وزراي خارجه ايران و تركيه از آغاز گفت‌وگوها
براي تدوين سند همكاري بلندمدت براساس پيشنهاد ايران خبر دادند
خيز تهران و آنكارا براي تقويت همكاري‌ها
احتمال سفر اردوغان به ايران پيش از پايان سال جاري ميلادي
محمدحسين لطف‌الهي
3 ماه و 12 روز پس از آغاز دوره رياست‌جمهوري سيدابراهيم رييسي و در شرايطي كه دخالت و اعمال نفوذ برخي كشورهاي منطقه باعث بر هم خوردن توازن قوا در قفقاز جنوبي و ايجاد نگراني‌هايي در ايران شده، مولود چاووش اوغلو وزير امور خارجه تركيه به تهران سفر كرد تا با رييس‌جمهور و وزير امور خارجه ايران پيرامون «موضوعات منطقه‌اي» و همچنين «نقشه راه همكاري‌هاي بلندمدت دوجانبه» به گفت‌وگو بپردازد.
مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه يكشنبه شب به تهران آمد. او كه به دعوت حسين اميرعبداللهيان، همتاي ايراني خود عازم اين سفر شده بود صبح روز دوشنبه به محل وزارت امور خارجه ايران رفت و پس از استقبالي گرم، وارد ساختمان وزارت خارجه شد تا با اميرعبداللهيان گفت‌وگو كند. اميرعبداللهيان در ابتداي ماه جاري به بيماري كوويد 19 مبتلا شده بود و اين اولين ديدار چهره به چهره او با يك مقام خارجي پس از طي دوره نقاهت محسوب مي‌شد.
اين سفر در شرايطي صورت مي‌گرفت كه هرچند دولت‌هاي ايران و تركيه طي ماه‌هاي اخير از درگير شدن در تنش‌هاي لفظي مستقيم خودداري مي‌كردند اما تحولات قفقاز و نگراني‌هاي ايران از اتفاقاتي كه در اين منطقه رخ مي‌دهد باعث شده بود فضاي روابط ميان دو كشور به سوي سردي پيش برود. در يك نمونه، 12 سپتامبر 2021، سه كشور تركيه، آذربايجان و پاكستان رزمايشي مشترك تحت نام «سه برادر» برگزار كردند، اين نخستين‌باري بود كه نيروهاي نظامي سه كشور در يك رزمايش نظامي مشترك با يكديگر شركت داشتند و اين اتفاق از نگاه كارشناسان و از جمله مقام‌هاي ايراني يك اقدام تهديدآميز تلقي شد. كمي بعدتر و پس از رزمايش ارتش ايران در مرز آذربايجان در واكنش به تحولات قفقاز، تركيه و آذربايجان مانور نظامي ديگري را در منطقه مشتركا برگزار كردند. اين رزمايش با واكنش سخنگوي وزارت امور خارجه ايران همراه شد و سعيد خطيب‌زاده در نشست خبري 4 اكتبر ضمن تاكيد بر هم‌نظر بودن ايران و روسيه درخصوص رزمايش‌ها و حضور نيروهاي خارجي در منطقه، گفت «در چند هفته گذشته متاسفانه مانورهاي متعدد نظامي در اين منطقه بدون هيچ‌وجهي انجام شده است» و تاكيد كرد «همه بايد كمك كنند صلح و ثبات در منطقه در حد اعلا حفظ شود.»
از سوي ديگر، به گفته مقام‌هاي تهران و آنكارا شرايط كرونايي باعث شده تا حجم تجارت‌ها ميان ايران و تركيه افزايش چشمگيري نداشته باشد و دو كشور كه مرتبا بر لزوم افزايش همكاري‌هاي اقتصادي تاكيد داشتند، نتوانند به اهداف خود در اين حوزه دست پيدا كنند.
سفر اخير مولود چاووش اوغلو به ايران، به نظر مي‌رسد پاياني موقت براي روند بدتر شدن روابط باشد و نشان مي‌دهد دو كشور تصميم دارند با برنامه‌ريزي بلندمدت و تدوين اسنادي، روابط دوجانبه خود را تقويت كنند.
حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه ايران در نشست خبري مشترك با همتاي تركيه‌اي خود درخصوص محتواي گفت‌وگوها ميان دو طرف گفت: «امروز گفت‌وگوهاي مفيد و مهمي را درخصوص توسعه مناسبات دو كشور و توافق بر سر گفت‌وگوهاي كارشناسي ديپلمات‌هاي دو طرف براي تنظيم يك نقشه راه جديد در راستاي همكاري‌هاي بلندمدت تهران و آنكارا را مورد بررسي قرار داديم. اميدواريم در سفري كه در آينده آقاي رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه به تهران خواهد داشت بتوانيم سند حاوي نقشه راه همكاري‌هاي بلندمدت دو كشور را نهايي كنيم.» به گفته او، تلاش تهران و آنكارا بر اين است كه طي گفت‌وگوها درخصوص اين سند و همكاري بلندمدت، شرايط براي امضاي آن از سوي سران دو كشور در سفر آتي رييس‌جمهور تركيه به ايران فراهم شود. وزير امور خارجه همچنين با توصيف روابط ايران و تركيه به روابطي «تاريخي، دوستانه و صميمانه» افزود: «در مذاكرات امروز توسعه همكاري‌هاي اقتصادي، تجاري و افزايش همكاري‌ها در حوزه انرژي، تسهيل تردد ترانزيتي و تقويت تجارت‌هاي مرزي و موضوعات كنسولي را مورد توجه ويژه قرار داديم و خوشبختانه موانع جدي را در مسير شتاب بخشيدن در اين همكاري‌ها مشاهده نمي‌كنيم. ما به مكانيزم‌هاي مشترك براي سرعت بخشيدن به توسعه روابط رسيديم. ظرفيت فراواني در دو كشور وجود دارد. موانع بر سر راه تجار دو كشور شناسايي شد و در اسرع وقت اقدام لازم بر رفع آن را به عمل مي‌آوريم.»
ابراهيم رييسي، رييس دولت سيزدهم از زمان رقابت‌هاي انتخاباتي تاكيد ويژه‌اي روي مساله ديپلماسي اقتصادي داشت و اولويت جدي دولت خود در عرصه سياست خارجي را «تقويت روابط با همسايگان» و كشورهاي منطقه عنوان كرده بود.
مولود چاووش اوغلو نيز در نشست خبري با همتاي ايراني از تلاش‌ها براي فراهم آوردن زمينه برگزاري «هفتمين نشست شوراي عالي همكاري‌هاي دو كشور» و تدوين نقشه راه بلندمدت همكاري‌ها «به پيشنهاد طرف ايراني» خبر داد. او افزود: « اسناد مختلف درباره مهاجرت غيرقانوني، قاچاق و بقيه مسائل مرزي مورد گفت‌وگو قرار گرفت. در سال جاري حجم مراودات تجاري افزايش داشته كه اميدواركننده است ولي از اهداف مدنظر خيلي دور هستيم و بايد فعاليت بيشتري انجام دهيم. گسترش چارچوب‌هاي تجارت ترجيحي بين دو كشور را بررسي و تلاش مي‌كنيم مذاكرات ۶ ساله به اين نتيجه منجر شود.»
وزير خارجه تركيه در ادامه از موضع ايالات متحده درخصوص توافق هسته‌اي با ايران و اعمال تحريم‌ها انتقاد كرد و گفت: «تحريم‌ها عليه ايران ظالمانه است و آن را به زبان نيز آورده‌ايم. آنهايي كه از برجام خارج شدند بايد به اين چارچوب برگردند و تحريم‌هاي يكجانبه‌اي كه عليه ايران اعمال كردند را بايد بردارند. مي‌خواهم براي آغاز مذاكرات تبريك بگويم و اميدوارم مذاكرات در وين به نتيجه مثبت برسد. به نتيجه رسيدن اين مذاكرات
نه تنها از نظر اقتصادي بلكه از نظر ايجاد هرچه بيشتر ثبات در منطقه مهم است.»
چاووش اوغلو در بخش پاياني سخنانش با اشاره به شعر «خانه دوست كجاست؟» از سهراب سپهري گفت كه همواره خانه دوست را در تهران ديدم.
