ترديدها در مورد برگزاري انتخابات ليبي با ثبت‌نام فرزند رهبر پيشين بيشتر شد
انتخاب زير سايه قذافي
شهاب شهسواري
روز يكشنبه، سيف‌الاسلام قذافي، فرزند رهبر جنجالي پيشين ليبي با حضور در مركز ثبت‌نام نامزدهاي انتخاباتي، رسما نامزدي خود براي رياست‌جمهوري اين كشور را اعلام كرد. يك دهه بعد از سقوط نظام حاكم بر ليبي، با دخالت نظامي ناتو و شورش مسلحانه عليه حكومت معمر قذافي، اين كشور همچنان از يك دولت فراگير و باثبات بي‌بهره است. سيف‌الاسلام با به تن داشتن لباس‌هاي محلي عشاير ليبي در محل ثبت‌نام، روزهاي حاكميت پدرش را بر ليبي در اذهان زنده كرد. ثبت‌نام قذافي دو روز بعد از پايان اجلاس بين‌المللي پاريس در مورد ليبي انجام شد.
اجلاسي كه در آن دولت‌هاي اروپايي بر برگزاري انتخابات برنامه‌ريزي شده در ليبي پافشاري كردند و خواهان برگزاري يك انتخابات آزاد و منصفانه شدند. در اجلاس روز جمعه پاريس كه با حضور رهبران فرانسه، ايتاليا، آلمان، دبيركل سازمان ملل متحد و معاون رييس‌جمهور امريكا برگزار شد، حاضران بر برگزاري به موقع انتخابات تاكيد كردند و هشدار دادند كه هر فرد يا گروهي كه در مقابل برگزاري انتخابات مانع‌تراشي كند يا نتايج آن را نپذيرد، مورد تحريم قرار خواهد گرفت.
بهرغم اصرار جامعه بين‌المللي، همچنان ترديدهاي زيادي در مورد برگزاري انتخابات در ليبي وجود دارد، از يك سو گروه‌هاي سياسي مختلف در مورد نحوه نظارت بر انتخابات اختلاف‌نظر دارند و از سوي ديگر برخي مقام‌هاي ارشد سياسي، از جمله نخست‌وزير دولت انتقالي هنوز بر تاخير در برگزاري انتخابات اصرار مي‌كنند و قصد دارند كه اين انتخابات را به تاريخ ديگري موكول كنند.
طارق مقريسي، تحليلگر ارشد مسائل ليبي در شوراي اروپايي روابط خارجي معتقد است كه كنفرانس پاريس در مورد ليبي، نشان داد كه اروپايي‌ها ديگر نفوذ چنداني در مسائل جاري اين كشور ندارند. اين تحليلگر مسائل ليبي مي‌گويد: «اين كنفرانس نشان داد كه نفوذ اروپا در حال از بين رفتن است. دولت‌هايي كه مستقيما در ميدان اثرگذار هستند، به ويژه تركيه و روسيه، چندان تمايلي به تعامل از خود نشان نمي‌دهند.» روسيه و تركيه، در طول سال‌هاي گذشته به شكل گسترده‌اي در جنگ داخلي ليبي دخالت كرده‌اند و در حالي كه روسيه در كنار برخي كشورهاي عربي غرب آسيا از خليفه حفتر و شبه نظاميان تحت رهبري او حمايت مي‌كردند، دولت تركيه با اعزام نظاميان خود به خاك ليبي و انتقال چندين هزار جنگجوي افراط‌گرا از سوريه به ليبي، از دولت انتقالي پيشين اين كشور حمايت مي‌كند. در حال حاضر برآورد مي‌شود كه بيش از 20 هزار نيروي خارجي در ليبي حضور داشته باشند كه برخي از آنها نيروهاي پيمانكار خصوصي نظامي روس، گروه واگنر و تعدادي ديگر از آنها از كشورهاي سوريه، چاد و سودان هستند.
