آقاي دولت؛ با «واكسن‌گريزها» به از اين باشيد

بنفشه سام‌گيس

 مرور آمارهاي وزارت بهداشت، نشان مي‌دهد كه ظرف هفته‌هاي گذشته، مراجعات براي تزريق نوبت اول واكسن كوويد 19 در كشور كاهش يافته است. كاهش مراجعات براي دريافت دوز اول واكسن كوويد 19 در كشور در حالي است كه هنوز بيش از 35 درصد جمعيت كشور، دوز اول واكسن را نزده‌اند. 

طبق آماري كه ديروز وزارت بهداشت منتشر كرد، در فاصله 22 بهمن 1399 تا 24 آبان 1400، در مجموع، 99 ميليون و 42 هزار دوز (99042000) واكسن كوويد 19 در كشور تزريق شده و مجموع دريافت‌كنندگان نوبت اول واكسن در كشور، 55 ميليون و 860 هزار و 65 نفر (55860065) و مجموع دريافت‌كنندگان نوبت دوم، 42 ميليون و 619 هزار و 788 نفر (42619788) است و 562 هزار و 756 نفر هم، سومين دوز واكسن را تزريق كرده‌اند در حالي كه به دنبال واردات 147 ميليون و 172 هزار و 708 دوز واكسن كوويد 19 طي 9 ماه گذشته (با احتساب ترخيص سه محموله 500 هزار دوزي واكسن وارداتي در شبانه‌روزي كه پشت سر گذاشتيم) حالا حدود 48 ميليون دوز واكسن مازاد در انبارها ذخيره شده و البته طبق اعلام وزير بهداشت، قرار است كه واردات واكسن هم، تا سقف 180 ميليون دوز ادامه يابد. سوال اين است كه با وجود جمعيت 35 درصدي مخالف تزريق واكسن كه ظاهرا با فعاليت‌هاي خودجوش و تبليغ و توجيه در شبكه‌هاي اجتماعي، در حال جذب هواداران بيشتر هم هستند، تكليف اين حجم بالا از واكسن‌هاي انبار شده و حجم‌هاي بالاتري در روزهاي آينده كه همگي هم از همان برداشت يك ميليارد دلاري از صندوق توسعه ملي و با اطلاع كامل تمام مسوولان كشور خريداري شده، چه خواهد شد ؟

تحديد و مشوق و تهديد؛ همه بي‌فايده است 
بررسي‌هاي «اعتماد» از آمار واكسيناسيون طي هفته اخير و دو هفته پيش از آن و مقايسه با بازه زماني اسفند 1399 تا تير ماه سال جاري، نشان مي‌دهد كه ميانگين تزريق روزانه واكسن كوويد 19 طي هفته‌هاي اخير، با در نظر گرفتن تفاوت بسيار معنادار حجم واكسن‌هاي وارداتي و موجود و قابل انتخاب، فاصله زيادي با آمار تزريق در 4 ماه ابتداي سال جاري ندارد. در ماه پاياني فعاليت دولت دوازدهم، «اعتماد» در يك بررسي مقايسه‌اي از وضعيت واردات واكسن با حجم واكسيناسيون روزانه، به اين نتيجه رسيد كه به دنبال واردات ۹ ميليون و ۸۴۷ هزار و ۸۰۰ دوز واكسن كوويد 19 در فاصله 15 بهمن 1399 تا 20 تير ماه 1400 و طي 152 روز بعد از آغاز واكسيناسيون (22 بهمن 1399) به‌طور ميانگين، روزانه ۴۴ هزار و ۲۰۰ دوز واكسن كوويد ۱۹ تزريق شده است. بنا به اعلام معاون فني گمرك ايران، تا پايان روز 24 آبان 1400، در مجموع 147 ميليون و 172 هزار و 708 دوز واكسن كوويد 19 در گمرك بين‌المللي امام خميني ترخيص و به وزارت بهداشت تحويل داده شده كه بررسي‌هاي «اعتماد» از آمار تفكيكي هم نشان داد كه حدود 87 درصد واكسن‌هاي وارداتي (بيش از 128 ميليون دوز) از هفته پاياني مرداد (آغاز فعاليت دولت سيزدهم) تا هفته پاياني آبان و طي 3 ماه گذشته به كشور رسيده است. انتظار معقول از برابري حجم بالاي واردات