طرح توسعه حرم شاهچراغ تخريب شدند؛ اين رشته از تخريب‌ها در سال ۱۳۹۶ متوقف شد. شماري از خانه‌هاي تاريخي هم در سال‌هاي اخير مرمت شده و به بوم‌گردي يا هتل سنتي تبديل شده‌اند. شهرداري شيراز هم در ۴ سال اخير تلاش گسترده‌اي براي بهسازي بخش‌هاي مختلف بافت تاريخي صرف كرد كه نتيجه آن قابل زيست شدن اين بافت بوده. مهدي قلندري، شهردار منطقه تاريخي فرهنگي شيراز با اشاره به اينكه بخش اعظم بناهاي تاريخي شهر شيراز در ادوار مختلف تاريخي در محدوده بافت ۳۶۵ هكتاري قرار گرفته، مي‌گويد: «مجموعه‌اي كه از آن تحت عنوان بافت تاريخي ياد مي‌كنيم در آن دوره يك حصار كلي و شش دروازه داشته و ساكنان شيراز آن زمان در 11 محله تاريخي در اين محدوده مي‌زيسته‌اند.» قلندري اضافه مي‌كند: «در سال ۹۹ فعاليت‌هاي شهرداري بافت تاريخي را در دو محور اصلي زيرساخت و عمران شهري و جلب مشاركت اجتماعي متمركز كرديم و سه محله سنگ سياه، درب شازده و لب آب را به عنوان محلات هدف در نظر گرفته و بر اساس وضعيت هر كدام از محلات اقداماتي را طرح‌ريزي كرديم. در محله لب آب با توجه الگوي غلبه سكونت پروژه‌هاي خاص خود اين الگو را طراحي كرديم كه خوشبختانه تاكنون ۳۰ درصد از اين پروژه‌ها به انجام رسيده؛ در محله سنگ سياه كه خود مجموعا پنج محله بافت تاريخي را شامل مي‌شود و تقريبا به سهم مساوي شاهد ظرفيت سكونت و گردشگري هستيم نيز پروژه‌ها حدودا ۳۰ درصد پيشرفت داشته‌اند. در خصوص محله درب شازده با توجه به قرار‌گيري عناصر شاخص دوره زنديه شاهد غلبه گردشگري هستيم و به همين جهت پروژه ملي زنديه را در اين بخش از شهر تعريف كرده‌ايم.» به گفته شهردار بافت فرهنگي و تاريخي شيراز طي سال‌هاي ۹۹ و ۱۴۰۰ در مجموع ۲۶۰ ميليارد تومان براي احياي محلات تاريخي شيراز اختصاص داده شده است.