پرسش و پاسخ وزرا
پيش از آغاز نشست خبري وزراي امور خارجه ايران و تركيه، حسين اميرعبداللهيان در جمع خبرنگاران گفته بود كه به‌رغم موافقت طرف ايراني، تركيه‌اي‌ها با طرح سوال از سوي خبرنگاران موافقت نكرده‌اند اما زماني كه نشست خبري آغاز شد، مقام‌هاي وزارت خارجه ايران اعلام كردند كه يك رسانه از هر كشور اجازه طرح سوال دارد. خبرگزاري تسنيم از ايران و خبرگزاري آناتولي از تركيه در اين نشست سوالات خود را مطرح كردند. وزير خارجه ايران در پاسخ به سوالي مبني بر اينكه هفته گذشته مسير ترانزيتي تركيه به امارات از طريق ايران راه‌اندازي شد و آيا ايران و تركيه براي اين همكاري‌هاي سه جانبه برنامه مشخصي دارند، گفت: «در موضوعات تجاري و اقتصادي علاوه بر روابط دو جانبه، روابط چندجانبه را مورد توجه قرار دهيم. اين موضوع بخشي از سند خواهد بود.» او ادامه داد: «مايلم اشاره كنم در موضوعات منطقه‌اي اتفاق‌نظر فراواني داشتيم. در بحث يمن اميدواريم جنگ عليه يمن خاتمه پيدا كند. همچنين تشكيل دولت فراگير در افغانستان را پيگيري مي‌كنيم.» چاووش اوغلو نيز در پاسخ به سوالات خبرنگاران درباره سفرش به بيروت بعد از تهران و ارتباط اين سفر با سفرش به ايران اظهار كرد: «در لبنان دولت جديدي شكل گرفت و دو ماه پيش تصميم گرفتيم در پي دعوت به‌عمل‌آمده از سوي وزير خارجه و نخست‌وزير لبنان اين سفر انجام مي‌شود. اينكه پس از سفر به تهران انجام مي‌شود اتفاق خوبي است كه از دو كشور برادر ديدار مي‌كنيم.» وزير خارجه تركيه درباره سفر اردوغان به تهران هم گفت: «تا پيش از پايان سال ميلادي اين سفر انجام مي‌شود و بايد آمادگي‌هاي لازم را انجام دهيم. در ايران و تركيه دولت‌هاي نتيجه‌گرا بر سر كار هستند و اين سفر صرفا براي يك ديدار نيست، بلكه براي شتاب به روابط دو كشور است.»
ديدار با رييس‌جمهور ايران
وزير خارجه تركيه، در ادامه سفر خود بعدازظهر روز دوشنبه به ديدار رييس‌جمهور ايران رفت. سيدابراهيم رييسي روز دوشنبه در ديدار «مولود چاووش اوغلو» وزير خارجه تركيه، با اشاره به اينكه توسعه روابط دو كشور به‌ويژه در حوزه مسائل تجاري و اقتصادي به نفع دو ملت است، گفت: «ايران و تركيه بايد با نهايي كردن نقشه‌راه ارتقاي همكاري‌ها كه تدوين آن در دستور كار دو كشور است، آماده ارتقاي روابط از سطح كنوني به همكاري‌هاي همه‌جانبه باشند.» رييس‌جمهور روابط نزديك دو همسايه را به نفع صلح و ثبات در منطقه دانست و افزود: «همكاري‌هاي منطقه‌اي دو كشور بايد به همكاري در عرصه بين‌المللي تبديل شود و اين نوع تعاملات با توجه به جايگاه مهم دو كشور مي‌تواند در معادلات جهاني موثر باشد.» رييسي در بخش ديگري از سخنان خود با اشاره به نگاه جمهوري اسلامي درباره توانايي كشورهاي منطقه براي حل مسائل خود بدون دخالت بيگانگان، گفت: «حضور بيگانگان جز ناامني و تنش ميان ملت‌ها و دولت‌هاي منطقه نتيجه‌اي ندارد؛ همچنان كه بيست سال حضور امريكا در افغانستان جز قتل و خونريزي و تخريب نتيجه‌اي نداشت و مشخص شد مشكلات افغانستان به دست مردم اين كشور و با كمك همسايگان قابل حل است.» رييس‌جمهور همچنين با تاكيد بر اينكه اقدامات داعش به زيان همه كشورهاي منطقه است، گفت: «داعش به اذعان مقامات امريكايي ساخته آنهاست و طبيعتا اين جريان با فرمان امريكايي‌ها حركت و به صورت نيابتي در كشورهاي مختلف قتل و خونريزي مي‌كند. رييسي همچنين با اشاره به سخنان وزير خارجه تركيه درباره همكاري مشترك با ايران براي ايجاد ثبات و توسعه روابط تجاري در منطقه قفقاز جنوبي، گفت: «جمهوري اسلامي ايران با جمهوري آذربايجان و تركيه فراتر از رابطه همسايگي، پيوند عميق و ديرينه اعتقادي و فرهنگي دارد و نبايد اجازه دهيم برخي تحركات بيگانه خدشه‌اي در روابط ايجاد كند.» مولود چاووش اوغلو پس از ديدار با ابراهيم رييسي در توييتر نوشت: «ما درباره تحولات اخير در منطقه‌مان از جمله روابط دوجانبه، تجارت، سرمايه‌گذاري و مبارزه عليه تروريسم صحبت كرديم. ما بر آمادگي دوجانبه‌مان براي توسعه بيشتر روابط‌مان تاكيد كرديم.»