و رفع نگراني‌ها بابت موجودي ناكافي واكسن اين است كه حالا موج رواني از واكسن نزده‌ها، عازم بيش از 500 مركز خودرويي و شبانه روزي باشند. اما پيام آمارها، خلاف اين انتظار است؛ طبق بررسي‌هاي «اعتماد»، طي هفته منتهي به 24 آبان سال جاري (18 تا 24 آبان) در مجموع 729 هزار و 600 دوز (729600 دوز) واكسن نوبت اول كوويد 19 تزريق شده و در حالي كه تزريق نوبت اول را بايد به منزله ورود فرد به چرخه واكسيناسيون محسوب كرد، ميانگين تزريق واكسن در اين بازه 7 روزه، 104 هزار و 228 دوز (104228 دوز) است كه با در نظر گرفتن حجم واردات واكسن طي 4 ماه گذشته، اين رقم چندان اميدوار‌كننده نيست و با احتساب واردات چند ميليون دوز واكسن در سه ماه اخير، ميزان مراجعات جديد براي تزريق واكسن، تناسبي با اين حجم واردات ندارد.
نتايج بررسي‌هاي «اعتماد» نشان مي‌دهد كه طي روزهاي 18 ،22،21،19، و23آبان، به ترتيب روزانه 276626 دوز، 79183 دوز، 26791 دوز، 65 هزار دوز، 155 هزار دوز و در نهايت، روز 24 آبان، 127 هزار دوز واكسن براي نوبت اولي‌ها تزريق شده كه تاييد ديگري بر كاهش استقبال عمومي از واكسينه شدن است. در هفته‌هاي پيش از اين هم ميزان مراجعات چندان قابل توجه نبوده چنانكه در بازه 13 روزه 5 تا 17 آبان سال جاري، در مجموع 3 ميليون و 673 هزار و 237 دوز واكسن كوويد 19 براي نوبت اولي‌ها تزريق شده كه ميانگين تزريق روزانه در اين 13 روز، 282 هزار و 556 دوز بوده و بنابراين، آمار واكسيناسيون نوبت اولي‌ها در هفته اخير، باز هم نسبت به 13 روز پيش از آن، كاهش قابل توجهي دارد.
 اينكه چرا نظام سلامت در تشويق و جذب شهروندان به مصون شدن در مقابل پيچيده‌ترين ويروس قرن موفق نبوده و اگر استقبال از واكسينه شدن را، پاسخ به درخواست دولت‌ها درباره مشاركت اجتماعي تلقي كنيم، حتي تغيير دولت و تغييرات متفاوت در صورت و مخرج معادله قدرت، تاثير دراز مدتي در تغيير نگرش شهروندان نداشت، مي‌تواند ناشي از همان دليلي باشد كه بارها توسط جامعه‌شناسان و متخصصان علوم اجتماعي هشدار داده شد؛ كاهش سرمايه اجتماعي. 
البته واكسن‌گريزي، پديده مختص ايران نيست و امروز، گزارش‌هاي متعددي از رويكرد قهري دولت‌ها؛ حتي در اتحاديه اروپا در مقابل واكسن گريزان منتشر شده است. اما كارشناسان علوم اجتماعي ظرف 3 سال گذشته بارها به دولتمردان هشدار دادند كه كاهش سرمايه اجتماعي به دليل عملكرد دولت‌ها، اگرچه كه به نتايج بطئي در گذر زمان ختم مي‌شود اما شهرونداني كه مقاومت منفي در مقابل خواسته‌هاي مدني دولت‌ها را انتخاب مي‌كنند، معمولا قيد هر ضرر و زياني را مي‌زنند؛ ولو اين ضرر، آسيب جسمي مهلكي همچون ابتلا به كوويد 19 و حتي مرگ به دليل امتناع از واكسيناسيون باشد. كافي است به خاطر بياوريم كه در نيمه اول امسال، مسوولان حوزه سلامت، در گوشه و كنار كدام استان‌هاي محروم و توسعه نيافته در شرق و جنوب شرق و شمال غرب و غرب كشور، واكسن گريزهايي پيدا كردند كه به دليل سنگيني حجم نااميدي از رسيدن به روزهاي بهتر، هر آتيه و آينده‌اي براي‌شان بي‌اهميت شده بود. 
