تهران و تروييكاي اروپايي يكديگر را مقصر كندي مذاكرات خواندند
مذاكره در جاده يك‌طرفه
سارا معصومي
هفت روز از آغاز مرحله دوم هفتمين دور رايزني‌ها براي احياي برجام در پايتخت اتريش (وين) مي‌گذرد اما فضا پيرامون آنچه پشت درهاي بسته اتاق‌هاي مذاكره در هتل كوبرگ مي‌گذرد، مبهم است. هرچند كه در اين دور از مذاكرات به نسبت دور قبل كمتر شاهد مذاكره طرفين در رسانه‌ها و فضاي مجازي بوديم اما به نظر مي‌رسد كه با تطويل مذاكرات
باز هم دو طرف براي تغيير فضا به رسانه‌ها متوسل شده‌اند.
از روز پنجشنبه ايران و 1+4 رايزني‌ها در سه كارگروه رفع تحريم، تعهدات هسته‌اي و ترتيبات اجرايي را با تشكيل جلسه افتتاحيه نشست كميسيون مشترك آغاز كردند و تاكنون علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران چند دور با انريكه مورا، معاون مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا، روساي هيات‌هاي سه كشور اروپايي و روساي هيات‌هاي روسيه و چين ديدارهاي متنوعي را برگزار كرده است. همزمان هيات‌هاي 1+4 هم در چند نوبت بدون حضور ايران با يكديگر رايزني داشتند و البته هيات امريكايي به رياست رابرت مالي، نماينده ويژه وزارت خارجه امريكا در امور ايران هم از روز يكشنبه به جمع 1+4 در كوبرگ ملحق شده است.
چرا بازگشت اعضاي اوليه برجام به اجراي تعهدات سخت است؟
ظاهر امر حاكي از آن است كه رايزني‌هاي فشرده در وين براي جبران تبعات خروج ايالات متحده امريكا از برجام در سال 2018 ميلادي ادامه دارد اما گره در جزييات اين رايزني‌ها نهفته است. ايران و 1+4 به‌علاوه ايالات متحده متن توافق هسته‌اي را روي ميز دارند كه در ماه جولاي سال 2015 (تابستان 1394) در همين هتل كوبرگ پس از بيش از دو هفته رايزني 24 ساعته مداوم به دست آمد و برجام (برنامه جامع اقدام مشترك) ناميده شد. در نگاه نخست موجود بودن متن توافقي بالغ بر 140 صفحه با تمام جزييات فني، حقوقي و اقتصادي، بازگشت به اجراي مفاد را آسان نشان مي‌دهد اما مشخص كردن نحوه اين بازگشت چندان هم آسان نيست. اراده سياسي در تمام طرف‌ها از ايران تا ايالات متحده و 1+4 براي بازگشت به اجراي بند به بند برجام، فاكتور لازم و ضروري بود كه ظاهرا با خروج دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده از كاخ سفيد فراهم شده است. در مرحله بعد بيشترين بار مسووليت برعهده ايران و ايالات متحده است. ايالات متحده پس از خروج از برجام هر تحريم هسته‌اي و غيرهسته‌اي ممكني را كه در چنته داشته بر ايران تحميل كرده و البته اعضاي دولت دونالد ترامپ به صراحت هدف از اعمال سياست فشار حداكثري را وادار كردن ايران به خروج از برجام و پايان دادن به اين توافق اعلام كرده بودند. ايران نيز يك سال پس از خروج ايالات متحده از برجام اقدام به كاهش گام به گام تعهدات هسته‌اي خود كرد و درنهايت در 5 گام كه در آخرين مرحله منتهي به توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي شد به اجراي تمام تعهدات هسته‌اي وفق برجام پايان داد. در چنين شرايطي ايران و اعضاي اوليه برجام در حالي در وين براي احياي اين توافق دور هم جمع شده‌اند كه عملا هيچ كدام از مفاد هسته‌اي و تحريمي برجام از سوي طرفين اجرا نمي‌شود و البته ايران و امريكا به عنوان