نهيب سايبري تا امنيت نسبي

حمله به زيرساخت يك نظام سياسي- اداري، آن‌هم نظام جمهوري اسلامي كه از ابتداي تاسيس در زمستان 57 و به‌خصوص پس از تسخير سفارت ايالات متحده همواره تحت تحريم بوده و در حال حاضر نيز پس از خروج ايالات متحده از برجام، آن‌طور كه برخي ناظران مي‌گويند تحت شديدترين تحريم‌هاي تاريخ معاصر قرار گرفته، نه اتفاق تازه‌اي است و نه البته امري دور از انتظار. انتظار معقول اما اين است كه چگونگي رويارويي با اين حملات كه طي سال‌هاي گذشته و با گسترش روزافزون فناوري‌هاي نو، عمدتا از جنس همين فناوري‌ها، به ‌صورت سايبري و عليه زيرساخت‌هاي مبتني بر اينترنت و اينترانت بوده و افزايش كمي و كيفي چشمگيري را نيز از سر گذرانده، در سطح اين حملات باشد و زيرساخت‌هاي كشور نيز متناسب با شدت و تعدد اين دست تهاجم سايبري، آماده واكنش باشد؛ آن‌هم در شرايطي كه به‌رغم برخي مشكلات در مديريت اقتصادي و سياسي كشور و شرايط نه چندان مساعد اجتماعي، كشور به ‌لحاظ امنيتي در شرايط مطلوبي قرار دارد؛ به بيان دقيق‌تر اوضاع امنيت سخت جمهوري اسلامي اوضاعي به‌ نسبت قابل‌قبول است؛ آن‌هم در منطقه پرتلاطم خاورميانه كه دهه‌هاست مركز بسياري از تنش‌هاي نظامي و امنيتي جهان بوده و طي يكي، دو دهه اخير نيز با ظهور جريان‌هاي افراطي و تروريستي همچون طالبان، القاعده و داعش و پيش از آن تهاجم نظامي بعضي قدرت‌هاي جهاني همچون امريكا كه در بازه زماني چند سال نخست دهه نخست سده حاضر به عراق و افغانستان حمله كرد و زمينه‌ساز بروز ناامني در دو كشور همسايه شرقي و غربي ايران شد و نيز جنگ شوروي سابق عليه افغانستان كه پيش از دو جنگ بزرگ ايالات متحده در منطقه صورت گرفت. اين اوضاع به‌ نسبت مساعد و مطلوب امنيت سخت در جمهوري اسلامي اما لزوما در حوزه امنيت سايبري قابل رديابي نيست و آنچه از صبح سه‌شنبه همين هفته به ‌صورت گسترده در سامانه سوخت‌گيري كشوري و به‌طور موردي در تابلوهاي الكترونيك بزرگراه‌هاي چند كلان‌شهر ازجمله اصفهان رخ داد، سندي است بر اين مدعا. به‌خصوص آنكه اين نخستين حمله از اين دست نبوده و طي سال‌هاي گذشته شاهد تكرار مكرر اين دست تهاجمات سايبري به زيرساخت‌هاي كشوري بوديم. اين نكته آنگاه از اهميتي بيش از اين برخوردار خواهد بود كه به اين مهم توجه داشته باشيم كه حمله سايبري به سامانه سوخت‌گيري كشوري به هيچ عنوان آخرين نمونه از اين دست تهاجم سايبري نخواهد بود. نكته‌اي كه از قضا ابراهيم رييسي نيز روز گذشته و در جريان بازديد از وزارت نفت كه در پي وقوع همين حملات سايبري صورت گرفت، موردتاكيد قرار داد. آنجا كه رييس دولت سيزدهم با بيان اينكه «اين حمله نه اولين حمله سايبري به كشور است و نه آخرين حمله خواهد بود»، خاطرنشان كرد: «وزارت نفت و همه دستگاه‌ها و بخش‌هاي ديگر كشور بايد تدابير لازم را براي پيشگيري از حملات سايبري آينده به بهترين و دقيق‌ترين شكل انجام دهند.» رييسي همچنين يادآور شده است: «اخبار و گزارش‌ها حاكي از اين است كه دشمن به‌ دنبال ايجاد اخلال در كشور است تا مردم را ناراضي كند، اما بصيرت و حركت هوشمندانه مردم باعث خنثي شدن همه ترفندهاي دشمن شده و مي‌شود.»
