آينده مبهم اتيوپي در آستانه يك‌سالگي جنگ دولت مركزي با شورشيان تيگراي
آيا آديس‌آبابا سقوط خواهد كرد؟
شهاب شهسواري
يك سال بعد از آغاز جنگ عليه شورشيان مسلح تيگراي در شمال اتيوپي، دولت ابي احمد در آديس‌آبابا در آستانه از دست دادن كنترلش بر پايتخت كشور قرار گرفته است. شورشيان تيگراي، هفته گذشته دو شهر را در شمال شرقي آديس‌آبابا اشغال و تهديد كردند كه براي حمله به پايتخت آماده مي‌شوند. ابي احمد، نخست‌وزير اتيوپي، چهارشنبه هفته گذشته در سراسر كشور اعلام وضعيت اضطراري كرده، اما دولت رسما اعلام كرده است كه فعلا تهديدي فوري عليه پايتخت وجود ندارد. با اين حال سفارت ايالات متحده امريكا در اتيوپي از شهروندان اين كشور خواسته است كه در اولين فرصت ممكن خاك اتيوپي را ترك كنند و تمامي پرسنل غيرضروري اين سفارتخانه نيز به امريكا بازگردانده شده‌اند. جمعه شب، شوراي امنيت سازمان ملل متحد هم با صدور بيانيه‌اي خواستار توقف درگيري‌هاي مسلحانه در اتيوپي شد. شوراي امنيت در بيانيه خود نسبت به «افزايش و تشديد درگيري‌هاي نظامي در شمال اتيوپي» اظهار نگراني عميق كرده است.براساس آمار در طول يك سال درگيري‌هاي مسلحانه در اتيوپي، تاكنون هزاران نفر از نيروهاي دولت فدرال و شورشيان تيگراي جان خود را از دست داده‌اند و 2 ميليون و 500 هزار نفر آواره شده‌اند. براساس آمار سازمان ملل متحد 7 ميليون نفر در مناطق امهارا، عفار و تيگراي اتيوپي نياز به كمك‌هاي بشردوستانه دارند و نزديك به 400 هزار نفر در منطقه تيگراي در شرايط قحطي كامل زندگي مي‌كنند.
ائتلاف شورشيان مسلح
روز جمعه شورشيان تيگراي با برگزاري نشستي خبري در واشنگتن، پايتخت ايالات متحده امريكا، اعلام كردند كه با هشت گروه مسلح اپوزيسيون ديگر وارد ائتلاف شده‌اند تا حكومت ابي احمد را در اتيوپي پايان دهند. براساس بيانيه اين گروه‌ها، جبهه آزادي‌بخش خلق تيگراي و گروه‌هاي موتلفش از هر ابزاري براي كنار زدن دولت از قدرت و انتصاب يك حكومت انتقالي استفاده مي‌كنند چه از طريق گفت‌وگوهاي سياسي و چه از طريق نيروي نظامي. برهان جبر-كريستوس، وزير خارجه پيشين اتيوپي، به نمايندگي از جبهه آزادي‌بخش خلق تيگراي در اين نشست خبري گفت: «براي ما هيچ گزينه‌اي براي تغيير شرايط باقي نمانده است، در غير اين صورت همه ما قتل عام مي‌شويم.» اين مقام پيشين دولت اتيوپي و نماينده گروه شورشي خواهان حل و فصل فوري مشكلات شد و تاكيد كرد: «اگر شرايط اتيوپي به حالت انفجار برسد، تمام منطقه تحت تاثير قرار مي‌گيرد.» ائتلاف جديد با عنوان «جبهه متحد نيروهاي فدراليست و كنفدراليست اتيوپي» اعلام موجوديت كرده است. اين گروه‌ها با خطاب كردن دولت اتيوپي با عنوان «رژيم نسل‌كشي» اعلام كرده‌اند كه ديگر حكومت ابي احمد را به عنوان دولت مشروع به رسميت نمي‌شناسند.