دو عضو اصلي اين توافق با يكديگر ديدار دو جانبه ندارند. آنچه كه ايالات متحده به زبان ساده براي بازگشت به برجام بايد انجام بدهد اين است كه به اجراي تمام تحريم‌هايي كه در متن توافق سال 2015 با رفع آنها موافقت كرده پايان بدهد و البته ايران مي‌گويد كه تمام تحريم‌هايي كه از زمان روي كار آمدن دونالد ترامپ بر ايران وضع شده با انگيزه و هدف نابود كردن برجام بوده و بايد رفع شود. در اين نقطه اختلاف ميان ايران و ايالات متحده جرقه مي‌خورد، چراكه دولت جو بايدن به عنوان ادامه‌دهنده سياست فشار حداكثري دونالد ترامپ تحريم‌هايي كه در چهار سال گذشته بر تهران تحميل شده را به سازگار و ناسازگار با برجام تقسيم‌بندي كرده و ادعا مي‌كند كه حاضر به رفع تحريم‌هايي است كه بر اجراي برجام و بهره‌مندي اقتصادي ايران از اين توافق آسيب مي‌رساند. در اين‌سوي ميدان ايران بايد ليستي از اقدام‌هايي را كه انجام خواهد داد تا در سايه آنها تمام تعهدات هسته‌اي وعده داده شده در برجام را اجرا كند روي ميز بگذارد. ايران در نتيجه اتمام اجراي تعهدات برجامي بر كيفيت و كميت برنامه هسته‌اي خود در حوزه‌هاي متفاوت از درصد غني‌سازي تا توليد مواد غني شده و توليد نسل‌هاي پيشرفته سانتريفيوژ و پايان دادن به اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي افزوده و عملا از كف تعهدات داده شده در برجام فاصله بسيار گرفته است. يكي از اختلاف‌هاي روي ميز مذاكره در وين نيز فاصله گرفتن معنادار تهران از تعهداتش است كه طرف غربي ادعا مي‌كند عملا از اهميت برجام براي نظام منع اشاعه كاسته است. با اين توصيف ساده اكنون ليست ايالات متحده در حوزه رفع تحريم بايد به تاييد و موافقت ايران رسيده و ليست ايران از تعهدات هسته‌اي نيز بايد به تاييد طرف مقابل رسيده و با مفاد آن موافقت شود. اين دو ليست بايد در كارگروه ترتيبات اجرايي به موازات يكديگر قرار بگيرند و جزييات اجراي آنها هم به تاييد ايران و ايالات متحده و 1+4 برسد. در اين مرحله نيز چند گره مهم همچنان به قوت خود باقي هستند: ايران مي‌گويد ايالات متحده به عنوان ناقض برجام بايد گام اوليه را برداشته و ايران پس از راستي‌آزمايي رفع تحريم حاضر به برداشتن گام‌هاي خود خواهد شد. طرف مقابل با اين استدلال مخالف است و در بهترين حالت فرمولي شبيه گام به گام را مطرح مي‌كند كه اگر به معناي توافق موقت باشد از هم‌اكنون با مخالفت ايران روبه‌رو شده است. ايران همچنين با توجه به سابقه خروج امريكا از برجام خواهان ارايه تضميني مبني بر عدم تكرار اين سناريو در آينده است. مساله‌اي كه ايالات متحده با بهانه قرار دادن قوانين داخلي خود، تحقق آن را غيرممكن مي‌داند. يكي ديگر از چالش‌هايي كه مشخص نيست آيا طرف مقابل ايران از خير اصرار بر آن گذشته يا همچنان به نوعي به دنبال تحقق آن است وارد كردن مسائل غيرهسته‌اي به مذاكرات هسته‌اي با اشاره به موافقت ايران براي گفت‌وگو درباره آنها در آينده‌اي نه چندان دور پس از بازگشت همه به برجام است. مسائلي نظير فعاليت‌هاي منطقه‌اي يا توانمندي موشكي ايران يا حتي تمديد توافق هسته‌اي. ترسيم اين وظايف و مراحل، تصوير كلي از چالش‌هاي پيش روي ايران و ايالات متحده و 1+4 در مسير احياي برجام در وين را نشان مي‌دهد.