 آخرين وضع سامانه سوخت‌گيري
آنچه اما از حوالي ساعت 10 صبح روز سه‌شنبه بخش عمده سامانه سوخت‌گيري كشوري را از مدار خارج كرد و در ادامه به‌رغم بهبود نسبي اوضاع و بازگشت بخش‌هايي از اين سامانه به مدار استفاده شهروندان، آن‌طوركه نايب‌رييس اتحاديه جايگاه‌داران سوخت به «اعتماد» خبر داده، هنوز به‌طور تام و تمام به حالت عادي بازنگشته است. اين در حالي است كه وزير نفت دولت سيزدهم نيز روز گذشته و در جريان بازديد ابراهيم رييسي در گزارشي از آخرين وضعيت سامانه سوخت‌گيري كشوري گفته است: «در حال حاضر بيش از ۳ هزار و ۲۰۰ جايگاه در كشور مشغول سوخت‌رساني است كه از اين تعداد حدود ۴۰۰ جايگاه به مدار سامانه هوشمند توزيع سوخت بازگشته‌ است.» جواد اوجي با تاكيد بر وضعيت مطلوب ذخاير بنزين كشور گفته است: «مشكل پيش‌آمده تا يكي، دو روز آينده به‌طور كامل برطرف خواهد شد.» همزمان در حالي كه وزير نفت تعداد جايگاه‌هايي را كه به‌صورت آنلاين و هوشمند به سامانه بازگشته حدود 400 جايگاه از 3 هزار و 200 جايگاه سراسر كشور عنوان كرده، رييس سازمان پدافند غيرعامل كشور در سخناني در اين رابطه گفته است: «ظرف كمتر از ۱۲ ساعت توانستيم سوخت‌رساني در كشور را راه‌اندازي كنيم.» اين در حالي است كه به‌ گفته نايب‌رييس اتحاديه جايگاه‌داران سوخت كشور خدمات‌رساني در حدود نيمي از جايگاه‌هاي سوخت‌گيري كشور از‌سرگرفته شده است. يوسف فرامرزي كه در اين زمينه با «اعتماد» به گفت‌وگو نشسته، گفته است: «تا ظهر روز چهارشنبه حدود 60 درصد جايگاه‌هاي سوخت‌گيري به‌صورت آفلاين - و نه هوشمند- به مدار بازگشته و قابل استفاده براي شهروندان است.» او با بيان اينكه آمار و ارقام مورداشاره عمدتا حدودي و براساس تخمين‌هايي است كه ازسوي مهندسان شركت نفت و ديگر مسوولان وزارت نفت و همچنين اتحاديه جايگاه‌داران سوخت‌گيري كشوري در اختيار او قرار گرفته، تاكيد كرد: «مجموع جايگاه‌هاي سراسر كشور به حدود 3 هزار و 600 تا 3 هزار و 800 جايگاه مي‌رسد»؛ يعني حدود 400 تا 600 جايگاه بيش از آنچه در آمار ارايه شده ازجانب وزير نفت مورداشاره قرار گرفته است. اين درحالي است كه آنچه ازجانب نايب‌رييس اتحاديه جايگاه‌داران سوخت‌گيري كشوري درخصوص تعداد جايگاه‌هايي كه به شرايط عادي بازگشته، تقريبا با آنچه ازسوي وزير نفت بيان شده، مطابقت دارد. فرامرزي گفته است: «حدود 300 جايگاه تا ظهر چهارشنبه به‌صورت آفلاين به ‌شرايط طبيعي بازگشته و در ادامه روز تا حوالي بعدازظهر هم احتمالا اين تعداد حتي به حدود 500 جايگاه رسيده باشد.» او همچنين درحالي زمان بازگشت به شرايط عادي جايگاه‌هاي سوخت‌گيري كشور را بنابر زمان تخميني كه ازسوي مهندسان وزارت نفت در اختيارش قرار گرفته، حدود دو، سه روز اعلام كرده كه وزير نفت نيز گفته احتمالا تا يكي، دو روز آينده اوضاع به حالت معمول بازخواهد گشت.