دادستان كل اتيوپي در واكنش به نشست خبري گروه‌هاي معارض در واشنگتن اين اقدام را يك «شعبده‌بازي سياسي» توصيف كرده است و مدعي شد كه اين گروه‌ها هيچ حامي جدي در كشور ندارند. او در يك نشست خبري آنلاين گفت: «من فكر نمي‌كنم اين ائتلاف تاثير چنداني در شرايط داشته باشد.» وي در پاسخ به سوال شبكه تلويزيوني سي‌ان‌ان درخصوص شرايط آديس‌آبابا براي توقف جنگ و گفت‌وگو با جبهه آزادي‌بخش خلق تيگراي گفت: «كف خواسته ما اين است كه آنها از مناطق امهارا و عفار كه به صورت گسترده دست به كشتار شهروندان غيرنظامي زده‌اند عقب‌نشيني كنند.»شورشيان تيگراي، بعد از پيشروي به سمت جنوب اكنون در 160 كيلومتري پايتخت، آديس‌آبابا قرار دارند. دولت مركزي به رياست ابي احمد، خرداد ماه سال جاري يك آتش‌بس يك‌جانبه براي پايان درگيري‌ها در تيگراي اعلام كرد، اما شورشيان بدون توجه به اين آتش‌بس بر ادامه نبرد تاكيد كرد. از آن زمان تاكنون شورشيان تيگراي علاوه بر مكله، مركز ايالت تيگراي، به صورت قابل توجهي به سمت پايتخت پيشروي كرده‌اند و با اشغال دو شهر كليدي كمبولچا و دسيه، عملا در مسير منتهي به پايتخت قرار گرفته‌اند. هر چند به گفته سخنگوي ارتش آزادي‌بخش اورومو، اصلي‌ترين متحد شورشيان تيگراي، هفته‌ها و بلكه ماه‌ها براي لشكركشي به پايتخت وقت لازم است، اما به نوشته نيويورك تايمز، در شرايطي كه وضعيت اقتصادي اتيوپي روز به روز به سمت وخامت مي‌رود، شورشيان مي‌توانند خطوط مواصلاتي حياتي كشور به ويژه به سمت جيبوتي در شمال شرق كشور را مسدود كرده و فشار شديدتري به دولت مركزي وارد كنند.
وضعيت اضطراري در آديس‌آبابا
با اعلام وضعيت اضطراري سراسري در اتيوپي، از چهارشنبه گذشته دولت آديس‌آبابا از شهروندان خواسته تا مسلح شوند و در برابر تهاجم به پايتخت ايستادگي كنند. به گزارش رويترز، دولت از صاحبان اسلحه در محلات خواسته سلاح خود را ثبت كنند تا در شرايط تهديد پايتخت در پاسباني از امنيت محلات مشاركت كنند. همزمان با افزايش اختيارات دولت براي بازداشت بدون حكم افراد در شرايط اضطراري، نيروهاي دولتي به شكل گسترده‌اي در محلاتي كه افراد با اصالت تيگراي در آنجا اكثريت دارند، اقدام به بازداشت شهروندان مي‌كنند.
در طول يك سالي كه از جنگ در منطقه تيگراي مي‌گذرد، مجموعه‌اي از دولت‌هاي خارجي از يكي از طرف‌هاي درگير حمايت كرده‌اند. دولت‌هايي مانند چين، مصر، اريتره، سومالي، سودان، تركيه، امارات متحده عربي و امريكا، در اين نبرد طولاني از يكي از طرف‌هاي درگير حمايت كرده‌اند.