40 روز مانده به برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني با ورود سيف‌الاسلام قذافي، پسر رهبر پيشين ليبي به انتخابات رياست‌جمهوري، گمانه‌زني‌ها در مورد نحوه برگزاري اين انتخابات افزايش يافته است. هر چند ثبت‌نام نامزدها براي شركت در انتخابات همزمان رياست‌جمهوري و پارلماني ليبي از يك هفته پيش آغاز شده است، اما حضور غافلگير‌كننده سيف‌الاسلام قذافي در مركز ثبت‌نام نامزدهاي انتخاباتي در شهر سبها در جنوب ليبي، حضور نخستين چهره جنجالي در انتخابات را رقم زد. رسانه‌ها پيش‌بيني كرده بودند كه با حضور افرادي مانند خليفه حفتر جنگ‌سالار كهنه‌كار و فرمانده شبه نظاميان شرق ليبي، فتحي باش‌آغا وزير پيشين كشور، عقيله صالح عيسي رييس مجلس نمايندگان و عبدالحميد دبيبه، نخست‌وزير كنوني رقابت سختي براي رهبري اين كشور بحران‌زده، اما ثروتمند ايجاد كند. با اين حال بسياري از ناظران معتقدند كه بهرغم فشار جامعه بين‌المللي براي برگزاري به موقع انتخابات در ليبي، همچنان اين احتمال وجود دارد كه طرف‌هاي درگيري و رقباي سياسي حاكم در ليبي، جلوي برگزاري اين انتخابات را بگيرند.
ولفارم لاشر، تحليلگر مسائل ليبي در موسسه امور بين‌الملل و امنيتي آلمان معتقد است كه نامزدي قذافي در انتخابات ليبي باعث مي‌شود تا ديگر مدعيان قدرت در ليبي كه تا به امروز تلاش زيادي براي تاخير در برگزاري يا جلوگيري از انجام انتخابات به كار برده‌اند، به اقدامات خود شدت بيشتري ببخشند. اين تحليلگر آلماني به فايننشيال تايمز مي‌گويد: «همين الان ميان گروه‌هاي شرق ليبي و غرب اين كشور در مورد ساز و كارهاي نظارت بر انتخابات اختلاف‌نظر وجود دارد و از همين حالا سيگنال‌هاي نگران‌كننده‌اي در مورد پذيرش نتايج انتخابات احساس مي‌شود.» لاشر معتقد است: «بخش عمده‌اي از مخالفت‌ها با برگزاري اين انتخابات در غرب ليبي به اين دليل است كه نيروهاي سياسي تصور مي‌كنند سيف‌الاسلام قذافي يا خليفه حفتر، به سادگي در انتخابات برنده مي‌شوند. همزمان تعدادي از نيروهاي سياسي هم با انتخابات مخالفت مي‌كنند تا مقام‌هاي خود را حفظ كنند. من تصور مي‌كنم كه با اين تحولات، تبليغات براي تحريم انتخابات تشديد شود.» لاشر مي‌گويد كه نظرسنجي‌ها در حال حاضر سيف‌الاسلام را در صدر نامزدهاي انتخابات قرار مي‌دهد، اما با ورود رسمي او به انتخابات و چگونگي رفتارش در آينده و تعاملش با راي‌دهندگان مي‌تواند باعث تغيير در اين جايگاه شود.