به گزارش «اعتماد»، در 6 دور مذاكراتي كه از اواسط فروردين ماه 1400 تا پايان خرداد ماه در وين ميان ايران و 1+4 به شكل مستقيم و ايالات متحده به شكل غيرمستقيم انجام شد دو طرف به پيش‌نويسي رسيدند كه به گفته منابع ديپلماتيك 75درصد از آن پرانتزهاي بسته بود و مفاد قرار گرفته در پرانتزهاي باز هم به تصميم سياسي در پايتخت‌هاي ايران و ايالات متحده به شكل مشخص نياز داشت. هفتمين دور از رايزني‌ها پس از وقفه‌اي 6 ماهه در هشتم آذر ماه در وين آغاز شد و اين در حالي بود كه جابه‌جايي قدرت در ايران به تغيير تركيب اصلي هيات مذاكره‌كننده هم منتهي شد. هرچند كه ايران و 1+4 مي‌گويند پيش‌نويس به‌دست آمده در دور ششم را به عنوان بستري براي ادامه كار برگزيده‌اند اما به نظر مي‌رسد كه دو طرف تعابير متفاوتي از نقطه آغاز دارند. تهران مي‌گويد تا زماني كه تمام پرانتزهاي متن بسته نشده و متن به تاييد تمام اعضا نرسد امكان بازنگري در صفر تا صد آن وجود دارد و به عبارت ساده‌تر تا زماني كه درباره همه چيز توافق صورت نگيرد درباره هيچ چيز توافقي صورت نگرفته است. طرف مقابل اما تعبير ديگري از نتيجه 6 دور مذاكره دارد و مي‌گويد كه دو طرف بايد كار را بر حل و فصل اختلاف‌ها درباره 25درصد باقي مانده متن متمركز كنند و فرصتي براي بازبيني از صفر تا صد پيش‌نويس‌هاي حاصله در دور ششم وجود ندارد. همزمان دو طرف يكديگر را به طرح درخواست‌هاي فرابرجامي يا ناسازگار با برجام در هر دو حوزه رفع تحريم و هسته‌اي هم متهم مي‌كنند. يكي از محورهاي ثابت طرف اروپايي و امريكايي از زمان ازسرگيري رايزني‌ها براي احياي برجام در دولت سيزدهم راه انداختن ساعت شني براي امكان احياي برجام است. در حالي كه طرف ايراني مي‌گويد اگر اراده واقعي براي احياي برجام وجود داشته باشد توافق در كوتاه‌ترين زمان ممكن قابل احيا است طرف اروپايي اصرار دارد ايران را به وقت‌كشي و تلاش براي افزودن بر اهرم‌هاي فشار از طريق توسعه برنامه هسته‌اي متهم كند.
از وين چه خبر؟
در حالي كه روزهاي شنبه و يكشنبه اخبار آنچناني از مذاكرات در وين منتشر نشده بود از بعدازظهر روز دوشنبه وضعيت تغيير كرد و سخنان علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران خبرساز شد. علي باقري در سخناني با اشاره به اينكه مذاكرات رو به جلو است طرف اروپايي را به بي‌عملي و عدم ارايه ابتكار براي كاستن از سطح اختلاف‌ها متهم كرد. شامگاه دوشنبه بود كه خبرنگاران رسانه‌هاي اروپايي و امريكايي در اقدامي هماهنگ به نقل از ديپلمات‌هاي اروپايي توپ را به زمين تهران پاس داده و باز هم هيات مذاكره‌كننده ايران را به وقت‌كشي متهم كردند. خبرنگاران امريكايي چون لارنس نورمن و لورا روزن به نقل از ديپلمات‌هاي اروپايي نوشتند: «ما ساعت‌ها تعامل داشته‌ايم و همه هيات‌ها به ايران فشار آورده‌اند كه منطقي باشد. اما تاكنون هنوز نتوانسته‌ايم وارد مذاكرات واقعي شويم. ما در برخورد با مواضع جديد ايران كه فراتر از برجام يا مغاير با آن است، زمان گران‌بهايي را از دست مي‌دهيم. طرح كلي يك توافق جامع و منصفانه كه تمام تحريم‌هاي مرتبط با برجام را حذف مي‌كند، در حالي كه به نگراني‌هاي ما درباره عدم اشاعه مي‌پردازد، از تابستان گذشته به وضوح مشخص شده است. رفتار ايران «نااميد‌كننده» است و بدون پيشرفت سريع و با توجه به پيشرفت سريع برنامه هسته‌اي ايران، برجام خيلي زود به پوسته‌اي خالي تبديل خواهد شد.»