شفاف نبودن عملكرد دولت‌ها، پنهان كردن واقعيت‌هاي مرتبط با شيوع بيماري و به خصوص؛ پنهان كاري در انتشار آمار واقعي كه چند بار هم توسط متخصصان و دست‌اندركاران حوزه سلامت مورد هشدار قرار گرفت، مشكلات معيشتي رو به گسترش براي تمام اقشار جامعه، تلقي شهروندان از بي‌اهميت بودن توسعه خط فقر مطلق در نگاه دولت‌ها و از دست دادن آخرين ذرات سرمايه‌هاي نقدي و ريالي و غير نقدي به دليل سوءمديريت‌هاي اقتصادي و سياسي، توسعه تبعيض به جاي توسعه برابري، ساده‌ترين و بديهي‌ترين دلايل براي آسيب‌شناسي امتناع 35درصد جمعيت مختار و قائل به انتخاب از واكسيناسيون است. سال‌ها قبل، وقتي نرخ دلار اين‌طور نجومي نبود و قيمت نان و بنزين، قيمت زندگي و شاد بودن، چندان گران نبود، مسوولان شوراي اجتماعي كشور از نتايج تحقيقاتي درباره كاهش بيش از 60 درصدي سرمايه اجتماعي خبر داند. حالا، گراني‌هايي كه هيچ مهاري ندارد و تورم افسارگسيخته و رونق گرفتن بازار دلالاني كه تمام ابعاد زندگي مردم را لابه‌لاي انگشتان خود به بازي گرفته‌اند، آخرين روزنه‌هاي اميد براي بهبود شرايط اشتغال و معيشت 3 دهك فرودست جامعه را هم مسدود كرده است. در حالي كه هر دهك اقتصادي، به‌طور ميانگين حدود 15 ميليون نفر از جمعيت كشور را شامل مي‌شود، در حال حاضر سه دهك اقتصادي با جمعيت حدود 45 ميليون نفر، در آن حد دچار مشكلات معيشتي هستند كه مستحق دريافت يارانه معيشتي شناخته شده‌اند و بنا به اعلام رسمي، در حال حاضر حدود 60 ميليون نفر از جمعيت كشور، يارانه معيشتي ماهانه دريافت مي‌كنند. اين جمعيت، كساني نيستند جز بازنشستگان، مستمري‌بگيران، كارگران و زحمتكشان در مشاغل غيررسمي و ناپايدار همچون دستفروشان، رانندگان تاكسي و اتوبوس، مددجويان تحت پوشش نهادهاي حمايتي. اين جمعيت، آب رفتن سفره‌هاي خود و ناتواني از برابر كردن دخل و خرج را، همچون گذر عمر، شاهدند در حالي كه قوه مديريت بر درآمد و مخارج‌شان هم نسبت به 6 ماه قبل، يك سال قبل و حتي 5 سال قبل، به زوال جدي دچار شده است. واكسن‌گريزها، آدم‌هاي مريخي و عجيب و غريب نيستند. تعداد زيادي از واكسن‌گريزها را بايد بين همين جمعيت سراغ گرفت؛ جمعيتي كه از تناقض‌ها و وارونگي‌هاي دولت‌ها با واقعيت‌هاي غير قابل انكار زندگي و احوال شخصي و خانوادگي‌شان خسته شده‌اند چون شعارها؛ حتي آن شعارهايي كه به دخل و خرج مردم بستگي دارد هم ديگر بوي خوشي نمي‌دهد. اگر آن درصد اندك هميشه مشكوك به كارايي علم را از اين جمعيت 35 درصدي واكسن‌گريز، خط بزنيم، خيل عظيمي باقي خواهند ماند كه اگر سر به پستوهاي زندگي‌شان بكشيم، مي‌توانيم واژه «اسف‌بار» را با مشاهده هر تصوير از آن‌گونه‌اي كه سپري مي‌كنند، تعريف و تفسير كنيم.