سيف‌الاسلام قذافي، يكي از چهره‌هاي بانفوذ در سياست ليبي محسوب مي‌شود. هر چند اين فرزند معمر قذافي، رييس‌جمهور و رهبر پيشين ليبي به دليل اقداماتش عليه اعتراضات سال 2011 كه به سرنگوني پدرش منجر شد از سوي ديوان كيفري بين‌المللي تحت تعقيب است، اما همچنان در ميان رهبران قبايل و عشاير ليبي از محبوبيت برخوردار است و ميان گروه‌هايي از راي‌دهندگان كه نگاه نوستالژيك به دوران حاكميت قذافي دارند، به عنوان ميراث‌دار او، مقبوليت دارد. فادي العبدلله، سخنگوي ديوان بين‌المللي كيفري در واكنش به ثبت‌نام سيف‌الاسلام قذافي در انتخابات ليبي تصريح كرد كه ديوان بين‌المللي كيفري در مورد مسائل سياسي اظهارنظر نمي‌كند، اما تاكيد كرد: «حكم جلب صادر شده براي سيف‌الاسلام قذافي از سوي اين ديوان همچنان پابرجاست.» سيف‌الاسلام قذافي، از زمان سرنگوني پدرش توسط نيروهاي شبه نظامي مخالف نظام پيشين بازداشت شده بود، اما 4 سال پيش آزاد شد. از آن زمان تاكنون اين چهره جنجالي بازمانده از حكومت پيشين ليبي، هم تحت تعقيب ديوان كيفري بين‌المللي و هم حكم تعقيب كيفري او توسط دادستاني در ليبي صادر شده است. به نوشته نيويورك‌تايمز، براي بسياري از شهروندان ليبي، قذافي چهره‌اي است كه مي‌تواند به چرخه خشونت و بحران در يك دهه گذشته پايان دهد و يادآور روزهاي باثبات ليبي پيش از خيزش‌هاي سال 2011 است.
با اين حال سيف‌الاسلام مخالفان زيادي هم در ليبي دارد. عبدالرحمان السواحيلي، يكي از نمايندگان پارلمان ليبي از شهر مصراته معتقد است كه سيف‌الاسلام بايد تحت محاكمه باشد، نه اينكه نامزد رياست‌جمهوري باشد. اين نماينده پارلمان مي‌گويد: «آنها كه فكر مي‌كنند، مي‌توانند ليبي را بعد از اين همه ايثار و قرباني به دوران ديكتاتوري برگردانند، در توهم به سر مي‌برند.»
حنان صلاح، پژوهشگر مسائل ليبي در ديدبان حقوق بشر معتقد است كه ثبت‌نام سيف‌الاسلام قذافي نشانه‌اي از حاكميت هرج و مرج و بي‌قانوني در ليبي است. اين تحليلگر مسائل حقوق بشر به واشنگتن‌پست مي‌گويد: «از نظر من نخستين افسر پليس كه سيف‌الاسلام را مي‌بيند بايد او را بازداشت كند.» صلاح تاكيد مي‌كند كه زمان‌بندي سيف‌الاسلام قذافي براي بازگشت به ميدان سياست، در حساس‌ترين موقعيت ممكن انجام شده است و مي‌تواند بسياري از شكاف‌هاي فعال جامعه سياسي ليبي را از دوران گذشته دوباره زنده كند.
مري فيتزجرالد، پژوهشگر غيرمقيم موسسه خاورميانه در واشنگتن معتقد است: «هر چند ثبت‌نام قذافي در انتخابات كاملا غافلگير‌كننده نبود، اما اين اقدام يك لايه ديگر به پيچيدگي‌هاي انتخابات جنجالي و پر از اختلاف‌نظر ليبي اضافه مي‌كند.» اين تحليلگر مسائل شمال آفريقا به واشنگتن‌پست مي‌گويد: «ديگر نامزدهاي احتمالي رياست‌جمهوري نگران اين مي‌شوند كه از آراي‌شان كاسته شود، به همين دليل پيش‌بيني مي‌شود كه در طول هفته‌هاي آينده تغييرات و تحولاتي در ائتلاف‌ها و اتحادهاي سياسي ايجاد شود.» فيتزجرالد مي‌گويد: «سيف‌الاسلام هنوز مستقيم با مردم ليبي صحبت نكرده است. كليد موفقيت او در انتخابات واكنش او به وضعيت ليبي در يك دهه گذشته است و اينكه آيا آمادگي دارد رويكردي آشتي‌جويانه در پيش بگيرد يا مسيري متفاوت براي خود متصور است.»