اين سخنان ديپلمات‌هاي اروپايي در فضاي مجازي با انعكاس فراوان روبه‌رو شد و بسياري آن را به پايان احتمالي اين دور از رايزني‌ها بدون نتيجه خاص تعبير كردند. علي باقري، صبح روز سه‌شنبه در واكنش به اين فضاسازي اروپايي‌ها در توييترش نوشت: بعضي بازيگران به جاي ديپلماسي واقعي به عادت مقصرنمايي خود پافشاري مي‌كنند. ما سريعا پيشنهادهاي‌مان را ارايه كرديم و به نحوي سازنده و منعطف تلاش كرديم تا اختلافات كم شود. ديپلماسي، خياباني دو طرفه است. اگر اراده‌اي براي جبران خطاي مقصر باشد، راه براي توافق خوب سريع هموار مي‌شود.
لورا روزن خبرنگار امريكايي كه در 15 سال گذشته مذاكرات هسته‌اي ايران را پوشش داده در گزارشي از وين ادعا كرد كه آنچه باعث عدم پيشرفت در مذاكرات شده همچنان اختلاف دو طرف درباره نقطه آغاز مذاكرات است. روزن در اين باره نوشت: نماينده روسيه نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين مي‌گويد كه مذاكرات با محور قرار دادن متون به دست آمده در دور ششم ادامه پيدا خواهد كرد اما ملاحظه‌هاي ايران هم بايد مورد توجه قرار بگيرند. همزمان با اين فضاسازي‌ها حضور رابرت مالي در وين با تاخيري چند روزه از زمان آغاز اين دور از رايزني‌ها نگاه‌ها را به سمت رايزني‌هاي 1+4 و ايالات متحده چرخاند. «جالينا پورتر» معاون سخنگوي وزارت خارجه امريكا شامگاه دوشنبه در نشست خبري روزانه به پرسش‌هاي خبرنگاران درباره وضعيت مذاكرات وين پاسخ داد. جالينا پورتر در پاسخ به سوال خبرنگاري درباره خوش‌بين يا بدبين بودن او به مذكرات گفت: «من هيچ ارزيابي خاصي را از پيش بيان نمي‌كنم اما فرستاده ويژه (رابرت) مالي و البته هيات بين‌سازماني او روز يكشنبه به مذاكرات پيوستند. اولويت ما احياي سازنده اين مذاكرات با همه طرف‌هايي است كه به دنبال دستيابي و اجراي بازگشت سريع و متقابل به پايبندي به برجام هستند. هنوز خيلي زود است كه بگوييم آيا ايران در اين لحظه به رويكرد سازنده‌تري بازگشته است يا خير.»
روايت علي باقري از مذاكرات وين
عصر روز گذشته همزمان با بالا گرفتن بحث درباره وضعيت مذاكرات براي احياي برجام، متن كامل مصاحبه تفصيلي پرس تي وي با علي باقري، رييس هيات مذاكره‌كننده ايران منتشر شد. باقري در بخش‌هايي از اين مصاحبه درباره اختلاف ميان ايران و سه كشور اروپايي براي مبنا قرار دادن پيش‌نويس‌هاي توافق گفت: در جريان 6 دور مذاكرات در وين درنهايت دو طرف متوني را ترسيم كردند، چند متن را ترسيم كردند كه دو متن آن مربوط به رفع تحريم‌ها بود و همچنين تعهدات هسته‌اي ايران. خوب در ايران انتخابات رياست‌جمهوري برگزار شد و يك دولت جديد به قدرت رسيد؛ دولتي با رويكرد و اولويتي جديد در حوزه‌هاي مختلف از جمله حوزه سياست خارجي بر سر كار آمد. طبيعي بود كه دولت جديد ملاحظاتي درباره متون تهيه شده در بيستم ژوئن سال جاري داشته باشد... براساس اين موضوع، طرف ايراني بخواهد موضع و ملاحظات خودش را در سند مربوط به پيش‌نويس مربوط به رفع تحريم‌ها و تعهدات هسته‌اي جمع‌بندي شده در تاريخ ۲۰ ژوئن ۲۰۲۱ داشته باشد. در يكي از پيش‌نويس‌هاي ۲۰ ژوئن كه مربوط به تعهدات هسته‌اي ايران بود، اختلافات زيادي بين دو طرف بود و متن پيش‌نويس مربوط به تعهدات هسته‌اي پر از پرانتز (جاي خالي) بود كه نشان‌دهنده تفاوت رويكرد بين دو طرف بود. تغييراتي كه توسط تيم ايراني روي متن مربوط به تعهدات هسته‌اي اعمال شد كمتر از تفاوت‌ها و اختلافاتي كه در متن اوليه سند ۲۰ ژوئن وجود داشت. از ابتداي مذاكرات بيست و نهم نوامبر (دور جديد مذاكرات در وين در دولت رييسي) ديدارها و نشست‌هاي متعددي در سطوح فني و كارشناسان ارشد سياسي انجام شد تا درباره هر دو پيش‌نويس صحبت شود. طي روزهاي گذشته نشست‌هاي زيادي درباره گروه كاري تعهدات هسته‌اي انجام شد تا اختلافات را شناسايي كند ...تا تعداد اختلافات را كاهش داده و كم كند. بر همين اساس، همچنان گفت‌وگوها بين
دو طرف در جريان است تا مساله اختلافات را نهايي كنند تا وارد آن مرحله‌اي شويم كه بتوانيم اين اختلافات را برطرف كنيم و طي روزهاي اخير پيشرفت خيلي خوبي حاصل شده است.»