كشور 72 ملت
در حالي كه ابي احمد بيش از همه از سوي گروه‌هاي قومي در مناطق امهارا و اورومو حمايت مي‌شود، شورشيان منطقه تيگراي، سابقه سه دهه حكومت بر كل خاك اتيوپي دارند. اتيوپي، كشوري متشكل از 80 قوم مختلف به شكل فدرال و با 10 دولت محلي در ايالت‌ها اداره مي‌شود. ايالت‌هاي مختلف اتيوپي با دولت مركزي در مورد مسائل مختلف از جمله اختلافات سرزميني، به رسميت شناختن زبان بومي و سهم در قدرت فدرال اختلاف‌نظر دارند. در ائتلافي كه روز جمعه توسط مخالفان اعلام شد، گروه‌هايي از اقوام اورومو، سومالي و سيداما حضور دارند. با اين حال، گروهي كه جبهه اصلي جنگ را دراختيار دارد، در سراسر اتيوپي از محبوبيت چنداني برخوردار نيست. جبهه آزادي‌بخش خلق تيگراي، نزديك به 3 دهه از سال 1991 نيروي مسلط بر حكومت مركزي اتيوپي بود. اين گروه با اقدامات سختگيرانه به شكل گسترده‌اي مخالفان سياسي را سركوب مي‌كرد و آزادي بيان و مطبوعات در دوران حاكميت اين گروه به شكل وسيعي نقض مي‌شد. از سه سال پيش با انتخاب ابي احمد به عنوان نخست‌وزير، بخش عمده‌اي از قدرت اقليت قوم تيگراي در پايتخت كاسته شده‌است. ابي احمد با وعده تقسيم منصفانه قدرت ميان اقوام مختلف و افزايش آزادي‌هاي عمومي به قدرت رسيد و از سال 2018 تاكنون بسياري از مقام‌هاي وابسته با حكومت گذشته با قوميت تيگراي را كنار گذاشته است. با اين حال نحوه برخورد ابي احمد با مخالفان نيز چندان تفاوتي با حكومت پيشين ندارد. براساس تازه‌ترين گزارش سازمان ملل متحد در مورد جنگ اتيوپي، همه طرفين درگيري به اقداماتي دست زده‌اند كه در حد جنايت جنگي ارزيابي مي‌شود. نيروهاي دولت مركزي اتيوپي با همكاري ارتش اريتره، خشونت شديدي عليه شهروندان غيرنظامي به كار برده‌اند و در طول ماه‌هاي گذشته مسير رسيدن كمك‌هاي بشردوستانه به منطقه قحطي زده تيگراي را مسدود كرده‌اند. آبان ماه سال گذشته، دولت مركزي اتيوپي، پس از حادثه‌اي كه ادعا شد حمله جبهه آزادي‌بخش خلق تيگراي به يكي از پايگاه‌هاي نظامي دولت فدرال بود، در منطقه تيگراي عليه نيروهاي اين گروه وارد عمل شد. جنگ در طول يك سال گذشته، برخلاف انتظار دولت ابي احمد، به نفع شورشيان تيگراي پيش رفته و ارتش اتيوپي از مقابله با تهديد اين گروه ناتوان بوده است.
سرنوشت مبهم حكومت در اتيوپي
نشريه فارن افرز، در مقاله‌اي با اشاره به شكست ابي احمد در تلاش براي سركوب قدرت جبهه آزادي‌بخش خلق تيگراي در اين ايالت مي‌نويسد: «حتي اگر تهاجم نظامي ابي احمد موفق هم مي‌شد، او چالش بسيار بزرگي براي ادغام مجدد تيگراي در اتيوپي و ايجاد يك هويت ملي مشترك در پيش داشت، اما حالا كه به نظر مي‌رسد او در آستانه شكست قرار دارد، نخست‌وزير اتيوپي باعث شده تا توانايي خود او در اداره امور زير سوال برود و آينده موجوديت اتيوپي و دولت آن در شكل كنوني، كاملا مورد ترديد قرار بگيرد.» اين مقاله ادامه مي‌دهد: «علاوه بر تيگراي، چندين شورش مسلحانه ديگر و خشونت‌هاي دوره‌اي بيناقومي در نقاط مختلف اتيوپي جريان دارد و در برخي مناطق تشديد شده است. اين درگيري‌هاي منطقه‌اي در اتيوپي با به‌كارگيري ابزار پروپاگاندا توسط طرفين درگيري‌ها به ويژه در شبكه‌هاي اجتماعي از جمله فيس‌بوك و توييتر با انتشار محتواي نفرت‌پراكن، تشديد مي‌شوند.» در ادامه اين مقاله آمده است: «حتي اگر درگيري‌ها در اتيوپي متوقف شود، اختلاف شديد در مورد اينكه چه كسي و چگونه حاكميت اتيوپي را دراختيار داشته باشد، با شدت ادامه خواهد يافت. نه ابي احمد و نه هيچ جانشيني براي او بدون وجود يك چشم‌انداز جذاب و مورد توافق عموم در مورد آينده حكومت اتيوپي، نمي‌تواند جلوي نيروهاي مركزگريز را به نفع يك نيروي تمركزگرا مسدود كند.»