 هشدار رييسي در مورد آينده
اما آنچه در مجموع در ارتباط با اين غائله حائز اهميت است، باتوجه به آنكه به هر كيفيت، رخدادي است مربوط به گذشته، درسي است كه سيستم امنيت سايبري و پدافندي كشور بايد از آن گرفته و در صورت تكرار اين دست اتفاقات در آينده به‌ كار بگيرد. از ياد نبريم كه ابراهيم رييسي نيز در سخنان مختصر روز گذشته خود نيز به ‌تاكيد از اين مهم گفت كه آنچه روز سه‌شنبه سامانه سوخت‌گيري كشور را درگير كرد، اتفاقي است كه در آينده نيز بايد منتظر آن باشيم و در نتيجه لازم است كه «خودتان را براي پيشگيري و مقابله آماده و ايمن كنيد»؛ نكته‌اي كه البته از سوي رييس سازمان پدافند غيرعامل كشور نيز موردتاكيد قرار گرفت. هرچند سردار غلامرضا جلالي كه در حاشيه مراسم افتتاح مركز مانيتورينگ هشدار مخاطرات منابع طبيعي به پرسش خبرنگاران درباره حمله سايبري به سامانه سوخت‌گيري كشوري پاسخ مي‌داد، گفته است: «بنابر ارزيابي‌ها در سال گذشته و امسال، سامانه سوخت، از عدم هماهنگي اجرايي در نكاتي كه تذكر داده بوديم، آسيب خورد.» رييس سازمان پدافند غيرعامل همچنين درحالي ديروز تاكيد كرده كه منشااختلال در سامانه سوخت‌گيري حمله سايبري خارجي باشد، «تاييد نشده» كه در ادامه گفته است: «نتايج قطعي پس از بررسي‌هاي نهايي اعلام مي‌شود. هر چند جزو احتمالات است كه منشا بيروني داشته باشد.» اين درحالي است كه دبير شوراي عالي فضاي مجازي نيز روز گذشته با حضور در يك برنامه تلويزيوني از منشا خارجي اين حمله پرده برداشت. هرچند سيدابوالحسن فيروزآبادي تاكيد كرده كه هنوز مشخص نيست كدام كشور خارجي عامل حمله بوده است.
 امنيت سايبري «نسبي» است
اين توضيحات سردار جلالي درحالي مطرح شد كه سازمان پدافند غيرعامل كشور نيز روز گذشته در اطلاعيه‌اي به حواشي پيرامون حمله ساييري به سامانه سوخت‌گيري كشور پرداخت و با تاكيد بر اينكه «اساسا ايمني، امنيت و دفاع در فضاي سايبري امري نسبي است و به ميزان سايبري‌شدن زيرساخت‌ها و دارايي‌ها، امكان اختلال در كاركرد خدمات به‌دليل حوادث سايبري افزايش مي‌يابد»، اعلام كرد: «با توجه به حساسيت و تخصصي بودن موضوع نتايج آن پس از تكميل اطلاع‌رساني مي‌شود.» اين سازمان همچنين با تذكر به همه دستگاه‌ها و زيرساخت‌هايي كه در آنها رزمايش سايبري برگزار شده، اعلام كرد: «در صورت بروز هر نوع حادثه از محل آسيب‌پذيري‌هاي اعلام و ابلاغ‌شده اين سازمان، موضوع اختلال در خدمات‌رساني به مردم و خدشه به اعتبار سايبري كشور را از طريق مراجع قانوني پيگيري خواهد كرد.»
تاخير 16 ساله و تعلل 2 ماهه!