تحريم‌هاي مغاير برجام از دوره اوباما تا بايدن همه بايد رفع شوند
در بخش ديگري از اين مصاحبه، باقري درباره برداشتن تحريم‌ها گفت: «هنوز فرآيند جدي مذاكرات براي برداشتن تحريم‌ها شروع نشده است البته چند پيش‌نويس بين دو طرف رد و بدل شده است اما آنچه مشخص است از نظر ما اين است كه هر تحريمي كه مغاير با برجام است بايد فورا برداشته شود؛ خواه اين تحريم‌ها در دوره اوباما اعمال شده باشد يا ترامپ يا بايدن، همه آنها بايد برداشته شوند. اين موضوع شامل همه تحريم‌هايي مي‌شود كه مرتبط با برجام مي‌شود. آنها هم بايد رفع شود.
بر همين اساس، همه تحريم‌هايي كه در كارزار موسوم به فشار حداكثري اعمال شدند هم بايد برداشته شوند، چراكه آنها مرتبط با برجام بوده‌اند.»
ايران مي‌گويد انعطاف لازم را نشان داده است
به گزارش «اعتماد» در حالي كه برخي منابع خبري ايراني مي‌گويند احتمالا اين دور از مذاكرات تا روز جمعه ادامه پيدا خواهد كرد به نظر مي‌رسد كه روسيه به مركز ثقل تلاش‌ها براي تداوم مذاكرات تبديل شده است. ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسيه عصر روز گذشته با بازنشر توييت علي باقري درباره اينكه ديپلماسي مسيري دوطرفه است، نوشت: حرف آقاي باقري درست است. ديپلماسي مسيري دوطرفه است و همه اعضاي حاضر در مذاكرات وين بايد اين مساله را مدنظر قرار دهند. البته اول از همه اين نكته را به خودم يادآوري مي‌كنم و سايرين بايد براي خود تصميم بگيرند.
در حالي كه از مجموع سخنان مقام‌هاي آگاه اروپايي و علي باقري در گفت‌وگو با پرس‌تي‌وي اين‌طور برمي‌آيد كه اختلاف‌هاي دو طرف در حوزه هسته‌اي هم كمتر از موارد اختلافي درباره تحريم‌ها نيست يك منبع آگاه ديپلماتيك در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: علي‌رغم فضاسازي رسانه‌ها و ديپلمات‌هاي غربي در روزهاي گذشته هيات ايراني با انعطاف مباحث مربوط به تعهدات هسته‌اي را پيش برده است، اما طرف مقابل از انعطاف و تعامل لازم براي بحث در مورد تحريم‌ها خودداري مي‌كند.
اين منبع نزديك به تيم مذاكره‌كننده درباره ماهيت مطالبه‌هاي تروييكاي اروپايي درباره تعهدات هسته‌اي ايران مي‌گويد: طرف‌هاي اروپايي در زمينه مسائل هسته‌اي خواسته‌هايي فرابرجامي مطرح و تلاش كرده‌اند تا ايران را از حقوق مصرح خود در زمينه فعاليت‌هاي هسته‌اي محروم كنند. ايران نه در حوزه هسته‌اي چيزي كمتر از برجام را مي‌پذيرد و نه در حوزه تحريمي چيزي فراتر از برجام را مطالبه مي‌كند.