همزمان با تاكيد رييس سازمان پدافند غيرعامل بر «نسبي بودن» حملات سايبري و مقابله پدافندي عليه آن، يك نماينده پيشين مجلس كه زماني مشاور سردار شهيد سليماني در سپاه قدس بوده و مقطعي نيز پس از چند دوره حضور در پارلمان و نمايندگي مجلس، مشاور علي لاريجاني را در مجلس دهم برعهده داشت، گفته است: «نرم‌افزار و سخت‌افزار ما براي ۱۵، ۱۶ سال پيش است.» منصور حقيقت‌پور به پايگاه خبري- تحليلي مدارا گفته است: «اين توجيه است؛ چراكه بايد اين نرم‌افزار يا سخت‌افزار ارتقاي امنيتي پيدا مي‌كرده است.» اين درحالي است كه نايب‌رييس اتحاديه جايگاه‌داران سوخت كشور در توضيحاتي درخصوص وضعيت امنيت سيستمي كه سامانه سوخت‌گيري از آن بهره برده و مي‌برد، از پيشنهاد چندي پيش مسوولان ذي‌ربط براي جايگزيني سيستمي جديد به‌ جاي سيستم فعلي به «اعتماد» خبر داده است. يوسف فرامرزي در اين رابطه گفته است: «حدود 2 تا 3 ماه پيش مسوولان از تهيه و تدوين سيستمي به ما خبر دادند كه به‌ گفته آنان بايد جايگزين سيستم فعلي شود.» به ‌گفته او، اين سيستم كه به ‌لحاظ امنيتي به‌ مراتب بهتر و مطلوب‌تر از سيستم فعلي است، مي‌تواند بخش عمده مشكلاتي از اين دست را برطرف ساخته و سطح امنيت سامانه سوخت‌گيري كشوري را تاحدودي قابل‌قبول ارتقا بخشد. فرامرزي همچنين در واكنش به اينكه تا چه زماني مي‌توان نسبت به جايگزيني سيستم جديد به‌ جاي سيستم فعلي اميدوار بود، گفته است: «اگر همكاري ميان نهادها و سازمان‌هاي مختلفي كه در اين حوزه دخيل هستند، انجام شود، به زمان زيادي نياز نيست.» او با بيان اينكه ناجا به‌ دليل قرارگرفتن بسياري از اين جايگاه‌هاي سوخت‌رساني در جاده‌هاي بين‌شهري و اتوبان‌ها در اين زمينه دخيل است، گفته است: «آن‌طوركه ناجا به ما اطلاع داده كليت كار راه‌اندازي، به‌روزرساني و فعال‌سازي اين سيستم جديد در كمتر از يك روز و در زماني در حدود يك نصف روز قابل انجام است.»
يك نهيب امنيتي
با اين حساب بايد ديد چرا عملياتي كه در كمتر از نصف روز قابل انجام است اما دست‌كم از 2 ماه پيش تاكنون در دست اجرا قرار نگرفته است؟! پرسشي كه اگرچه هنوز پاسخي برايش نداريم اما آن‌طوركه دبير شوراي عالي فضاي مجازي تاكيد كرده، حمله سايبري به سامانه سوخت‌گيري كشوري مشابه حمله‌اي است كه اخيرا در سيستم راه‌آهن رخ داد. سيدابواحسن فيروزآبادي اما در پاسخ به پرسشي درباره علت عدم پيشگيري در اين زمينه گفته است: «اين يك مشكل جهاني است و گفته مي‌شود كه سرعت توسعه ديجيتالي، بيش از سرعت نظامات امنيتي ديجيتالي است.» اما نايب‌رييس اسبق كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس علت را ناشي از عاملي ديگر مي‌داند. منصور حقيقت‌پور گفته است: «متاسفانه به ‌دليل شلختگي در نظام جمهوري اسلامي ما هنوز قابليت‌ مناسب در حوزه سايبري پيدا نكرده‌ايم. كاش به غيرت آقايان بر بخورد. به دليل شلختگي در نظام جمهوري اسلامي نتوانستيم در حوزه سايبري قابليت‌هاي خود را افزايش دهيم.» او كه مصداق آنچه را كه «شلختگي» خوانده، اظهارات متفاوت و بعضا‌ متناقض مسوولان مي‌داند، با تاكيد بر اينكه «در شرايط بحران يك نفر بايد حرف بزند»، گفته است: «اگر كوتاهي يا قصوري در تامين امنيت شبكه سوخت وجود داشته، مسوولان ذي‌ربط بايد تنبيه شوند چرا كه اين موضوع قابل قبول نيست.»